We spreken met Mariël van Pelt, senior adviseur bij Movisie en lector sociale veerkracht bij Fontys Hogeschool. Zij geeft een flitscollege over politiseren. Marc Mulder, senior ervaringsdeskundige armoede en schulden bij Movisie, vertelt over zijn eigen ervaringen met politiseren. En Jora Wolterink en Marry Mos van de Armoedecoalitie Utrecht nemen ons mee in hoe zij politiserend te werk gaan.

Drie strategieën om te politiseren

Van Pelt legt uit wat politiseren is: ‘Politiseren hangt samen met signaleren en agenderen. Je probeert mensen te ondersteunen door hun individuele problemen publiek te maken. Hierbij stel je de manier waarop dingen in onze samenleving geregeld zijn ter discussie. Mensen, in dit geval met financiële problemen, krijgen een stem in het publieke debat.’ Dit kun je op allerlei manieren doen.

Drie strategieën zijn te onderscheiden:

1.  Verandering tonen: de kwestie zichtbaar maken (sensibiliseren) door openbaar te maken dat onder individuele problemen een structurele oorzaak ligt. Je maakt van privéproblemen een sociale kwestie. Zoals te zien in de documentaireseries Klassen en Schuldig of bijvoorbeeld in een theatervoorstelling.
2. Verandering eisen: hierbij maak je duidelijk dat het anders moet, je agendeert en eist dit. Bijvoorbeeld door een betoog te houden, actie te voeren op het Malieveld, spreektijd bij de gemeenteraad vragen of met een ingezonden brief in de krant.
3. Verandering doen: je laat zelf zien dat het ook anders kan door nieuwe praktijken te ontwikkelen en deze zelf toe te passen, met als doel dat anderen dit uiteindelijk overnemen. Een methode die bijvoorbeeld ooit zo tot stand is gekomen is de Vroeg Eropaf-methodiek bij betaalachterstanden.

Bekijk de powerpointpresentatie van Mariël van Pelt.

Taak van Sociaal Werk

‘Politiseren is een van de taken van het sociaal werk. Naast dat je als sociaal werker mensen individueel begeleidt, heb je ook te maken met de omgeving. Hierbij kun je denken aan de organisatie rondom toeslagen, systemen en wachtlijsten. Loop je er bij het oplossen van een probleem tegenaan dat er een groter structureel probleem onder ligt? Dan is het belangrijk dat dit openbaar wordt. Je probeert zo op een andere manier mensen te helpen. Dat begint met signaleren’, aldus van Pelt.

‘Pak het probleem niet af, maar vraag hoe ze betrokken willen worden’

Openbaar én samen

Met behulp van het afwegingskader van Van Bouchaute en Vanderhulst (2022, p. 97) kun je er achter komen of politiseren de juiste manier is. Besluit je te gaan politiseren, dan volgt de hoe-vraag. In deze stap verzamel je zoveel mogelijk informatie over de kwestie, formuleer je de doelen die je wilt behalen, kies je een van de drie strategieën en denk je na over met wie je dit gaat doen. Zo kan bijvoorbeeld de beroepsvereniging een belangrijke partner zijn. Bepaal samen met de mensen om wie het gaat welke rol zij kunnen en willen spelen. ‘Pak het probleem niet af, maar vraag hoe ze betrokken willen worden en wat ze zelf kunnen’, verheldert Van Pelt. Bij politiseren gaat het er daarnaast om dat je niet achter de schermen lobbyt. Van Pelt benadrukt verder: ‘Doe het samen, niet alleen. Daarmee trek je het los van jou als persoon. Zo ben je minder kwetsbaar. Coalitievorming is dus heel belangrijk.’

Van lokaal naar landelijke invloed

‘Maar heeft het wel zin om dit lokaal te doen wanneer het probleem in ons landelijke systeem zit?’, vraagt een deelnemer van de Q&A zich af. Van Pelt: ‘Sommige dingen zijn inderdaad landelijk geregeld, maar dat wordt niet zichtbaar als je het probleem niet ook lokaal aankaart. Ook kun je de lokale overheid als medestander krijgen. Dit helpt. Daarnaast gaat politiseren niet alleen over politiek en het veranderen van beleid. Met politiseren probeer je ook het publieke denken te veranderen en kritisch te kijken naar hoe je eigen organisatie ongelijkheid en problemen onbewust in stand houdt.’

Tot aan de Tweede Kamer

Marc Mulder heeft zelf ondervonden hoe het is om te politiseren, nadat hij meerdere keren hetzelfde signaal voorbij zag komen tijdens zijn werk als schuldhulpverlener én door zijn eigen ervaringen met schulden in het verleden.

Uiteindelijk is mede dankzij Mulders inzet in de tweede kamer een motie tot wetswijziging aangenomen. ‘Ik ben gestart door op allerlei plekken te zeggen dat het anders moet. Ik zag hoe ongelooflijk veel stress dit veroorzaakt. Na een tijdje kwam ik in gesprek met een deurwaarder die zich hierbij aansloot. Met behulp van een onderzoeker hebben we gezamenlijk een voorstel geschreven voor de Tweede Kamer, dit is inmiddels aangenomen. In de tussentijd hebben we veel contact gehad met ambtenaren.’ Wat verandert er? ‘In ons voorstel kunnen mensen ervoor kiezen andere schuldeisers te laten aansluiten bij het loonbeslag. Het is nu aan onze regering om dit daadwerkelijk te wijzigen in de wet.’

Verander het mensbeeld

Mulder leert ons dat we een coalitie moeten smeden met partners die dezelfde problematiek zien als jij. Politiseren is niet altijd makkelijk. In totaal duurde het proces twee jaar. ‘Maar alleen al het signaleren van een structureel probleem maakt mij verplicht het voor deze mensen op te nemen. Dat ik zelf ervaring heb met deze wanhoop, maakt dat ik hiervoor extra verantwoordelijkheid voel. Vaak gaat het over het veranderen van het heersende mensbeeld: bijvoorbeeld dat mensen niet willen betalen. Uit eigen ervaring weet ik dat ze het wel wíllen, maar niet kunnen’, vertelt Mulder.

'Realiseer je dat als jij iets signaleert maar er niets mee doet, er niemand anders is die het wel gaat doen.’

Juist jíj kunt iets doen

Mulder: 'Laat als hulpverlener weten wat je zelf van de structurele problemen vindt. Verwoord aan je cliënten dat je het ook niet eens bent met hoe dingen geregeld zijn, dat je vindt dat daar iets aan gedaan moet worden en dat je snapt dat het een vreselijke situatie is. Vervolgens kun je het aankaarten en een coalitie vormen. Politiseren dus. Realiseer je dat als jij iets signaleert maar er niets mee doet, er niemand anders is die het wel gaat doen.’

Armoedecoalitie Utrecht

In Utrecht is een dergelijke coalitie al een lange tijd actief onder de naam Armoedecoalitie Utrecht. Secretaris Marry Mos vertelt ons meer: ‘ArmoedeCoalitie Utrecht is een groot netwerk dat bestaat uit allerlei organisaties en mensen in de stad. Wij zijn opgericht met als doel de positie van mensen in armoede, hun eigen regie en de hulp- en dienstverlening daaromheen te verbeteren.’ Organisaties als De Tussenvoorziening, Leger des Heils, Buurtteams, de voedselbank, Al Amal en Stichting Leergeld vormen de coalitie. Hierin wordt onderscheid gemaakt tussen organisaties, belangenbehartigers en mensen met eigen ervaringskennis en fondsen. ‘We signaleren wat niet goed gaat en zetten dit op de lokale agenda. We verzamelen meer informatie over het probleem en kijken wie aan zet is om hier wat mee te doen. Ook verbinden we verschillende organisaties en mensen aan elkaar. We zorgen er ook voor dat iedereen van elkaar weet wat ze te bieden hebben. Zo worden voorzieningen makkelijker gevonden. Daarnaast is onze website een kennisbank. Hier verzamelen we informatie en proberen we mensen zo goed mogelijk door te verwijzen naar wie het wel weet’, vertelt Mos.

De krachten bundelen

Het netwerk vormt een driehoek tussen mensen met eigen ervaringen, hulp- en dienstverleners en beleidsmakers. Samen vormen zij het hart van de coalitie. Zo vertelt Jora Wolterink dat het voor ervaringsdeskundigen belangrijk is zelf aan te kunnen geven wat misgaat en om goede ideeën aan te dragen. Daarnaast lopen hulpverleners en beleidsmakers ook tegen dingen aan in regelgeving. Wolterink: ‘Dan is het goed om te zien dat je elkaars bondgenoot bent. Samen kom je tot verandering.’ Mos: ‘Door de krachtenbundeling kun je sneller actie ondernemen. Doordat we het gezamenlijk doen als organisaties, voelt het als iets van henzelf. De Armoedecoalitie bestaat alleen bij de gratie dat al die organisaties er hard voor lopen. Daarnaast hebben we in Utrecht geluk dat het goed aansluit bij de visie van de gemeente.’