Professionele moed en lef bij huiselijk geweld: wat helpt en wat niet?

Professionele moed en lef is tot actie overgaan in werksituaties waarin je als professional ongemak ervaart. Dit ongemak kan komen door angst, onzekerheid, weerstand of zorgen (Tiber, 2021). Bijvoorbeeld angst voor mogelijke agressie, onzekerheid over jouw inschatting van de risico's voor de betrokken kinderen, of zorgen over het verslechteren van de relatie tussen jou en de betrokkenen.

Professionele moed is altijd verbonden met professionele waarden. Bij professionele moed en lef voel je angst en ongemak maar besluit je dat een hoger doel, bijvoorbeeld de veiligheid van de kinderen, belangrijker is (Edelbroek, 2017).

We hebben het specifiek over professionele moed omdat het gaat over de moed en lef die nodig is in werksituaties. Daarnaast vraagt professionele moed en lef kennis over verschillende vormen van geweld over acute en structurele onveiligheid. Deze kennis is nodig om moed te versterken.

Wat bevordert professionele moed en lef? 

Bewustwording van het ongemak dat je voelt 

Moed en lef is een abstract en ongrijpbaar begrip. Om dit concreet te maken helpt het om bewust stil te staan bij ongemak, angsten of twijfels. Het is belangrijk om de waan van de dag te doorbreken om in rust te kunnen reflecteren op dat ongemak (Tiber, 2021). Welk effect heeft het ongemak op het handelen? Professionals noemen verschillende situaties van ongemak, angsten en dilemma’s. Bijvoorbeeld wanneer je twijfelt of je moet ingrijpen of ‘op je handen moet blijven zitten’. Of bijvoorbeeld wanneer je plotseling geraakt wordt door het verhaal van anderen.

Waarderende omgeving

Een waarderende omgeving is een voorwaarde voor professionele moed en lef (Edelbroek, 2017) Het is een omgeving waar vertrouwen is, waarin ruimte is om te leren en waarin professionals kwetsbaar mogen zijn. Angsten en onzekerheden zijn als vanzelfsprekend aanwezig in teams. Het management en bestuurders geven het goede voorbeeld en er is professionele ruimte. Het betekent ook dat collega’s elkaar steunen en samenwerken, zowel in de eigen organisatie als met externe hulpverleners. Want verantwoordelijkheid moet je niet alleen dragen, maar juist samen.

Ethisch klimaat

Een ethisch klimaat is een klimaat waarin duidelijke gezamenlijke waarden en normen zijn, die besproken worden en waar naar gehandeld wordt (Edelbroek, 2017). Denk hierbij aan de visie op de doelgroep, de uitgangspunten op grensoverschrijdend gedrag, de beschreven en ongeschreven cultuur met betrekking tot ‘doen wat nodig is’ (maatwerk), het vakmanschap en de omgangsnormen. Een goed ethisch klimaat stimuleert professionals om net wél die spannende zet te zetten en buiten de kaders te handelen als daarmee het hogere doel bereikt wordt.

Kennis, attitude en vaardigheden 

Ook kennis, attitude en vaardigheden stimuleren en bevorderen professionele moed en lef (Besouw en Dijkstra, 2018). Het gaat hierbij over het beschikken over vakkennis en over praktijkervaring bij de aanpak van huiselijk geweld. We hebben het dan bijvoorbeeld over kennis van de meldcode, de beroepscode, (theoretische) kennis over verschillende vormen van) huiselijk geweld, het herkennen van signalen, over attitude – hoe verhoud jij je tot geweld - én over vaardigheden – hoe praat je met slachtoffers en plegers over huiselijk geweld.  Ervaring en vlieguren zijn helpend: de confrontatie met een (angstige) situatie maakt dat je weer nieuwe kennis en ervaring op doet en dit versterkt moed en lef bij een volgende situatie. Ervaringskennis valt hier ook onder. Het betrekken van ervaringsdeskundigen die vanuit cliëntperspectief meedenken helpt om doordrongen te zijn van een bepaalde actie die nodig is.

Voorbeeldgedrag; modelling 

Goede voorbeelden zijn helpend (Edelbroek, 2017). Die worden zichtbaar door ervaringen te delen en door moed en lef in de praktijk te zien bij collega’s. Bijvoorbeeld een collega die overal op afstapt. Ervaringen geven zicht op risico’s en kansen. Het maakt het wikken en wegen veel concreter en tastbaarder. En het geeft direct een referentiekader en houvast: als jij het zo hebt gedaan en dat ging goed, dan doe ik dat ook.

Gebruik maken van ervaringskennis en de inzet van ervaringsdeskundigen

Betrokkenheid en kennis van ervaringsdeskundigen bij het bespreken van moed en lef helpen om  nog meer doordrongen te zijn van het belang van de client. Ervaringsdeskundigen benoemen bijvoorbeeld dat het  belangrijk is om ‘van hart-tot-hart’ te werken en menselijkheid te laten zien. Dat zal op zijn beurt weer een impuls geven aan meer professionele moed.

Reflectie  en intervisie

Intervisie is een effectieve manier om, op een methodisch manier, vraagstukken uit de praktijk met elkaar te bespreken. Vraagstukken voor intervisie kunnen ook over het eigen ongemak gaan. Reflecteren op het eigen ongemak zorgt ervoor dat professionals het ongemak niet vermijden, maar juist door reflectie ombuigen naar bewust handelen (Edelbroek, 2017, Tiber 2021).

Wat belemmert professionele moed en lef?

Belemmerende factoren zijn factoren die je tegenhouden om iets te doen. Dan wegen angsten, onzekerheden en dilemma’s zwaarder dan het hogere doel dat je wilt bereiken. De volgende factoren haalden we op. 

• Er is geen waarderende omgeving, of juist sprake van een beheers- en afrekencultuur.
• Het ethisch klimaat is niet leidend: er zijn geen gedeelde waarden en normen of er wordt niet gehandeld naar die normen.
• Kennis, attitude en vaardigheden ontbreken. Het is een stuk moeilijker om verantwoordelijkheid te nemen en besluiten te maken als je je niet deskundig genoeg voelt.
• Professionele autonomie ontbreekt. Protocollen zijn strikt en leidend en er is onvoldoende ruimte voor vakmanschap en doen wat nodig is.
• Niemand heeft het over professionele moed en lef. Als niemand onzekerheden, angsten of dilemma’s deelt, als risicomijdend gedrag de norm is, dan stimuleert dat niet om je eigen ongemak en angsten te overwinnen.
• Er is geen reflectie & intervisie. Als er geen ruimte of tijd is voor reflectie op professionele moed en lef, is het lastig te versterken.

De praktijk van moed en lef bij huiselijk geweld is weerbarstig. De leertafels bevestigden dat professionele moed en lef niet heldhaftig ‘zo maar doen’ is. Professionele moed en lef bestaat uit een afweging tot actie en daadwerkelijk handelen als je ongemak of angst ervaart. De belemmerende en stimulerende facturen uit het onderzoek zijn aanknopingspunten bij het versterken van moed en lef.