Optimaal leven in coronatijd

Begeleiding aan mensen met psychiatrische problemen die zelfstandig wonen

Andere vormen van gezondheidszorg zijn van groot belang in coronatijd. De sociale isolatie die het gevolg is van de pandemie, heeft effect op de mentale toestand van iedereen. Hoe pakt dat uit voor mensen met een psychiatrische aandoening? Wat kunnen hulpverleners doen om een negatief effect te minimaliseren? Hierover gaan onderstaande ervaringen van Optimaal Leven in Drenthe.

De situatie van sociale onthouding, van het wegvallen van vanzelfsprekende contacten op werk of andere vormen van dag invulling, duurt nu al langer dan vier weken. Dat is voor iedereen wennen. Het is moeilijk om ons aan te passen en om te leren gaan met onzekerheid en angst. Voor sommige mensen geldt dat meer dan voor anderen. Mensen die het risico lopen om ernstig ziek te worden bijvoorbeeld. En ook voor mensen die al te maken hadden met psychische klachten, levert deze periode spanning op. Panelonderzoek van Mind laat zien dat de helft van hen zich minder goed voelt. Ze ervaren bijvoorbeeld meer angst, depressiviteit of paniek en slapen slecht. Naast verheviging van problematiek, kampen ze ook met onzekerheid over de invulling van deze periode. De verwachting dat er minder/andere zorg of hulp zal zijn in combinatie met minder contact met hun omgeving leidt ook tot meer gevoel van eenzaamheid.

Hoe kunnen organisaties die behandeling of begeleiding bieden aan mensen met psychiatrische problematiek die zelfstandig wonen hun aanbod aanpassen aan de nu ontstane situatie?

Sinds eind maart is er een nieuwe richtlijn GGZ en corona. Die geeft duidelijkheid over de rek die er is om passende zorg aan te kunnen bieden. Optimaal Leven in Drenthe biedt door de teamsamenwerking tussen verschillende organisaties (verslaving, ggz, begeleiding en welzijn) maatwerk voor Drentse inwoners met langdurige psychische kwetsbaarheid. Prima formule, het levert normaal veel preventie en herstel op. Maar hoe moet dat in coronatijd? Is het dan ook mogelijk om optimaal leven te faciliteren met zorg en ondersteuning waar cliënten behoefte aan hebben?

Volgens Willemijn Kemp, programmamanager Optimaal Leven Drenthe, is dat goed te doen. Het vraagt wel om een proactieve houding. Die kwam er dus.

Crisisbeleid

Bij de eerste tekenen van corona in Nederland gingen de Optimaal Leven-teams met elkaar in gesprek over hun uitvoeringspraktijk. De afzonderlijke organisaties hadden allen eigen beleid en stelden dat ook in eigen tempo op. De teamleden stelden zich de vraag: wat vinden wij daarvan? En wat gaan wij doen? Hun handelingsruimte werd bepaald door het beleid van de verschillende moederorganisaties. Kemp: ‘de teams hebben een maatschappelijke verantwoordelijkheid. De mensen die in zorg zijn, wonen namelijk in de maatschappij. Dit vraagt dat wij in eerste instantie zorgen dat zij zich goed blijven voelen. Dat is onze opdracht. Het is ook goed om hier extra alert op te zijn in coronatijd. De buren van degenen die in zorg zijn, zijn namelijk (ook) hele dagen thuis. Onrust bij onze cliënten, omdat iemand zich niet goed voelt, kan eerder voor overlast zorgen. Vanuit dit preventieve uitgangspunt ontwikkelden de teams beleid dat aansluit bij de RIVM-richtlijnen, zo goed mogelijk aansluit bij de behoeften van de eigen cliënten én aansluit op beleid van de verschillende organisaties.’

Ze gaven cliënten de keuze om het contact voort te zetten via beeldbellen of gewoon bellen

Coronaproof ondersteunen

Binnen een week bepaalden de verschillende teams wat zij de beste manieren van werken vonden. Dat resulteerde in verschillende opties om contact te houden met cliënten en om maatwerk te kunnen realiseren.
De teams hebben zelf hun cliënten geïnformeerd over de wijzigingen. Ze gaven hen de keuze om het contact voort te zetten via beeldbellen of gewoon bellen. Daarbij is het mogelijk om gedurende de hele dag contact op te nemen. Sommige cliënten bellen drie keer per dag. Ook is het mogelijk – bij dringende behoefte – om mensen in levende lijve te ontmoeten. Dat gaat in overleg tussen de casemanager en de regiebehandelaar. De manieren om contact te houden zijn:

  • Locatiegebonden
    • in een vergaderzaal als spreekkamer – zodat afstand houden mogelijk is.
    • in een coronaproof ruimte – bij vermoeden van ziekte. Met fysieke afscheiding tussen beide personen.
  • Andere vormen van fysieke ontmoeting
    • bij iemand in de achtertuin – met stoelen op voldoende afstand
    • bij iemand in huis – waarbij het huis voor en na het bezoek schoongemaakt is
    • samen wandelen – op 1,5 meter afstand van elkaar. Dit gebeurt het meest.
  • Digitaal ontmoeten

Corona is het onderwerp

Tijdens de gesprekken praten cliënten over corona. Daarin is er veel aandacht hoe het met iedereen gaat. De cliënten vertellen hoe de lockdown hen raakt en hoe het met hun naasten gaat. Het onderwerp staat bovenaan op de agenda. De gesprekken zijn soms korter. En er zijn ook cliënten die vaker per dag contact zoeken. Om veiligheid te zoeken en voor het vertrouwde te zorgen. De begeleiders van de Optimaal Leven-teams staan dan paraat.

De cliënten vertellen hoe de lockdown hen raakt

Sommige cliënten zijn nu onrustiger. Zij hebben meer behoefte aan behandeling. Anderen zoeken naar andere oplossingen zoals e-health.
Het aanbod in de provincie is niet overal gelijk. Zo zijn er locaties die het aandurven om EMDR-behandelingen digitaal door te zetten. Anderen juist weer niet. Die stellen de behandeling uit tot het weer fysiek mogelijk is.

Maatwerk staat voorop

Zo kijken de teams heel zorgvuldig wat op hen afkomt. Bijvoorbeeld als die ene cliënt, die elk weekend naar de crisisdienst belt, niets van zich laat horen. De medewerkers weten dat geen belletje een teken is. En dat het zaak is om zelf contact op te nemen. Een ander voorbeeld is een mevrouw in een elektrische wagen die nu geen boodschappen meer mag doen, omdat ze geen wagentje kan gebruiken, wat in de winkel verplicht is. Nu doen de begeleiders van haar woonvoorziening dit. Maar daardoor hebben ze geen tijd meer om haar te zien en te spreken (uren zijn op). Mevrouw ziet en spreekt dus niemand meer en de eenzaamheid slaat toe. Samen (begeleiders, behandelaar en welzijn) wordt gekeken welke oplossing mogelijk is.

Ontwikkelingen in daginvulling

Door het wegvallen van veel dagelijkse activiteiten en mogelijkheden, is het leven kaler geworden, de agenda leger. In Hoogeveen werken de begeleiders aan creatieve manieren om actief te zijn. Zo wordt er bijvoorbeeld aan cliënten gevraagd om creatief een kaart te maken. De kaart is bedoeld voor iemand anders die zorg ontvangt. Dat doet een beroep op de sociale kant van de cliënten, iets voor een ander maken. En het geeft een goed gevoel om te doen, naast een zinvolle manier om de dag door te komen. Het team in Hoogeveen heeft meer plannen voor creatieve activiteiten.

Beeldbellen: dat is oude wijn in nieuwe zakken

Veerkracht in de teams

Na alle veranderingen werken de teams door aan inhoudelijke ontwikkeling; ze reflecteren niet alleen op de Corona-aanpak. Men denkt over het ontwikkelen van nieuwe aanpakken, zoals leefstijlinterventies. Floortje Scheepers, hoogleraar innovatie in de ggz, bepleit netwerkzorg als innovatie in de zorg voor mensen met een ggz-achtergrond. Ze bedoelt daarmee niet beeldbellen: dat is oude wijn in nieuwe zakken. Naast netwerkzorg moet er volgens haar elke keer weer écht naar mensen gekeken worden. Vanuit de verschillende perspectieven en domeinen, die netwerkzorg biedt. Optimaal Leven  werkt altijd zo, ook in deze crisistijd: maatwerk staat voorop. Met multidisciplinaire teams. Kemp haakt daarop aan: ‘bij ons werkt iedereen over de domeinen heen samen. Of de urgentie er nu meer is dan anders om zo te werken? Dat denk ik niet.’

Je hebt elkaar echt nodig om nu te doen wat goed is voor de cliënt

Elkaar kennen in samenwerking helpt

Wel ziet ze de meerwaarde van Optimaal Leven in deze tijd. Het helpt namelijk wanneer je al domeinoverstijgend werkt. Dat is in deze tijd echt nodig. Veel organisaties regelen hun eigen coronazaken, ook al houdt corona zich niet aan de organisatiegrenzen. ‘Je hebt elkaar echt nodig om nu te doen wat goed is voor de cliënt. Het over domeinen heen kijken en elkaar leren kennen, betekent ook een zoektocht in waar je wel en niet goed in bent. Elkaar kennen is echt belangrijk om maatwerk te leveren.’ Daarom is Kemp blij dat ze in Drenthe al domeinoverstijgend werken. Dat er geen energie gestoken hoeft te worden in zo’n ontwikkeling.

Ze ziet dat de samenwerking leidt tot aandacht voor ondersteuning op alle levensdomeinen. En dat helpt om cliënten maatwerk te kunnen bieden. Om er voor hen te zijn. Want samen willen de ondersteuners voorkomen dat cliënten opgenomen moeten worden vanwege verergering van de ziektesymptomen. Dat kan onder deze stressvolle, onzekere omstandigheden. Ontwikkelt iemand bijvoorbeeld meer verslavingszucht? Gedraagt iemand zich anders dan gewoonlijk? Samen heeft het team daar zicht op en kan daarop in actie komen. Hierdoor worden opnames voorkomen en klinieken ontlast. Zo draagt Optimaal Leven haar steentje bij in de hele zorgketen. Door dicht bij de eigen opgave te blijven: het bieden van zorg en ondersteuning aan mensen met langdurige psychische kwetsbaarheid die samen met ons midden in de maatschappij wonen en leven.

Coronadosssier

Dit artikel is onderdeel van een dossier waarin wij kennis verzamelen over het coronavirus. Heb jij een vraag die Movisie kan beantwoorden? Tips of noemenswaardige initiatieven? Stuur dan een e-mail naar Hans Alderliesten, h.alderliesten@movisie.nl.

Naar het dossier