Jamal Chrifi beschreef vorig jaar zijn eerste ervaringen met de ramadan in coronatijd. Normaal gesproken is de ramadan een maand vol met familiebezoeken, uitbundige diners tot laat op de avond en drukbezochte moskeebijeenkomsten. ‘Voor de tweede keer kan dat allemaal niet op die manier doorgaan en dat is een groot gemis. De basis van de ramadan blijft wel gelijk. De mensen die vasten mogen vanaf zonsopkomst tot zonsondergang niet eten en drinken. Daarnaast is het de bedoeling dat je meer gaat reflecteren op je gedrag en diepgang gaat zoeken. We zijn meer bezig met zingeving, spiritualiteit en het geloof. En het vasten is gezond voor je lichaam.’ Wel alleen als je niet in de risicogroep van covid-19 valt, benadrukt Jamal. Dan raadt hij aan om dit jaar het vasten over te slaan.

'Ik ben me bewuster van de waarde van het leven'

Hoe ervaar je de ramadan in coronatijd?

‘Een positief punt van de ramadan in coronatijd is dat ik meer concentratie heb en me bewuster ben van de waarde van het leven. Ik ga simpele dingen veel meer waarderen, die ik eerder normaal vond. Het zorgt ervoor dat je meer tot de essentie komt van waar het leven eigenlijk om gaat. Juist omdat je je familie en vrienden niet kunt zien en het werken anders is, merk je hoe belangrijk die zaken zijn.

Er is minder verleiding om te eten door de gesloten restaurants en het thuiswerken. Daardoor is het wat rustiger. De essentie van de ramadan is om vaker te denken aan de mensen die het minder hebben. Dus het steunen van goede doelen en geld doneren aan behoeftigen. De coronacrisis heeft Nederland veel armoede gebracht, er zijn nog meer mensen afhankelijk van de voedselbank. Daarom is het goed om vaker aan anderen te denken en doen we dat deze maand extra veel.’

Wat voor effect hebben de coronamaatregelen op de ramadan?

‘Eén van de belangrijkste dingen voor moslims tijdens de ramadan is het bidden van de Taraweeh-gebeden in de moskee: extra gebeden waarin elke dag een deel van de koran wordt gelezen en aan het einde van de Ramadan de gehele Koran is uitgelezen. De Taraweeh in de moskee is nu verboden. Mensen missen het heel erg en zijn bang dat het misschien nooit meer kan. Deze moskeebezoeken waren ook een vorm van verbondenheid en saamhorigheid. Saamhorigheid is heel belangrijk tijdens de ramadan en wat me opvalt is dat vereenzaming nu extra toeneemt. Er is natuurlijk veel minder bezoek mogelijk, terwijl de iftar (de eerste maaltijd na zonsondergang) normaal heel uitbundig is, met een grote groep mensen aan tafel. De mensen die alleen zijn, ouderen met name, die lijden tijdens de ramadan nog meer omdat bezoek maar beperkt mogelijk is.

We waren heel blij dat de avondklok naar 10 uur verschoof. Tot 10 uur op bezoek gaan was alsnog heel kort, want om kwart voor 9 begint de iftar. Dus het is perfect dat de avondklok er nu af is, zodat we iets langer met de bezoeker uit kunnen buiken.’

'Mensen zijn gemoedelijker en innovatiever dan vorig jaar'

Zie je verschil met de ramadan vorig jaar?

‘Mensen zijn veel gemoedelijker. Er is toch gewenning opgetreden van het leven in coronatijd en mensen zijn minder bang omdat we de ramadan in coronatijd al een keer hebben meegemaakt. Ook zie je dat mensen innovatiever worden. Moskeeën houden nu livestreams en er worden online iftars gehouden, zodat je toch nog contact hebt. Dit zag je vorig jaar niet. Natuurlijk blijft de ervaring niet hetzelfde omdat je niet samen hetzelfde eten kunt delen en ik mis mijn zus die in België woont ook heel erg. Maar alsnog waardeer ik het contact dat we wel hebben. Net als de solidariteit, waarvan ik het gevoel heb dat die is toegenomen door corona.’

Binnen Movisie merkt Jamal dat ook. ‘Een collega heeft een online iftar georganiseerd, waar zowel moslim- als niet-moslimcollega’s aan meededen. Sommigen waren het vasten gewend, anderen vonden het zwaar zonder hun gebruikelijke koffie of konden zich ’s middags minder goed concentreren op het werk. We maakten kennis met elkaars familieleden en wisselden verhalen uit, dat was heel boeiend en leuk. Onder normale omstandigheden hadden we dit denk ik minder snel gedaan. Het was echt een succes, dus we gaan het zeker herhalen.

Ik heb het idee dat corona ervoor heeft gezorgd dat, omdat mensen elkaar en het echte contact meer missen, ze meer interesse tonen in elkaars leven.’ Al lijkt dat niet voor alle groepen in de samenleving te gelden. Jamal: ‘Helaas is het voor nieuwkomers en statushouders nu een extra moeilijke tijd. Zij hadden al vaker moeite om in contact te komen met Nederlandse burgers en door corona is het nog lastiger om spontane ontmoetingen te hebben. Dit vind ik echt jammer, hier zou meer aandacht voor moeten zijn om mensen toch bij elkaar te brengen en bijvoorbeeld ontmoetingen met de buren te stimuleren.’

Heb je een tip voor mensen die nu meedoen aan de ramadan?

‘Blijf contact houden: bel familieleden en vrienden of organiseer online ontmoetingen. En nodig mensen uit, juist ook mensen die alleen wonen, en volg daarbij de maatregelen. Er is nu extra ruimte om de saamhorigheid binnen het gezin voort te zetten. Zorg voor een gezellige sfeer thuis door samen de tafel fleurig te dekken en laat je kinderen meehelpen met het maken van lekkere hapjes. Ook als ze niet vasten kunnen ze meedoen met de voorbereidingen en zullen ze zich meer betrokken voelen.’