'Eenzaamheid is een wicked problem en raakt veel beleidsterreinen'

Eenzaamheid is een wicked problem, geeft Jan Willem van de Maat, expert eenzaamheid bij Movisie,  aan. Zelf is hij al lang bezig met het onderwerp. ‘Hoe langer je erover nadenkt, hoe ingewikkelder het wordt. Er zijn verschillende vormen en oorzaken. Iedereen kan veroorzaken.’ Volgens Jan Willem is eenzaamheid een centraal probleem in de Wmo: ‘Eenzaamheid staat tegenover meedoen en zelfredzaamheid. Eenzaamheid raakt veel beleidsterreinen. Niet alleen het sociaal domein (welzijn, vrijwilligers), maar het gaat ook over mobiliteit (is het openbaar toegankelijk?) en over werk en inkomen. Oplossingen voor eenzaamheid zijn dus ook te vinden in de verschillende beleidsproblemen zoals ggz, sport, cultuur en gezondheid.’

Bekijk de presentatie van Jan-Willem

Maatwerk en samenwerking

Mensen praten nog altijd moeilijk over eenzaamheid, vertelt Van de Maat. Ook professionals worstelen hiermee. De aanpak vraagt om maatwerk en samenwerking. ‘Maatschappelijk werkers, poh’ers weten soms ook niet goed hoe ze het aan moeten pakken. Past het binnen mijn takenpakket? Wat haal ik op de hals? Een ‘wicked problem’ vraagt om een lerende manier van werken. ‘Het vereist samenwerking. De samenwerking met alle professionals is belangrijk. Heb daarbij helder voor ogen waar iedereen aan werkt en borduur voort op beschikbare kennis.’

'Een samenhangende en duurzame aanpak is belangrijk'

Doorlopend proces

Het kwaliteitskompas helpt om eenzaamheid aan te pakken. Van de Maat: ‘Het start met de analyse van de problematiek. Over hoeveel mensen hebben we het? Wie zijn het? Wat zijn de beleidsambities? Vervolgens worden de ambities vertaald naar doelen en resultaten.

Als mensen minder naar de huisarts gaan, kan dat een indicatie zijn dat ze minder eenzaam zijn. In de derde fase sta je stil bij de activiteiten van alle partners. Dan wordt de kwaliteit verbeterd. Denk daarbij aan deskundigheidsbevordering. In de voorlaatste fase volgt de evaluatie: hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Hebben we de juiste doelgroepen bereikt? Het kan voorkomen dat een activiteit georganiseerd om eenzaamheid tegen te gaan, juist mensen heeft bereikt die niet eenzaam zijn. Als je daar met elkaar achter komt, weet je dat je nog wat te doen hebt om de doelgroep beter op het spoor te komen en het aanbod daar beter op aan te passen.’ Werken met het kwaliteitskompas is een doorlopend proces, zelden worden de stappen een voor een doorlopen.

Zou de eenzame mens niet in het midden moeten staan? Wat willen eenzame mensen zelf?’ Jan Willem van de Maat kent het antwoord op deze vraag: ‘Het kwaliteitsmodel is opgesteld met kennis vanuit ervaringsdeskundigheid. De aanpak vereist goede doordenking. In de actie ‘schieten’ kan verleidelijk zijn. Maar hoe weet je of je de goede dingen doet? Vandaar dat de samenhangende en duurzame aanpak zo belangrijk is.’

Amsterdamse aanpak: netwerkregie

‘De cijfers met betrekking tot eenzaamheid in Amsterdam zijn hoog: 300.000 Amsterdammers zijn eenzaam. Een raadsbreed aangenomen motie is aanleiding geweest om met een regieteam te starten.’ Nejma El Maach, regisseur aanpak eenzaamheid van de gemeente Amsterdam, vertelt

'We willen voorkomen dat mensen afzakken in een neerwaartse spiraal’

over de ‘duurzame lerende netwerkaanpak’ van eenzaamheid in de hoofdstad. Het team heeft eerst het probleem verkend. Waar hebben we het over? Wat werkt? Movisie is bij het team aangesloten. ‘Na anderhalf jaar verkennen hebben we een blauwdruk ontwikkeld in het kader van de aanpak van eenzaamheid. We willen beter weten wat eenzaamheid is. We willen voorkomen dat mensen afzakken in een neerwaartse spiraal.’

Kwaliteitskompas als basis

In Amsterdam wordt niet alleen toegespitst op ouderen, maar ook op jongeren, statushouders, lvb’ers. Daarvoor zijn persona’s ontwikkeld. ‘De aanpak van netwerkregie richt zich op het verbinden van praktijk, wetenschap en beleid. De nieuwe activiteiten moesten een aanvulling zijn op het huidige aanbod.’ In Amsterdam dient het kwaliteitskompas als basis voor de

'We vormen met elkaar een netwerk, dat vereist inzet van alle partners’

leerinfrastructuur. ‘Dat is nog best lastig: professionals zijn er vaak van overtuigd dat het huidige aanbod volstaat. Je moet dus durven zeggen: inmiddels weten we beter wat wél werkt. Ook grote welzijnsinstellingen zijn bereid anders te kijken. We vormen met elkaar een netwerk, dat vereist inzet van alle partners’, aldus Nejma El Maach. Voorbeelden waar in Amsterdam mee geëxperimenteerd wordt: buddy’s en maatjes, welzijn op recept, age friendly city, doelgroepenvervoer.

Bekijk de presentatie van gemeente Amsterdam

Signaleren

Gaat het nu beter in Amsterdam? Nejma El Maach: ‘Dat moet nog blijken, maar we zetten zeker stappen. Een training signaleren heeft er bijvoorbeeld toe geleid dat professionals sneller en beter signaleren én er dus eerder bij zijn en adequaat kunnen doorverwijzen naar passende ondersteuning.

Diverse gemeenten geven aan dat signalering een belangrijk item is. Hoe vind je en zie je eenzame mensen? Hoe betrek je de ‘slager om de hoek’ erbij, hij komt mogelijkerwijs met eenzame mensen in aanraking? Van de Maat: ‘Het gaat erom dat we professionals toerusten: hoe herken je eenzaamheid? We zien de mensen wel, maar herkennen eenzaamheid niet altijd. Als we dat beter kunnen organiseren met elkaar, kunnen we een belangrijke stap zetten.’

Meer weten over preventie van eenzaamheid?

Bekijk de publicatie ‘Preventie van eenzaamheid’