Mede vanwege de coronacrisis staat het onderwerp ‘eenzaamheid onder jongeren’ hoog op de agenda in verschillende gemeenten. Wat is de stand van zaken met betrekking tot eenzaamheid onder jongeren in Nederland? Movisie-onderzoeker Jan Willem van de Maat zet de opgedane kennis van de afgelopen tijd op een rij. ‘Eenzaamheid is het gemis aan betekenisvol sociaal contact. Je kunt veel andere jongeren om je heen hebben, maar je toch eenzaam voelen omdat je geen aansluiting vindt. Uit onderzoek weten we dat 25% van de jongeren (15 – 25 jaar) zich enigszins eenzaam voelt, 9% voelt zich sterk eenzaam.’

Gevolgen van eenzaamheid

Eenzaamheid kan door verschillende factoren ontstaan, vertelt Van de Maat. Bijvoorbeeld:

• persoonlijkheidsfactoren: gebrek aan zelfvertrouwen/vertrouwen in anderen, verlegenheid, introversie, beperkte sociale/emotionele vaardigheden;
• het sociale netwerk: geen regelmatig contact met familie/vrienden/buren, gebrek aan (hechte) vriendschappen, weinig steun ouders en levensgebeurtenissen (bijv. overgang school, verlies dierbare);
• maatschappelijke factoren: sociale uitsluiting door negatieve beeldvorming (bijvoorbeeld hebben van een migratieachtergrond of lhbti-achtergrond), opgroeien in armoede (bijvoorbeeld geen geld voor sporten/vereniging);
• overige risicofactoren: fysieke beperking/chronische aandoening, psychische kwetsbaarheid, verstandelijke beperking, gedragsproblemen, autisme, ADHD, structurele mantelzorgtaken (minder makkelijk om contacten te onderhouden/voelen zich niet begrepen door andere jongeren).

De gevolgen zijn divers. ‘(Langdurige) eenzaamheid kan onder andere leiden tot verhoogde bloeddruk, slecht slapen, mindere weerstand, een ongezonde levensstijl, depressie klachten, uitval op school/werk en hogere zorgkosten.’

Kansen in de praktijk

Het belang van het voorkomen van eenzaamheid onder jongeren is duidelijk. Ruim 50% van de deelnemende gemeenten aan het actieprogramma Een tegen Eenzaamheid besteedt inmiddels aandacht aan jongeren. Wat zijn knelpunten en kansen? ‘Kansen liggen vooral op het gebied van het benutten van goed doordachte en effectieve interventies en het betrekken van jongeren met ervaringskennis. Deskundigheidsbevordering kan leiden tot het beter bespreekbaar maken van eenzaamheid, en een betere samenwerking tussen jongerenwerk en scholen kan leiden tot het beter vinden van jongeren die kampen met eenzaamheidsgevoelens.’

Effectieve interventies

Over die eerder genoemde effectieve interventies ter preventie van eenzaamheid onder jongeren vertelt Mike Loef (NJi) tijdens zijn presentatie. ‘Interventies worden vaak los ingezet, maar dat heeft maar beperkt effect. Juist interventies die met elkaar samenhangen, en daarnaast aandacht hebben voor een sterke sociale basis, hebben het meest effect. Preventie draait om het voorkomen van problematiek: beginnende problemen in goede banen leiden en voorkomen dat problemen terugkomen. Daarvoor moet je leefwerelden verbinden, bijvoorbeeld door jongerenwerk op scholen te integreren.’ 

Hoe kun je hier in de praktijk mee aan de slag gaan? Loef geeft een aantal tips:

• faciliteer en draag bij aan maatschappelijk dialoog;
• identificeer belangrijkste vraagstukken in wijk/buurt/school;
• formuleer gezamenlijke ambities;
• zorg voor een samenhangende lokale aanpak waarbij sprake is van verbinding met andere initiatieven en interventies;
• kies voor bewezen effectieve interventies.

'Je kunt veel andere jongeren om je heen hebben, maar je toch eenzaam voelen omdat je geen aansluiting vindt'

Bewustwording

Jacqueline Smak Gregoor, beleidsregisseur bij de gemeente Katwijk, vertelt over haar dagelijkse praktijk. ‘Wij zijn in 2018 begonnen met het opstellen van onze ‘Maatschappelijke agenda’. Daarin hebben we duidelijk benoemd dat we eenzaamheid tegen willen gaan, voor iedereen. In 2019 hebben we vastgesteld dat we jongeren veel aandacht moesten geven. Het is zo groot en breed, dat kun je niet als losstaand iets zien, dat moet je integraal oppakken.’ Als beleidsregisseur heeft Smak Gregoor het investeren in relaties hoog op de agenda staan. ‘We gaan in gesprek met het onderwijs, POH-jeugd, welzijnsorganisaties, (sport)verenigingen, scouting. Om bewustwording te creëren en taboes te doorbreken.’ Nadine de Koning, sociaal werker bij Welzijnskwartier, vertelt: ‘Met het Project Talent kijken we naar de talenten en interesses van de jongere. Op basis daarvan proberen we een match te maken, bijvoorbeeld met een vrijwilligersjob of maatschappelijke diensttijd.’

Stem van jongeren voorop

In Hengelo maakt Mirjam Grootenhuis, beleidsmedewerker Jeugd en Jongerenwerk bij Wijkracht, deel uit van een leerkring over eenzaamheid onder jongeren. Onder andere betrokken zijn:  ervaringsdeskundigen, welzijnswerk, onderwijs, politiek, cultuur. ‘Iedereen heeft een andere achtergrond, maar de stem van de ervaringsdeskundige jongeren stond voorop. Dat heeft impact, dat komt binnen. Voor hen doe je het.’ In Haaksbergen zijn ze onder andere aan de slag gegaan met Skillz Factor. ‘De gemeente constateerde dat er veel aanvragen voor jongeren waren die niet zwaar genoeg zijn voor een indicatie. Wat kunnen we doen in het voorliggende veld? Dat werd Skillz Factor, een groep waar jongeren bij elkaar komen om activiteiten te ondernemen om te werken aan hun zelfvertrouwen en sociale vaardigheden. Het doel is een bijbaantje, vrijwilligersjob of sport, waar ze blijvend iets aan hebben. De resultaten zijn goed, slechts een enkeling valt terug.’