Participatietools voor meer zeggenschap en betrokkenheid inwoners

Hoe versterk je de zeggenschap en betrokkenheid van inwoners bij beleid en uitvoering? Gemeenten, maatschappelijke organisaties en burgercollectieven zoeken naar goede antwoorden op die vraag. Movisie ontwikkelde de afgelopen jaren een breed palet aan instrumenten om dat voor elkaar te krijgen en daarmee te komen tot een effectievere aanpak van maatschappelijke vraagstukken.

Effectieve aanpak van maatschappelijke vraagstukken vraagt betrokkenheid en zeggenschap van inwoners. Want alleen met de stem, invloed, ervaringskennis en initiatieven van inwoners is het mogelijk om te komen tot werkende oplossingen met draagvlak. Dat geldt voor het sociaal domein, maar ook voor bijvoorbeeld de Omgevingswet en de energietransitie. 

Zoektocht

Op veel plaatsen zoeken gemeenten daarom naar manieren om de inzet en betrokkenheid van inwoners vorm te geven. Dat is een ware zoektocht, zeker als het gaat om bewoners in een kwetsbare situatie. Zij staan vaak ver af van ‘de systeemwereld’ en hebben niet zelden hun vertrouwen in instituties en overheid verloren. Actieve inwoners die met hun plannen en initiatieven de weg naar overheid en instituties proberen te vinden, stuiten op hun beurt vaak op bureaucratische barrières.

Bruggen slaan

Hoe sla je bruggen, hoe breng je inwoners en overheid bij elkaar? Welke alternatieve manieren zijn er om de stem van inwoners te horen, juist óók van inwoners in een kwetsbare positie? Hoe kun je hun ervaringsdeskundigheid benutten? Hoe verbeter je de dienstverlening aan cliënten? En hoe kom je tot een participerende overheid, die aansluit bij initiatieven van inwoners? Voor deze en andere vragen ontwikkelde Movisie de afgelopen jaren uiteenlopende instrumenten, die in de praktijk zijn gebracht, getoetst en bijgesteld.

Instrumentenoverzicht 

Onderstaand overzicht toont een selectie van de instrumenten die Movisie inmiddels heeft ontwikkeld. Klik op het uitklapscherm en lees een korte, bondige beschrijving van de betreffende tool. 
Onder de beschrijving staan links naar extra informatie over de betreffende tool.
 

•    Klantreis sociaal domein

Een klantreis sociaal domein is een kwalitatieve onderzoeksmethodiek en maakt visueel inzichtelijk hoe een reis van een cliënt van A tot Z verloopt, bijvoorbeeld bij de aanvraag van hulp. Welke ervaringen heeft de cliënt tijdens de aanvraag? Hoe en op welk moment komt een cliënt in contact met een loket of wijkteam? Hoe wordt dit contact ervaren? Hierdoor weet je als gemeente (of organisatie) welke behoeften groepen cliënten hebben en hoe zij naar hulp zoeken.  

Verder lezen:
Van klantreis tot personamethodiek
De klantreis sociaal domein: artikel Movisies 2 - juni 2019
Meer vrijheid voor gemeenten bij uitvoering cliëntervaringsonderzoek

•    Persona’s

In de persona-methodiek wordt samen met de doelgroep een denkbeeldig persoon opgebouwd uit eigenschappen en ervaringen van een bepaalde groep. Door persona’s te gebruiken wordt het perspectief van inwoners centraal gezet, de situatie van inwoners wordt inleefbaar. Beleidsambtenaren kunnen persona’s bijvoorbeeld gebruiken om beleid beter op de gebruikers af te stemmen.

Verder lezen:
Laat de doelgroep leven met een persona 
Met jongeren 16 persona’s maken op basis van hun echte leven 
Maak kennis met de persona's van Agora 

•    Keuzewijzer e-tools

Een overzicht van e-tools voor gemeenten om online inwonerparticipatie vorm te geven. Per tool kun je zien wat het doel is, voor wie de tool bedoeld is en wat het resultaat is van het inzetten ervan. Ook is de mate van online participatie opgenomen (informeren, raadplegen, adviseren, coproduceren en meebeslissen). Bij een groot deel van de e-tools staat een praktijkvoorbeeld van een gemeente die de tool al heeft ingezet. Daarnaast biedt de keuzewijzer kennis over hoe je inclusieve online participatie vormgeeft en wat daarbij belangrijk is.

Verder lezen:
Keuzewijzer E-tools 2.0 | Movisie

•    Ervaringskennis in beleid

Ervaringskennis-in-beleid is een vier-stappenmethodiek die gemeenten en inwoners helpt om de ervaringskennis van inwoners/cliënten systematisch te benutten in verschillende beleidsfasen. Met de verzamelde kennis en inzichten kunnen zij beleid aanpassen en beter laten aansluiten bij wat inwoners en cliënten echt nodig hebben. De methodiek wordt geïllustreerd aan de hand van vijf uitgewerkte praktijkvoorbeelden. Ook de rol van intermediairs tussen leef- en systeemwereld, zoals ervaringsdeskundigen, komt aan bod.

Verder lezen:
Werktool Aan-de-slag-ervaringskennis-in-beleid 
Filmpje Ervaringskennis in beleid

•    Inspiratiewijzer lokaal samenspel

In de Inspiratiewijzer lokaal samenspel lees je over de praktijk van een aantal living labs met daarbij tips over hoe de samenwerking tussen inwoners, gemeente en aanbieders van zorg en ondersteuning productiever kan worden vormgegeven. Je vindt in de inspiratiewijzer ook een aantal praktische werkvormen om zelf mee aan de slag te gaan.

Verder lezen:
Inspiratiewijzer-lokaal-samenspel

•    Praat met mij – gereedschapskist

De gereedschapskist Praat met mij is ontwikkeld om in gesprek te gaan met mensen met een licht verstandelijke beperking over hoe zij hulp en ondersteuning in hun dagelijks leven ervaren. In de gereedschapskist vind je vier simpele methoden. Zo kunnen mensen met een licht verstandelijke beperking hun ervaring en ideeën delen met beleidsmakers en professionals.

Verder lezen:
Praat met mij – totale gereedschapskist en filmpje
Praat met mij: de Persona-methodiek
Praat met mij: De Stamtafel 
Praat met mij: G-kracht panel en Kwartetspel 

•    Participatiewaaiers (voor sociaal werk en lvb) 

Twee toegankelijke overzichten van inspirerende instrumenten om mensen met een lvb een stem te geven in het gemeentelijk beleidsproces en om als sociaal werker de denk- en doekracht van inwoners te benutten. 
De Participatiewaaier voor sociaal werk beschrijft tien instrumenten om inwoners te raadplegen, te informeren of om met ze aan de slag te gaan. De waaier biedt een palet aan participatievormen: informeel en creatief, formeel en gestructureerd, online en offline, visueel en beschrijvend. De waaier is samen met sociaal werkers geselecteerd en samengesteld.
De Participatiewaaier lvb bevat 11 instrumenten, waarbij ontmoeting en dialoog het uitgangspunt zijn, maar de een is een onderzoeksinstrument, de ander een spelvorm of training. De waaier is samen met de LVB-doelgroep en andere partners geselecteerd en samengesteld.

Verder lezen:
Participatiewaaier voor sociaal werk
Participatiewaaier lvb

•    Effecten zichtbaar maken

Handreiking voor bewonersinitiatieven en vrijwilligersorganisaties om hun effecten zichtbaar te maken. Kennis over wat er voor een outcome-meting nodig is en welke stappen gezet kunnen worden om tot een outcome-meting te komen. 

Verder lezen:
Handreiking voor bewonersinitiatieven en vrijwilligersorganisaties

•    Inclusieve cliënt- en inwonerparticipatie

Hoe kunnen gemeenten en actieve inwoners de stem van een bredere en meer diverse groep inwoners bereiken en benutten voor verbetering van beleid en dienstverlening? Vijf elementen blijken cruciaal om te komen tot meer inclusieve cliënt- en inwonerparticipatie: ‘vroegtijdig’, ‘dichtbij’, ‘samen’, ‘proactief’ en ‘flexibel’. Vijf gemeenten (Someren, Zaanstad en IJmondgemeenten Beverwijk, Heemskerk en Velsen) die op een vernieuwende manier werken aan inwonerparticipatie zijn onderzocht.
De werkwijze van de onderzochte gemeenten en de 5 elementen zijn beschreven in het gelijknamige rapport.

Verder lezen:
Beter beleid met ervaringskennis van inwoners
Praatplaat om het gesprek tussen betrokkenen op gang te brengen
Werkblad om de benodigde acties inzichtelijk te maken

•    Partners in participatie

Publicatie vol tips en handreikingen om de meerwaarde van adviesraden en de samenwerking tussen adviesraden en gemeenten in het sociaal domein te optimaliseren. De publicatie gaat onder andere in op de nieuwe rollen van adviesraden. ‘Partners in Participatie’ is een hulpmiddel voor gemeenten, adviesraden en betrokken inwoners om daarover samen het gesprek aan te gaan. De publicatie bevat naast vele tips en tricks ook ‘dialoogvragen’ om het gesprek tussen adviesraden en gemeenten op gang te brengen.

Verder lezen:
Partners in participatie

•    Praatplaat Ervaringsdeskundigheid 

Werken met ervaringskennis en samenwerken met ervaringsdeskundigen vraagt om een omslag in een organisatie en bij de medewerkers. Niet iets om onvoorbereid in te stappen. De een staat ook opener in deze ontwikkeling dan de ander. Om hierover intern het gesprek aan te gaan is een praatplaat ontwikkeld. De praatplaat is een dubbelzijdige A4 met op de voorkant een aantal hulpvragen, op de achterkant informatie uit publicaties die het gesprek kunnen helpen. 

Bekijk de praatplaat

•    Wat werkt bij-dossiers

‘Wat werkt bij-dossiers’ geven informatie over werkzame factoren bij de aanpak van sociale vraagstukken, gebaseerd op de laatste stand van zaken in de wetenschappelijke literatuur. Ze bieden hulp bij de reflectie op bestaande aanpakken en de ontwikkeling van nieuwe werkwijzen. Momenteel is beschikbaar: het Wat werkt bij-dossier Cliëntenparticipatie. In de zomer van 2022 komt het Wat werkt bij-dossier Burgerbetrokkenheid beschikbaar.

Verder lezen:
Wat werkt bij dossier Cliëntenparticipatie

•    Inclusieve burgermacht

Wat werkt bij het versterken van eigenaarschap en invloed van alle inwoners om hun buurtdoelen te bereiken? Deze vraag staat centraal bij inclusieve burgermacht. Het perspectief van de actieve inwoner staat daarin centraal. 
Het dossier Inclusieve burgermacht is volop in ontwikkeling. Movisie werkt de komende jaren toe naar een body of knowledgde inclusieve burgermacht. Werkzame elementen, contextfactoren en geleerde lessen voor actieve inwoners, sociaal professionals, ambtenaren en bestuurders kunnen ingezet worden als toetssteen voor praktijken.  Inmiddels is er een rapportage en een infographic beschikbaar voor reflectiesessies.

Verder lezen: 
Versterken inclusieve burgermacht
Infographic inclusieve burgermacht

Ondersteuning

Sommige instrumenten kunnen gemeenten, maatschappelijke organisaties en burgercollectieven zelf implementeren. Ondersteuning hierbij is desgewenst ook mogelijk. Men kan daarvoor aankloppen bij betrouwbare partners uit het netwerk van Movisie, deels zzp’ers, het instrument uitstekend kennen en weten wat nodig is om het effectief toe te passen. 
De partners koppelen hun praktijkervaringen altijd terug aan Movisie, zodat Movisie de kennisproducten kan doorontwikkelen, waardoor ze nog beter aansluiten bij de actuele uitvoeringspraktijk. Zo geeft Movisie optimaal invulling aan haar kennisrol van ontwikkelen, toepassen en verbeteren.

Wilt u met voor ondersteuning door partners van Movisie in contact komen? Neem dan contact op met Daan de Bruijn of Shahrzad Nourozi van Movisie.