In Nederland hebben ongeveer 2,5 miljoen mensen moeite met lezen, schrijven en/of rekenen. Zij hebben vaak ook moeite met digitale vaardigheden. Zij kunnen hierdoor minder goed meedoen in de samenleving en hebben vaker een minder goede gezondheid dan mensen die geen moeite hebben met de basisvaardigheden. Dat komt voor een deel doordat zij informatie over gezondheid, bijvoorbeeld over gezonde voeding, minder goed kunnen vinden, begrijpen, beoordelen en toepassen. Die bestaat namelijk vaak uit geschreven tekst op etiketten, websites en in folders.

Toegankelijke interventies

Er zijn veel aanpakken die zich richten op het verbeteren van taal- en rekenvaardigheden van volwassenen. Maar een veelgehoorde uitdaging is dat juist de groep mensen voor wie Nederlands een eerste taal is, moeilijk te bereiken is. Veel mensen schamen zich voor hun taalachterstand en kunnen deze lang voor hun omgeving verbergen. Die schaamte kan een drempel zijn om beter te leren lezen en schrijven als ze dat zouden willen.

Met deze uitdaging in het achterhoofd ging Stichting Lezen en Schrijven aan de slag om een aanpak te ontwikkelen die interessant is voor mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. ‘We hebben de taalcursus verpakt in een thema waar laaggeletterden wel op afkomen, namelijk een gezond leven. En die hebben we zo toegankelijk mogelijk gemaakt voor deze groep, want reguliere gezondheidsinterventies zijn vaak niet toegankelijk voor laaggeletterden’, vertelt Marieke Wiebing, projectleider van Voel je goed! Volgens Wiebing is het voor heel veel mensen buiten de wijk al te ver om naar een bijeenkomst te gaan. ‘Een digitale aanmelding is vaak een probleem, net als grote groepen en veel zelfstudie. Persoonlijk contact is hierbij heel belangrijk. We hebben ervoor gezorgd dat mensen zich rechtstreeks kunnen aanmelden bij een projectleider, na afloop van een voorlichtingsbijeenkomst of tijdens een persoonlijk gesprek met een diëtist of andere zorgprofessional.’

'We namen aan dat als we taalscholing toepasten op gezonder eten en meer bewegen, de gezondheid van laaggeletterden ook daadwerkelijk zou verbeteren. Dat bleek inderdaad zo te zijn’

Project Voel je goed!

Wat is de aanpak precies en hoe is deze ontwikkeld? ‘We wisten uit eerder onderzoek dat taalscholing een positief effect heeft op hoe gezond mensen zich voelen. We namen aan dat als we taalscholing toepasten op gezonder eten en meer bewegen, hun gezondheid ook daadwerkelijk zou verbeteren. Dat bleek inderdaad zo te zijn’, aldus Wiebing.

De aanpak bestaat uit twintig lessen gezondheidsvaardigheden, gegeven door een vrijwilliger in kleine groepjes van vier tot zes deelnemers. Tijdens de lessen leren deelnemers over gezond(er) eten en meer bewegen. Wat is dat en hoe doe je dat? De Schijf van Vijf van het Voedingscentrum en de Beweegrichtlijn van de Gezondheidsraad staan centraal. Deze zijn eenvoudig uitgelegd zodat ook mensen die moeite hebben met lezen ze beter kunnen begrijpen. Ook is er aandacht voor het lezen en begrijpen van etiketten en krijgen deelnemers telkens een woordenlijst met belangrijke woorden die ze tegen kunnen komen als het gaat over voeding en gezondheid. Eén van de lessen bestaat uit een supermarktrondleiding, ontwikkeld door het Voedingscentrum en verzorgd door een diëtist. Stichting Lezen en Schrijven heeft hiervoor de materialen van deze rondleiding geschikt gemaakt voor laaggeletterden. Naast de groepslessen geeft de diëtist aanvullend persoonlijke eet- en beweegadviezen.

Wanneer deelnemers enthousiast zijn na afloop van de cursus en verder aan hun gezondheids- of basisvaardigheden willen werken, kunnen zij worden doorverwezen naar een passend aanbod in de buurt.

Samen ontwikkelen

Het ontwikkelen van de aanpak was geen gemakkelijke opgave. Omdat het om een aanpak ging op het gebied van gezondheid, was het cruciaal samen te werken met experts op dat gebied. ‘In het allereerste begin was het wel eens lastig om de samenwerking aan te gaan met partners. We hadden ook nog geen concrete aanpak. We hebben toen eerst een beeldverhaal opgesteld op één A4 waarin we lieten zien wat ons idee was. Dat werkte zó goed, veel beter dan een lang gesprek of uitgebreide beschrijving’, vertelt Wiebing.

‘Je gaat elkaars taal spreken, elkaar begrijpen en je kunt je keuzes veel beter verantwoorden’

Uiteindelijk werkten Wiebing en haar collega’s samen met ervaringsdeskundigen, het Voedingscentrum, het Kenniscentrum Sport en Bewegen en een aantal diëtisten aan de twintig lessen die nu onderdeel zijn van de aanpak. Steeds als er een les klaar was, ging het langs alle partijen toen alles afgerond was, heeft het Voedingscentrum het nóg een keer bekeken. Het proces heeft volgens Wiebing langer geduurd dan ze eerst dachten. ‘Maar zo stonden wel alle partijen achter de aanpak. Wil je serieus genomen worden door professionals die dagelijks met gezondheid bezig zijn, dan moet je zorgen dat je de voor hen relevante partijen hebt betrokken en zij achter je aanpak staan.’ Die samenwerking met belangrijke partijen leverde veel op. ‘Je gaat elkaars taal spreken, elkaar begrijpen en je kunt je keuzes veel beter verantwoorden’, aldus Wiebing.

De waarde van onderzoek

Naast het ontwikkelen van de aanpak, heeft Stichting Lezen en Schrijven een onderzoek opgezet om in zes pilots het bereik, proces en effect van de aanpak te meten. Daarvoor spraken onderzoekers onder andere met professionals, vrijwilligers én deelnemers. Dat onderzoek was relatief duur en kostte veel tijd omdat ervoor gekozen is de betrokkenen persoonlijk te interviewen. Maar het onderzoek heeft veel inzichten opgeleverd, vooral als het gaat om de aanpak in de praktijk.

‘Door meteen een aantal verbeteringen door te voeren op basis van het onderzoek hebben we in een vroege fase al de aanpak kunnen verbeteren’, vertelt Wiebing. Zo bleek dat de aanpak het beste werkt voor mensen die over alledaagse onderwerpen eenvoudig Nederlands kunnen spreken (A2 niveau). Dan kunnen zij de cursus beter begrijpen en volgen. Wie nog niet op A2 niveau Nederlands spreekt, kan doorverwezen worden naar een basiscursus Nederlands. Ook adviseerden de onderzoekers aandacht te besteden aan de samenstelling van de groepjes deelnemers om ervoor te zorgen dat er niet te grote verschillen in taalniveau en cultuur bestonden tussen deelnemers. Dat maakte het gemakkelijker voor vrijwilligers om de groepjes te begeleiden en zorgt er ook voor dat zij de cursus en de gemaakte afspraken beter kunnen opvolgen.

Inhoudelijk is er aan het lesmateriaal voor deelnemers niet veel veranderd. ‘Dat staat als een huis. Uit alle hoeken horen we dat die klopt en zo gedegen is. Ik ben heel blij dat we daar zo veel aandacht en tijd aan hebben besteed tijdens de ontwikkeling van Voel je goed!’

‘Het onderzoek was goud waard. Het is heel mooi om nu te kunnen zeggen: Voel je goed! werkt bij het verbeteren van de gezondheid van deelnemers'

De belangrijkste uitkomsten van het onderzoek waren positief: na deelname aan Voel je goed! voelden deelnemers zich gezonder, waren ze afgevallen en in BMI gedaald en hadden ze een smallere taille-omvang. Daarnaast aten ze meer fruit en konden ze beter opschrijven wat ze bedoelden als het om gezondheid en voeding ging. Uit het onderzoek bleek ook een kleine verbetering in taalvaardigheden, al konden de onderzoekers dat nog niet met zekerheid concluderen. ‘Het onderzoek was goud waard. Het is heel mooi om nu te kunnen zeggen: Voel je goed! werkt bij het verbeteren van de gezondheid van deelnemers en het verbeteren van hun gezondheidsvaardigheden. Over de resultaten kunnen we nu duidelijk zijn. Dat is heel fijn in gesprekken met bijvoorbeeld gemeenten die de aanpak willen gebruiken.’

Kansen creëren

Voel je goed! heeft inmiddels ruim duizend deelnemers bereikt. Dat komt onder andere doordat de drempel om mee te doen laag is en de inhoud van het programma goed aansluit bij de behoeften van mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. Maar hoe zorg je er nu voor dat Voel je goed! nóg beter wordt gebruikt? Als landelijk projectleider is Wiebing steeds bezig verbinding te leggen met bestaande initiatieven die zich bezighouden met een gezonde leefstijl en anderen enthousiast te maken voor Voel je goed!

Wiebing probeert losstaande initiatieven met elkaar te verbinden zodat er een beweging komt van project naar traject. Ze ziet dat veel voorzieningen en interventies binnen gemeenten niet op elkaar aansluiten. ‘Bijvoorbeeld de buurtsportcoach. Die zou heel mooi deelnemers kunnen werven voor Voel je goed! Andersom zouden deelnemers van Voel je goed! ook doorverwezen kunnen worden naar de beweegactiviteiten in die wijk. Zo kun je aan het einde van elke activiteit weer een volgende aanbieden en kun je veel effectiever mensen helpen zodat zij beter mee kunnen doen in de samenleving. Zo ga ik continu het gesprek met anderen aan.’