Politiek filosoof en antropoloog Femke Kaulingfreks (1981) start de lezing met een tekenende anekdote, die zich afspeelde op een bijeenkomst voor jongeren aan de vooravond van de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2022. ‘De aanwezige jongeren en politici konden reageren op stellingen. De politici gristen de microfoon weg en gingen vervolgens onderling ruzie maken. Naderhand gaven ze elkaar schouderklopjes, waren ze de beste vrienden. Die poppenkast met dat politieke spel maakt het lastig om te geloven dat politici oprecht zijn, dat het meer is dan de eigen agenda willen pluggen.’

Tekst gaat door onder de video.

Bekijk de opgenomen Participatielezing hieronder

Formats van volwassenen

Kaulingfreks is sinds maart 2018 lector Jeugd en Samenleving aan Hogeschool Inholland en werd onlangs benoemd op de Wibautleerstoel aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). Daar focust ze de komende vijf jaar op relaties binnen sociale groepen in Amsterdam en op de relatie tussen overheid en bewoners. ‘Participatie is gericht op integratie, niet op daadwerkelijke transformatie. Jongeren hebben zich te voegen in de formats van volwassenen.’ 

Mythe van altruïsme 

Ze hekelt de ‘pseudobetrokkenheid’ van politici, die volgens haar vooral ‘passiviteit en machteloosheid oplevert.’ Ze signaleert ook de parallel met de hulpverlening voor volwassenen in het sociaal domein. Daar ziet ze een hoop welwillendheid, maar: ‘Het is gebaseerd op een liefdadigheidslogica die stoelt op de mythe van altruïsme. Er is radicaal engagement nodig om vastgeroeste machtsstructuren open te breken.’ Kaulingfreks is er van overtuigd dat het wantrouwen van jongeren richting de overheid kan veranderen in politieke betrokkenheid, als ze zich oprecht gesteund voelen. ‘Jongeren maken zich echt wel druk over de wooncrisis, de jeugdzorgwachtlijst, het klimaat. Alleen ze spreken zich uit op hun eigen manier, in hun eigen vorm en taal.’

Bevrijdingspedagogiek 

Er moet dus meer ruimte komen voor die expertise van jongeren, stelt Kaulingfreks, die opgroeide in Nederland en wier vader in Chili woonde. Haar Zuid-Amerikaanse wortels herkent ze in het werk van Paolo Freire, de Braziliaan die de grondlegger van de bevrijdingspedagogiek wordt genoemd. ‘In de jaren tachtig van de vorige eeuw had hij grote invloed op het denken over educatie van armen en laaggeschoolden, zowel in de westerse wereld als in Zuid-Amerika. Met zijn alfabetiseringscampagnes voor suikerrietboeren bevrijdde hij hen uit hun geïnternaliseerde ondergeschikte posities.’

Machtsverschillen bevragen 

'Het vraagt strijdvaardigheid van volwassenen om de belangen van jongeren onder de aandacht te brengen'

Kaulingfreks distilleert drie kernbegrippen uit Freires kritische sociale pedagogiek: ‘Solidariteit, eigenwijsheid en strijdvaardigheid. Diegenen met privileges moeten strijden aan de zijde van de onderdrukten. Volwassenen kunnen zich als bondgenoot opstellen, zowel op persoonlijk als maatschappelijk vlak. Professionals moeten de eigenwijsheid en expertise van jongeren erkennen. Bijvoorbeeld in behandelrelaties, zodat de jongere zelf kan bepalen waar hij aan wil werken, of bij hun plannen voor de wijk of het buurthuis. Het vraagt strijdvaardigheid van volwassenen om de belangen van jongeren onder de aandacht te brengen, machtsverschillen en onrechtvaardigheid te bevragen en zich actief te verzetten tegen beleid dat jongeren uitsluit.’

Stem geven

Omdat Kaulingfreks zelf ook stem wil geven aan jongeren, biedt ze hen het podium om te vertellen over goede voorbeelden waarin de kernelementen van Freire gestalte krijgen. Zoals schrijver en rapper Massih Hutak, die in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 jongeren opriep om te gaan stemmen. Hij reageerde daarmee op hoe Mark Rutte in het ‘gave’ Nederland geen plek zag voor de Naffers uit Amsterdam-Noord. ‘Wij hadden de negatieve lading van die politieterm voor Noord-Afrikanen omgevormd tot een geuzennaam. We stonden om twaalf uur ’s nachts klaar toen de stembussen open gingen. Met vijfhonderd jongeren hebben we gestemd, terwijl Rutte zelf lag te slapen. Dat was onze middelvinger naar politici.’

Geïsoleerd 

Deze jongeren lieten zich gelden, maar er is ook grote groep jongeren voor wie dat vrijwel onmogelijk is: de duizenden thuiszitters. Tijdens de participatielezing krijgen zij wél een podium. Melchior Wammes van de Adviesraad Eigenwijsheid vertelt hoe deze jongeren zich in hun recht op onderwijs tegengewerkt voelen door de overheid in. ‘Ik ben geloof ik wel dertien keer van school verwijderd. Net als ik willen verreweg de meeste thuiszittende jongeren heel graag leren. Maar in het reguliere onderwijs is geen plek voor ons. Omdat we door ziekte of andere problematiek geen hele dagen naar school kunnen, bijvoorbeeld. Jongeren die niet naar school gaan vereenzamen, ze raken soms zodanig geïsoleerd dat het een kwestie van leven en dood wordt. Letterlijk.’

Tekst gaat door onder de foto's.