Ouderenmishandeling op de kaart
Tools ter ondersteuning van signaleren en voorkomen
Ouderenmishandeling en ontspoorde mantelzorg worden meestal niet of te laat herkend. Ondertussen stijgt het aantal meldingen jaarlijks. Als gemeente ben je verantwoordelijk voor de preventie en de aanpak van huiselijk geweld, waaronder ouderenmishandeling en ontspoorde mantelzorg. Hoe kom je tot passend beleid en een effectieve aanpak? Met welke partijen kun je samenwerken? Wat is de rol van professionals en vrijwilligers? Aan de hand van dit artikel met handvatten, kun je direct aan de slag.
De meest voorkomende vormen van ouderenmishandeling zijn psychische en fysieke mishandeling. Ook financieel misbruik komt veel voor. Met de toename van het aantal thuiswonende, zorgafhankelijke ouderen neemt het beroep op mantelzorgers toe. Bij mishandeling is meestal sprake van opzet, maar soms is het een gevolg van overbelasting van een mantelzorger. Dan spreken we over ontspoorde mantelzorg. Gemeenten moeten beleid op ouderenmishandeling afstemmen op beleid op mantelzorgondersteuning.
Stijging aantal meldingen
De afgelopen jaren is er een stijgende trend in het aantal geregistreerde meldingen van ouderenmishandeling. Het aantal geregistreerde is nog maar een fractie van het aantal daadwerkelijke gevallen van ouderenmishandeling. Professionals zijn sinds 2013 verplicht te werken volgens de Wet meldcode huiselijk geweld. De wet voorziet in een stappenplan dat elke professional moet aflopen als hij of zij signalen krijgt van mishandeling. Dus ook als er sprake lijkt te zijn van ouderenmishandeling. Veilig Thuis biedt ondersteuning bij de inzet van de nodige hulp en het weer veilig en gezond krijgen van een situatie.
Ouderenmishandeling in intramurale zorginstellingen
Movisie en Bureau Beke werkten samen aan het project ‘Ouderenmishandeling in intramurale zorginstellingen’. Na een literatuurstudie in 2018 zijn de resultaten bekend van een landelijke survey onder medewerkers van zorginstellingen voor ouderen. Centraal staat de vraag hoe medewerkers van intramurale zorginstellingen omgaan met (signalen van) ouderenmishandeling.
Taboesfeer en handelingsverlegenheid
Uit de survey komt onder andere naar voren dat het onderwerp nog regelmatig in de taboesfeer zit en er sprake is van handelingsverlegenheid in de aanpak.
Download het rapport Ouderenmishandeling in intramurale zorginstellingen. (Bureau Beke, augustus 2019)
Aard en omvang ouderenmishandeling
Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) heeft in 2015 een inventarisatie te maken van de onderzoeken die naar ouderenmishandeling zijn gedaan. Download het rapport Ouderenmishandeling in Nederland.
Uit de inventarisatie blijkt dat onderzoekers verschillende definities van ouderenmishandeling hanteren en dat de onderzoeksmethoden geen volledig beeld van ouderenmishandeling geven; er blijft altijd een deel onderbelicht. SCP-onderzoekers Inger Plaisier en Mirjam de Klerk zetten de bevindingen op een rij in een artikel in het themanummer Ouderenmishandeling van het tijdschrift Justitiële verkenningen. Zij pleiten voor meer kennis over risicofactoren aan de zijde van de oudere en van de pleger, en kennis over wie wanneer en waarom ouderenmishandeling melden.
Naar aanleiding van het rapport Ouderenmishandeling in Nederland schrijft staatssecretaris Van Rijn een Kamerbrief, waarin hij zegt het voornemen te hebben een nieuw onderzoek te willen starten.
Definitie ouderenmishandeling
Ouderenmishandeling is al het handelen of het nalaten van handelen van al degenen die in een terugkerende persoonlijke of professionele relatie met de oudere (iemand van 65 jaar of ouder) staan, waardoor de oudere persoon lichamelijke en/of psychische en/of materiële schade lijdt, en waarbij van de kant van de oudere sprake is van een vorm van gedeeltelijke of volledige afhankelijkheid (LPBO).
Website Aanpak Ouderenmishandeling
De overheid wil het taboe op ouderenmishandeling doorbreken, waar mogelijk ouderenmishandeling voorkomen en aanpakken. Vooral door verspreiding van kennis over ouderenmishandeling. Deze website wil daar een bijdrage aan leveren met informatie en stappenplannen voor beleidsmakers, professionals en vrijwilligers.
Website Aanpak Ouderenmishandeling
Tools voor gemeenten
- Publicatie Gemeentelijk preventiebeleid huiselijk geweld
- Publicatie Preventie en aanpak van ouderenmishandeling: een handreiking voor de gemeente
- Verkenning aanpak ontspoorde mantelzorg (Movisie i.o.v. VWS, 2015)
- Kennisbank aanpak ouderenmishandeling: Deze kennisbank is ontwikkeld in het kader van het actieplan 'Ouderen in veilige handen' van de Rijksoverheid. De kennisbank bundelt informatie over ouderenmishandeling van Rijksoverheid, andere overheden en organisaties in het veld.
- Factsheet ouderenmishandeling
- Handreiking Aanpak ouderenmishandeling: een handreiking voor gemeenten
Tools voor professionals
- Publicatie Ouderenmishandeling in intramurale zorginstellingen
- Publicatie Factsheet Ontspoorde Mantelzorg
- Artikel Doorbreken van handelingsverlegenheid bij ouderenmishandeling. Zes dilemma’s en vier oplossingen
- De leidraad Veilige Zorgrelatie biedt de kaders, tips en verwijzingen naar instrumenten om ouderenmishandeling of ontspoorde mantelzorg aan te pakken.
- Stappenplan Handelen bij ontspoorde mantelzorg
- Signalenkaart Ontspoorde Mantelzorg
- Dvd-pakket ‘Je ziet het pas als je het gelooft’, om ouderenmishandeling te signaleren en bespreekbaar te maken. Het pakket bevat een dvd en een handleiding voor training en voorlichting. De films kunnen gebruikt worden bij training van professionals en als voorlichtingsfilm voor ouderen en vrijwilligers.
- Training Ouderen Veilig Thuis.
- Handreiking Aanpak ouderenmishandeling: een handreiking voor sociaal professionals
Tools voor vrijwilligers
- Handreiking Wat te doen bij vermoeden ouderenmishandeling?
- Film Van signaleren tot bespreken plus handleiding. Helpt vrijwilligers bij het voeren van gesprekken met oudere migranten.
- Online training: Veilig ouder worden. In deze gratis e-learning leer je in ongeveer 20 minuten de signalen te herkennen en oefen je met voorbeeldsituaties.
- Infographic Ouderenmishandeling: wat kan ik als vrijwilliger doen?
Dit artikel kreeg een update in februari 2022
