Professionele besluitvorming in sociaal werk

Goede professionele besluitvorming is van wezenlijk belang voor de kwaliteit van het sociaal werk. Maar hoe verloopt die besluitvorming, welke factoren en actoren spelen daarbij een rol en hoe kan besluitvorming van sociaal werkers versterkt worden? Daarover is meer kennis nodig. Afgelopen jaren heeft Movisie hier onderzoek naar gedaan, vaak samen met onderzoeker Marcel Spierts. Zomer 2019 verschijnt een eindrapport met uitkomsten.

Onderzoek

Het eerste Movisie-onderzoek ‘Visie en vakbekwaamheid maken het verschil’ (2017) gaat over hoe professionele besluitvorming in de dagelijkse praktijk eruitziet. Vier onderzoekers volgden vier verschillende teams: een sociaal wijkteam, een team van een talentcentrum dat zich richt op activering en participatie, een schuldhulpverleningsteam en een FACT-team. Via observaties van het team-overleg, dagboeken van professionals, interviews en focusgroepen werd duidelijk hoe teams en individuele professionals besluiten nemen en wat daarbij van invloed is.

Split second

Professionals nemen iedere dag besluiten, vaak in ‘een split second’. Hoewel formeel en informeel overleg regelmatig plaatsvindt, is professionele besluitvorming vooral individuele besluitvorming. In het teamoverleg wordt besloten over praktische zaken: het wat, wie en wanneer. Terugkerende dilemma’s zoals ‘hoe lang begeleid je mensen als het beleid kortdurende trajecten wil?’, worden nauwelijks met het team uitgediept. Ook het gezamenlijk bespreken en besluiten over de visie en opdracht van het team gebeurt weinig. Of dit onderwerp wordt doorgeschoven naar volgende overleggen.

Intuïtie

Zelf ervaren professionals besluitvorming als een zoektocht. Ze nemen op basis van intuïtie en ervaring besluiten. Ze baseren hun besluit op een vergelijkbare situatie uit het verleden. Intuïtie is echter geen onderbuikgevoel of een eureka-moment, maar gestolde impliciete ervaringskennis. Bij doorvragen blijkt namelijk dat professionals hun keuzes maken op basis van hun professionele kennisrepertoire. Wat ze tijdens hun opleiding geleerd hebben, combineren ze met ervaring die ze in de loop van hun beroepsleven hebben opgedaan. Hun vakbekwaamheid bestaat uit een mix van kennis, methodisch inzicht, techniek, opgeslagen ervaring en goed nadenken over een specifiek geval.
Opvallend is dat zij weinig stilstaan bij actuele kennis, bijvoorbeeld inzichten uit nieuwe onderzoeken, kennis over werkzame factoren of kennis over effectieve interventies. Ze doen wel een beroep op de expertise van collega’s maar halen weinig kennis van buiten. Hier valt winst te behalen.   

Model

Het model ‘de beslissende professional’ geeft weer hoe in de verschillende fasen van besluitvorming steeds vijf factoren een rol spelen. De professional zelf staat daarbij centraal. De weegschaal illustreert dat de sociaal werker bij besluiten kennis over deze factoren moet hebben, deze kennis moet interpreteren en de factoren tegen elkaar af moet wegen om het goede te kunnen doen. Dit wikken en wegen behoort dus tot de kern van het vak en is een teken van kwaliteit!

Nuttig

Hoewel het model de indruk wekt dat besluitvorming een rationeel proces is, waarbij stapsgewijs een aantal fasen worden doorlopen, is dit in de praktijk niet zo. Door de waan van de dag en de dynamische omgeving doorlopen sociaal werkers de stappen vaak niet allemaal en ook niet altijd in deze volgorde. De specifieke inkleuring en inhoud van de factoren verschillen per situatie. Maar het model helpt wel om stil te staan bij besluiten nemen, te reflecteren op besluitvorming en bij het verantwoorden van besluiten, zo blijkt tijdens leerkringen en workshops.

Buurtcoach: ‘We komen nu niet meer met een zwaar hoofd uit de teamvergaderingen’

Leerkringen

Movisie heeft met een team met buurtcoaches en een sociaal team leerkringen georganiseerd over professionele besluitvorming. Momenteel loopt een derde leerkring met een team van een Centrum voor Jeugd en Gezin. De leerkringen bestaan uit vier bijeenkomsten. Aan de hand van het model van de beslissende professional wordt gereflecteerd op hoe de besluitvorming verloopt en waarop het team graag verbetering wil. Bijvoorbeeld: ‘hoe komen we tot besluiten waarbij iedereen zich gehoord voelt?’ Of: ‘op basis waarvan besluiten we of en hoe we in moeten gaan op een initiatief van een groep inwoners?’ In opdrachten werkt een team hier samen aan. Hierdoor krijgen professionals meer zicht op elkaars expertise en stijlen van besluiten nemen. Zij leren ook wanneer en waarover ze individueel dan wel met het team besluiten moeten nemen. Samen scherpen zij de visie en opdracht van hun team aan: waar zijn wij van en hoe geven wij dat vorm?

Vervolgonderzoek

Het eerste onderzoek richtte zich op professionele besluitvorming in het algemeen. In vervolgonderzoek ligt de focus op bepaalde typen besluiten. Zo rond Movisie binnenkort een onderzoek af waarbij vooral gekeken is naar besluitvorming over opschalen en afschalen binnen het thema collectief werken en het thema kindermishandeling en huiselijk geweld. Bij een sociaal team is gekeken hoe professionals besluiten om verbindingen te leggen met basisvoorzieningen, vrijwilligers, burger- en buurtinitiatieven. Bij een jeugdhulpverleningsteam is onderzocht hoe zij besluiten nemen over samenwerking met de specialistische jeugdzorg. Hieruit blijkt dat het nemen van besluiten verweven is met het handelen van professionals. Ook blijkt dat de dynamische omgeving waarin professionals werken, doorwerkt in hun besluitvorming.

En nu?

De komende twee jaar onderzoeken Movisie, de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en drie teams van sociaal werkers wat sociaal werkers ondersteunt bij het besluiten op welk niveau zij een interventie gaan plegen. En hoe kunnen zij dit besluit verantwoorden? Dit is een relevante vraag voor het sociaal werk omdat wijkteams te weinig collectief werken en sociaal werkers te weinig toekomen aan het vormgeven van hun signaleringstaak.

Movisies

Dit artikel verscheen eerder in hét Relatieblad voor het sociaal domein: Movisies (uitgave maart 2019). In elk nummer spreken we experts uit de praktijk en bekijken we relevant onderzoek en nieuws uit het sociaal domein. Movisies verschijnt drie keer per jaar en een abonnement is gratis.
Bekijk online en abonneer.