Ouderenmishandeling komt zo’n 200.000 keer per jaar voor in Nederland. De oudere schaamt zich vaak en wil het probleem liever verborgen houden. Professionals in het sociaal domein spelen een belangrijke rol bij de signalering en aanpak van ouderenmishandeling.

Bewustwording

Maar liefst 1 op de 20 ouderen heeft te maken met mishandeling of misbruik. Het doel van de Internationale Dag tegen Ouderenmishandeling is om mensen meer bewust te maken van ouderenmishandeling. Het gaat om een complex probleem dat vaak geleidelijk ontstaat en waarbij de plegers zich niet altijd bewust zijn van hun eigen aandeel. Het kunnen partners, buren, kinderen of kleinkinderen zijn. De mishandeling kan voortkomen uit overbelaste mantelzorg of uit onmacht. Vaak begint ouderenmishandeling met stress of spanning, waarna het kan escaleren in verschillende vormen van mishandeling.

Meer dan fysiek geweld

Naast fysiek geweld kent ouderenmishandeling ook andere uitingen. Nelleke Westerveld: ‘Ouderenmishandeling kent verschillende vormen. Psychisch geweld en financieel misbruik zijn de meest voorkomende vormen. Bij psychisch geweld hebben we het over kleineren, negeren, over het ontzeggen van bezoek en het beperken van bewegingsvrijheid. Het is belangrijk om te realiseren dat ouderenmishandeling klein kan beginnen. Ouderenmishandeling gaat juist vaak over een gebrek en een tekort aan zelfbeschikking, respect, vrijwilligheid, toestemming en gelijkwaardigheid. Ouderenmishandeling kan klein beginnen en groot eindigen.’

Omroep Wetering interviewt Movisie-onderzoeker Nelleke Westerveld over ouderenmishandeling, in het kader van 15 juni: Dag tegen ouderenmishandeling.

Financieel misbruik

Door ziekten en ouderdom ontstaat vaak een grotere hulpbehoefte en afhankelijkheid. Ouderen wonen langer zelfstandig en als dat steeds moeilijker wordt, zijn ze afhankelijk van de goede zorgen van familie, vrienden of bekenden. Veilig Thuis krijgt signalen dat die soms misbruik maken van de situatie: ‘Kunt u mij helpen?’, is het eerste wat de jonge vrouw aan de telefoon vraagt. ‘Mijn tante is beginnend dementerend en ze is gevallen. Haar zoon heeft haar daarom in huis genomen. Maar volgens mij plundert hij ook haar bankrekening. Hoe komt hij opeens aan een nieuwe auto?’ Financieel misbruik van ouderen is een groot probleem. Enerzijds door de (soms grote) financiële schade, maar anderzijds ook omdat het een verborgen probleem is. Het wordt vaak verzwegen door de betrokkene zelf en niet opgemerkt of herkend door de omgeving. De jonge vrouw kreeg argwaan doordat zij trouw contact onderhield met haar tante. ‘Misschien kan je niet te vaak bellen’, had haar neef gevraagd, ‘mijn moeder heeft geen zin in jouw gebabbel.’

Deel je zorgen zonder te (ver)oordelen

Ouderenmishandeling signaleren

Allereerst moet je weten wat je moet zien als je ouderenmishandeling wilt signaleren. Ouderenmishandeling kent een aantal specifieke kenmerken. Denk bijvoorbeeld aan financieel misbruik, een gedwongen testament verandering, een gebrek aan zelfbeschikking, een patroon van vernedering, het onthouden van bezoek of het opsluiten en vastbinden van een oudere omdat de onrust teveel wordt. Professionals zijn zich er niet altijd van bewust dat ook ontspoorde mantelzorg onder ouderenmishandeling valt. Bij ontspoorde mantelzorg wordt de grens van goede en toelaatbare zorg overschreden. Dat gebeurt soms uit onkunde, onwetendheid of onmacht. Maar het kan ook ontstaan door overbelasting van de mantelzorger of door opzet.

Signalen bespreken

Veel professionals vinden het moeilijk om de signalen te bespreken met betrokkenen. Professionals zijn bijvoorbeeld bang om iemand vals te beschuldigen of de relatie met de cliënt te schaden als ze ontsporing of mishandeling ter sprake brengen. Geweld bespreekbaar maken, kan ongemakkelijk zijn. Houd daarom altijd het hogere doel voor ogen. Dus bedenk: ik ben misschien bang om de relatie te schaden maar het hogere doel is dat ouderen in veiligheid kunnen leven. De meldcode helpt en ondersteunt professionals om dit op een zorgvuldige manier te doen. Houd in het gesprek altijd rekening met de loyaliteit of angst van betrokkenen. Deel je zorgen zonder te (ver)oordelen. En zorg ervoor dat je mensen apart spreekt zodat ze zonder angst voor represailles hun verhaal kunnen vertellen.

Gebroken thuis: een inkijk in de dagelijkse problematiek van ouderenmishandeling

Veilig financieel ouder worden

Ouderen die financieel worden misbruikt, vertrouwen vaak op de goede bedoelingen en goede zorgen. Maar bij financieel misbruik gaat het over diefstal van geld, juwelen, pinpasfraude of het misbruiken van machtigingen en zelfs gedwongen testamentwijzigingen. Financieel misbruik is een veelzijdig probleem. Een oplossing vraagt om maatwerk. Hiervoor is samenwerking tussen zorginstellingen, financiële dienstverleners zoals banken, notarissen en bewindvoerders, Veilig Thuis, politie, wijkverpleegkundigen en bijvoorbeeld ouderenbonden nodig. Een interessant initiatief zijn de lokale allianties: Veilig Financieel Ouder Worden, een intensieve samenwerking van notarissen, banken, ouderenmaatschappelijk werk én Veilig Thuis met korte lijnen en veel expertise. In de hierboven beschreven casus ging het ouderenmaatschappelijk werk op huisbezoek bij de tante en haar zoon. Al snel werd bewindvoering aangevraagd.

Tip: Gebroken thuis

Op het eerste oog lijkt het een kleurrijk aanzicht vol geraniums, maar daarachter schuilt een gebroken thuis. Professionals in de zorg en het sociaal domein spelen een belangrijke rol bij de signalering en aanpak van ouderenmishandeling. Meraki Theaterproducties ontwikkelde voor hen de toolkit ‘Gebroken thuis’. Drie korte video's geven je een inkijk in de dagelijkse problematiek van ouderenmishandeling. De video's bieden perspectieven vanuit het slachtoffer en de pleger en richten zich op de twee meest voorkomende vormen van ouderenmishandeling: financieel misbruik en mishandeling door een overbelaste mantelzorger. In de video’s stap je binnen in verschillende woon- eetkamers, en ervaar je de situatie van verschillende ouderen die te maken hebben met mishandeling.

Meer tips

• Zorg dat je als professional kennis hebt over ouderenmishandeling en over de meldcode.
• Over ouderenmishandeling is veel kennis beschikbaar, zoals beschreven in de publicatie Ouderenmishandeling van Movisie..
• Weet ook dat je het niet alleen hoeft te doen en dat je bij twijfel altijd advies kunt vragen aan Veilig Thuis.
• Het ministerie van VWS ontwierp de informatiebox 'Financieel Veilig Ouder Worden'. De gratis box is bedoeld voor ouderen die zich op financieel gebied willen voorbereiden op de toekomst.