’S Jongers werkt sinds 2019 als senior adviseur bij de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS), na een bewogen leven vol armoede. Er zijn ervaringsdeskundigen genoeg die een vergelijkbaar verhaal te vertellen hebben, maar zij krijgen na afloop een VVV-bon en de toehoorders gaan over tot de orde van de dag.

Hoe anders is dat met het verhaal van deze veertigjarige Belg: hij raakte velen met het aangrijpende interview in de Volkskrant, voorjaar 2021. Kort daarvoor tekende hij namens de RVS in een prachtig vormgegeven boek veertien Gezichten van een onzeker bestaan op. Hij kon met dit boek zijn articulatiemacht inzetten: zorgen dat het verhaal van anderen gehoord wordt. ‘Dat boek heeft een lans gebroken voor ervaringskennis. Velen in Den Haag waren er stil van.’

Hooplozen en hoopvollen

‘S Jongers ging pas rond zijn dertigste studeren, in Antwerpen. Hij combineerde dat met zijn werk in de nachtopvang voor daklozen. ‘Ik had daar geen opleiding voor. Als iedereen na de nacht nog in leven was, hadden we ons werk goed gedaan.’ Het ging kortom alleen om harm reduction, zorgen dat deze mensen niemand tot last waren. ‘Dat was maatschappelijke winst.’

Na zijn nachtdiensten fietste ’S Jongers naar de universiteit, waar hij politieke wetenschappen studeerde. ‘In die zes minuten ging ik van de wereld van de hooplozen naar de wereld van de hoopvollen. Van mensen die we compleet hebben opgegeven naar een wereld van mensen die alle kansen hebben en daar maar weinig voor gedaan hebben: negentien worden.’ Hij zag de kloof en besefte dat de hoopvollen ooit het beleid zouden bepalen voor de hooplozen, terwijl ze hen helemaal niet kennen.

Ambtelijke spanningsboog

Toen hij na zijn masterstudie aan de Universiteit van Leiden aan de slag mocht bij een kenniscentrum, vroeg niemand zich af of hij wel mee kon doen in de kantoorwereld. Hij had immers een diploma. Zelf zat hij vol vragen: ‘Waarom zou ik ineens nette jasjes kunnen dragen? Ik had moeite met elke maand tweeduizend euro netto, waar ik niets voor hoefde te doen, behalve koffie drinken en een beetje praten met mensen.’

’S Jongers beschrijft ook hoe hij zich in zijn huidige baan bij de RVS geregeld ongemakkelijk voelt, bijvoorbeeld in een volle conferentiezaal. ‘Het duurt precies 1 minuut 38, de ambtelijke spanningsboog, en we hebben het over díe mensen, in díe achterstandswijken die zich moeten aanpassen. Alsof het een exotische diersoort is.’ Hij ziet het als een deel van zijn werk om ‘collega’s mee te nemen in de realiteit’ en zo een einde te maken aan het ‘losgezongen’ en ‘vernederende’ beleid.

Harde waarheid

De adviseur schuwt daarbij, en ook in deze Participatielezing, de harde waarheid niet: ‘De meesten van jullie zouden me tien jaar geleden nog geen vijftig cent hebben gegeven.’ En daar klinkt geen greintje frustratie in door, enkel realiteitszin. Net als dat hij niet cynisch klinkt als hij zegt dat de hulpverlening maar weinig voor elkaar kan krijgen. ‘Al die ellende in die levens is zo vroeg begonnen. Het is maar heel weinigen gegeven om daar goed uit te komen. Dat is toch vooral een verantwoordelijkheid van de hoopvollen, want de hooplozen hebben een dagtaak aan overleven.’

‘Zijn diploma’s, macht en geld, wel de voorwaarden om goede beslissingen te kunnen nemen?’

Slim en dom

Hij stelt een retorische vraag: ‘Zijn diploma’s, macht en geld, wel de voorwaarden om goede beslissingen te kunnen nemen?’ En hij houdt vervolgens een spiegel voor die laat zien dat de mensen die zogenaamd ‘slimme’ en zij die ‘domme’ keuzen maken, feitelijk niet zo veel van elkaar verschillen. ‘Wat doe jij als je te laat op je werk was, een pijnlijk gesprek met je directeur hebt en je kind moeilijk doet? Dan trek je ’s avonds toch ook een flesje wijn open?’

Feilloos weet hij deze enkele baaldag te vertalen naar een rotleven vol blauwe enveloppen, een beledigende bijstandsconsulent en bemoeienis door jeugdzorg. ‘En dan is het maar de vraag of je het zou redden met twee glaasjes wijn. Ik denk het niet. We vertonen hetzelfde gedrag. Het is vooral de context die verschilt.’ Dus is het zaak om de context, of eigenlijk hoe we naar elkaar kijken en hoe we met elkaar omgaan, te veranderen. De kloof dichten met ervaringskennis hoort daarbij.

Diversiteitsvraagstuk

En dat brengt hem terug naar de nachtopvang in Antwerpen. ‘Toen daar ik solliciteerde had ik geen diploma’s. Ze vroegen of ik ervaring had met dakloosheid of met problematisch drugsgebruik. Twee keer nee zou betekenen: “Sorry, u bent niet de persoon die we zoeken.”’ Daarmee vertaalt hij het vraagstuk van ervaringskennis in feite naar een diversiteitsvraagstuk.

Want: professionele, wetenschappelijke en ervaringskennis overlappen elkaar. Hij stelt het scherp: ‘Waarom passen we voor iemand met een beperking de lift wel aan, maar voor iemand met een lage sociaaleconomische status de diploma-eis niet?’

Mensen zoals ’S Jongers kunnen de kloof helpen dichten: vanaf de ene kant met hun articulatiemacht en vanaf de andere kant door hooggeleerden realiteitszin bij te brengen. Zo bouwen ze de pijlers onder de brug van ervaringskennis.

Tekst: Tea Keijl
Foto's: Michel van Bergen

Het panelgesprek na de lezing, van links naar rechts: Jeroen van der Waal, Marc Mulder, Leila Azzam, Tim 'S Jongers en presentator Olaf Stomp.