Twee mensen die in de nieuwe Movisies zijn geïnterviewd, zijn te gast bij Movisie Talk: Dionne Abdoelhafiezkhan (IZI Solutions) en dichter Jerry King Luther Afriyie (KOZP, Nederland Wordt Beter). In een vraaggesprek met hen gaan we dieper in op het thema macht-tegenmacht in het algemeen en institutioneel racisme in het bijzonder.

Institutioneel racisme

Movisie-expert Amma Asante trapt af met een toelichting op nieuw onderzoek naar institutioneel racisme van Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS). In dit literatuuronderzoek is beschreven wat institutioneel racisme is, of het voorkomt in Nederland, wat de aanwijzingen daarvoor zijn en wat werkt in de aanpak ervan.

Volgens het onderzoek komt institutioneel racisme in Nederland voor op de woningmarkt, de arbeidsmarkt en bij de politie (etnisch profileren). Er zijn ook aanwijzingen voor dat het onderwijs ook voorkomt, maar dit is niet aangetoond vanwege gebrek aan onderzoek. Lees meer over de aanwijzingen op kis.nl.

Wat werkt in de aanpak?

1. Normstellen
   Gezagsdragers met een voorbeeldfunctie in instituties dragen bijvoorbeeld uit dat racisme niet geoorloofd is.
2. Processen veranderen zodat vooroordelen bij professionals geen kans krijgen
   Bijvoorbeeld het ‘stopformulier’ bij de politie. Dit formulier dwingt om na te denken over waarom je iemand aanhoudt.
3. Oneerlijke processen veranderen
   HR-beleid kun je veranderen als je ziet dat een bepaalde groep structureel bevoordeeld wordt.
4. Verantwoording (instituten en beleidsveld) bij voorbaat afleggen aan direct getroffenen
   Creëert bewustzijn en proactief handelen waardoor de kans op racisme kleiner wordt.

Lees meer over wat werkt in de aanpak van institutioneel racisme op kis.nl.

Professionele ongehoorzaamheid

Marc Mulder (Movisie) pleit ervoor dat zaken niet altijd volgens de regels hoeven te gaan als blijkt dat het beter is om het anders te doen. ‘Professionele ongehoorzaamheid is soms nodig, bijvoorbeeld in het geval van een persoon die uit zijn huis word gezet omdat hij één wietplant heeft. Volgens geldende regels is dit nodig, maar de bedoeling van de regels is natuurlijk om drugsdealen tegen te gaan. Dat wetgeving te streng werd uitgevoerd zag je bijvoorbeeld ook terug in de toeslagenaffaire. Hierdoor schiet je je doel voorbij, en rechtzetten is vaak niet mogelijk. Klantmanagers zouden bijvoorbeeld informele verantwoording aan elkaar kunnen afleggen om dit probleem enigszins te verhelpen.’   

Er is burgermoed voor nodig om de wereld beter te maken

Vechten voor een betere wereld

Dionne Abdoelhafiezkhan is eigenaar van IZI Solutions, een sociaal innovatiebureau dat zich inzet voor maatschappelijke vraagstukken. Dat doen ze door middel van bewustwording, organisatieadvies en beleidsbeïnvloeding. Jerry Afriyie is dichter en oprichter van Stichting Nederland Wordt Beter. Hij zet zich hiermee in tegen institutioneel racisme en werkt aan het afschaffen van Zwarte Piet, meer educatie over het slavernijverleden, en de nationale herdenking van het slavernijverleden. Met onder andere IZI Solutions heeft de stichting het ‘Zwart Manifest’ uitgebracht. Hierin wordt concreet gemaakt wat de overheid en andere organisaties kunnen doen tegen institutioneel racisme.

Hoe kun je tegenmacht beter organiseren om institutioneel racisme tegen te gaan?

Jerry: ‘Het is belangrijk om een risicoanalyse te maken en te bedenken of je de risico’s wilt dragen. Iedereen wil een betere wereld, maar wanneer acties worden ondernomen zie je dat veel mensen toch niet bereid zijn om mee te doen. Want het wordt je niet in dank afgenomen als je je uitspreekt. Er is dus burgermoed nodig.
Ik ben van mening dat niets onmogelijk is. Opgegroeid in de Bijlmer kreeg ik de boodschap mee dat je je moet neerleggen bij wat je overkomt. Aan kinderen in de Bijlmer geef ik nu de boodschap door: je bent één stap verwijderd van je droom, geef niet op als het ongezellig wordt. Het is niet makkelijk, maar vertrouw erop dat het gaat lukken. Als je de juiste knoppen indrukt krijg je de mensen aan jouw kant.’

Dionne: ‘Kennis, kunde en netwerk zijn ook van groot belang. Je moet weten wie de macht heeft en waar de macht ligt. Welke wegen moet je bewandelen om de juiste tegenmacht te organiseren? Er zijn verschillende wegen die problematisch zijn, zoals klachtenprocedures. Maar die moet je wel eerst bewandelen voordat je bijvoorbeeld een rechtszaak aanspant. Je moet eerst het gesprek voeren. Een strategie is dus wel nodig om tegenmacht te organiseren.’

Belangrijk is om te weten waar je voor strijdt en hoe je de strijd moet voeren

Het systeem is weerbarstig, maakt dat jullie pessimistisch?

Dionne: ‘Alles is te kraken, dat heeft de geschiedenis uitgewezen. Verschillende emancipatiebewegingen hebben ook het tegendeel bewezen. Het systeem is wel weerbarstig, maar er zijn veel positieve strijders. Belangrijk is om te weten waar je voor strijdt en hoe je de strijd moet voeren. Je moet ook optimistisch van aard zijn, anders is het niet vol te houden. Met de positieve namen van mijn organisatie en die van Jerry, zit dat wel goed.’

Jerry: ‘Het leven is te kort om pessimistisch te zijn. Wij hebben een toekomst voor ogen, waarin we met zijn allen beter voor de samenleving zorgen. Elke dag zijn we op zoek naar medestanders, want we dragen gezamenlijk verantwoordelijkheid voor de toekomst en we willen dat de toekomst ons beter dient. Daarvoor moet je soms tegen systemen schoppen, maar bijvoorbeeld ook collega’s of familie confronteren met hun handelen.’

Moeten we meer durven om dingen veranderd te krijgen?

Jerry: ‘Ik vertel jongeren dat ze moeten studeren als ze een examen hebben, dan ga je niet op straat hangen. Je moet moeite doen voor wat je wil in je leven. Ook onrecht kun je niet bevechten met een glimlach. Het is onze burgerplicht om er iets van te zeggen, vooral wanneer het onszelf niet treft. Je kunt zelf ook meer ruimte creëren voor kritiek. Dat is een vorm van liefde, omdat je moeite doet om kritiek te leveren en dus de situatie wil verbeteren. Het hoeft niet altijd gezellig te zijn. Het is belangrijk om een adequate norm te stellen, vanuit de overheid, maar ook vanuit jezelf naar anderen toe.’

Racisme is een veelkoppig monster, dus zijn er verschillende middelen nodig om dit te bestrijden

Is normstelling voldoende? Moet je niet werken aan de grondhouding van mensen?

Jerry: ‘Wij protesteren, geven gastlessen op scholen, voeren huiskamergesprekken, zijn aanwezig op sociale media en voeren campagnes. We denken over hoe je mensen kan raken. Racisme is een veelkoppig monster, dus zijn er verschillende middelen nodig om dit te bestrijden. De één raakt bewust door een artikel of protest, de ander door een gastcollege.’

Dionne: ‘Normstellend leiderschap is wel één van de oplossingen.’
Jerry: ‘In Nieuw-Zeeland en Canada zien we goede voorbeelden van normstellend leiderschap. In Nederland heb je een solide basis om je bezig te houden met mensenrechten. We moeten minder kijken naar wat andere landen doen, en zelf pionieren en de wereld laten zien hoe het moet.’ Hierop aansluitend ronden we af met het motto van Jerry: ‘Vraag het meeste van jezelf en het minste van anderen.’