Samenwerken met inwoners essentieel voor sterke sociale basis
Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA)
Het versterken van de sociale basis is één van de subdoelen van het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Een sterke sociale basis ontstaat wanneer gemeenten en inwoners samenwerken. Hoe geef je hier concreet vorm aan? Dit artikel biedt vijf praktische vragen die helpen om samen met inwoners aan de slag te gaan.
Een gezamenlijk ontbijt in een gebedshuis, een mantelzorger die voor diens buurvrouw zorgt, een buurtmoestuin waar bewoners samen zorg voor dragen. Dit zijn allemaal voorbeelden van de sociale basis. Een sterke sociale basis stelt mensen in staat om elkaar te ontmoeten, te ontspannen, zingeving te vinden en elkaar te ondersteunen. Om dit te versterken, is het belangrijk om te kijken naar wat inwoners nodig hebben en al doen. Dit kan alleen door goed samen te werken met inwoners.
Wij spreken liever van ‘samenwerken met inwoners’ dan ‘inwonerbetrokkenheid’. Deze woorden veronderstellen meer gelijkwaardigheid tussen inwoner en gemeente. Deze gelijkwaardigheid is essentieel. De sociale basis bestaat uit inwoners en hun netwerken. Een sterke sociale basis kan alleen ontstaan als de gemeente samenwerkt met hen.
Aan de slag met vijf concrete vragen
Elke situatie vraagt om een passende manier van samenwerken met inwoners. Met onderstaande vijf vragen bieden we een concreet kader om direct aan de slag te gaan om op de juiste manier met inwoners samen te werken.
1. Wat wil je bereiken?
Voordat je samenwerkt met inwoners, is het belangrijk om na te denken voor wie je plannen maakt en wat je ermee wilt bereiken. Bedenk hierbij dat de sociale basis van waarde is voor mensen zelf. We zien soms dat de eigen beleidsdoelen prioriteit krijgen boven de behoeften van inwoners zelf. Hierbij wordt het investeren in de sociale basis gezien als een manier om te besparen op zorgkosten.
Het is goed om te weten wat inwoners echt belangrijk vinden. Niet iedereen denkt graag mee over ‘het versterken van de sociale basis’, maar veel mensen willen wel praten over onderwerpen die hun dagelijks leven raken. Denk aan fijn ouder worden, sociale contacten, eenzaamheid of mantelzorg. Door vanuit hun leefwereld te kijken, sluit je beter aan bij hun ervaringen en interesses. Zo wordt samenwerken met inwoners effectiever en waardevoller.
Betrek inwoners zo vroeg mogelijk. Hun inbreng helpt om het probleem en mogelijke oplossingen beter vast te stellen
2. Waar start het proces?
In het samenwerken met inwoners bij het versterken van de sociale basis, begin je waarschijnlijk niet vanaf nul. Ga na hoe en met welke inwoners(groepen) je als gemeente al contact hebt. Denk hierbij aan wijkplatforms, adviesraden, bewonersinitiatieven, etc. Tip: betrek ook wijkregisseurs, wijkmakelaars en sociaal professionals. Zij weten vaak goed welke inwoners actief zijn en hoe de samenwerking verloopt. Betrek inwoners zo vroeg mogelijk. Hun inbreng helpt om het probleem en mogelijke oplossingen beter vast te stellen.
Om als gemeente een beeld te schetsen van wat er goed gaat en wat beter kan in het samenwerken met inwoners zijn de Vijf kenmerken voor inclusieve inwonerparticipatie behulpzaam. Je kunt deze kenmerken gebruiken als hulpmiddel voor een intern gesprek over de samenwerking met inwoners, of om te kijken hoe de praktijk zich verhoudt tot de kenmerken.
3. Welke inbreng is nodig?
In de derde stap draait het om welke inbreng je nodig hebt van inwoners. Kijk eerst naar de contacten en samenwerkingen die je al hebt (stap 2) en hoe die zich verhouden tot het thema waar je aan wilt werken. Waar heb je dan nog inbreng op nodig? Het kan helpen om een onderscheid te maken tussen de groep op wie het beleid zich richt (de profijtgroep) en andere groepen die een rol spelen. Dat kan bijvoorbeeld gaan om inwoners die al actief zijn in de sociale basis. Het is belangrijk om alert te zijn op groepen waar je misschien geen weet van hebt of waarmee je moeilijker in contact komt. Bepaal in samenspraak met wijkprofessionals welke buurten en/of welke specifieke groepen extra aandacht vragen omdat er nog weinig contact mee is. Zoek samen uit hoe je contact kunt leggen.
Het is in deze stap belangrijk om onderscheid te maken tussen ervaringen en ervaringskennis. Als je inwoners vraagt om mee te denken, krijg je vaak hun ervaringen te horen. Dit is iets anders dan ervaringskennis. Beleid dat gebaseerd is op ervaringen kan soms niet werken, omdat het onderliggende problemen niet aanpakt. Ervaringskennis gaat dieper en laat zien wat de oorzaken en effecten zijn. Dit helpt bij het vinden van oplossingen die echt de oorzaak van het probleem aanpakken.
Lemniscaat Ervaringskennis in beleid
Het inzetten van ervaringskennis in beleid helpt gemeenten om sociale problemen concreet te definiëren, passender beleid te ontwikkelen en de kwaliteit van beleid en dienstverlening te verbeteren gebaseerd op de ervaringen en ervaringskennis van inwoners en cliënten. Movisie ontwikkelde een lemniscaat waarmee gemeenten dit proces kunnen versterken. Het bestaat uit vier doorlopende fasen:
- Hoe ontsluit je ervaringen van mensen?
- Hoe vertaal je ervaringskennis naar onderliggende oorzaken?
- Hoe pas je beleid en uitvoering aan?
- Hoe koppel je terug en evalueer je met betrokkenen?
Dit kan als kapstok dienen in het samenwerken met inwoners ten behoeve van het GALA.
Lees meer over deze fasen en voorbeelden in deze publicatie: Ervaringskennis in beleid
4. In welke vorm?
Er zijn verschillende manieren waarop je kunt samenwerken met inwoners. Dat kan zowel in het ontwikkelen van een beleidsvisie als in de uitvoering. Gemeentelijke adviesraden sociaal domein of burgerberaden zijn bijvoorbeeld manieren om samen met advies van inwoners beleid en dienstverlening te verbeteren. Lees in de handreiking ‘Partners in participatie’ meer over het samenwerken met inwoners in adviesraden en het invullen van rollen.
Daarnaast kun je er ook voor kiezen om een participatietraject op te zetten rondom één of meerdere thema's. In dit artikel staan verschillende tips voor het vormgeven van participatie. Daarnaast beschrijft dit artikel een aantal praktijkvoorbeelden van vormen waarop je samen kan werken met inwoners. Bijvoorbeeld door aan te sluiten bij initiatieven in de wijk, samen te werken met sleutelpersonen of een ervaringsdeskundige in dienst te nemen. Je kunt als gemeente ook een ervaringsraad opzetten om ervaringskennis te ontsluiten.
5. Hoe evalueer je en blijf je leren?
Het is belangrijk om aan inwoners terugkoppeling te geven. Wat is er met hun input gedaan en zijn er bijvoorbeeld aanpassingen in beleid gemaakt? Dit motiveert inwoners, omdat ze zien dat hun inbreng wordt gehoord en dat het iets oplevert. Daarnaast is het nodig om samen het proces te evalueren. Voldoen de uitkomsten aan de verwachtingen? Hoe hebben de betrokkenen de samenwerking ervaren? Wat kunnen we hiervan leren en hoe passen we dit in de toekomst toe? Het is belangrijk de tijd te nemen om samen te ontwikkelen en te blijven leren. Dat houdt ook in dat je ruimte schept in het proces om met de nieuwe feedback aan de slag te gaan. Misschien komen er nieuwe ervaringen naar boven waar je wat mee moet. Of sluiten de gemaakte plannen onvoldoende aan bij de ervaringen van mensen en zul je aanpassen moeten maken. Dit is een doorgaand proces. Je kunt meer leren over deze fase van terugkoppelen en evalueren in het lemniscaat Ervaringskennis in beleid.
Sociale basis
De sociale basis is datgene wat er altijd al is. Het gaat om iemands sociale netwerk, om organisaties in de directe leefomgeving en de gemeenschap waarin mensen leven. Mantelzorgers zijn een belangrijke schakel in de sociale basis, omdat zij verschillende rollen vervullen. Zij zijn iemands naaste in het sociaal netwerk, maar vormen vaak ook een link met de zorg- of welzijnsorganisaties. Het doel van het GALA is om een beweging naar ‘de voorkant’ te maken waarin meer aandacht is voor preventief werken, onder anderen door een stevige sociale basis neer te zetten. Deze beweging kan voorkomen dat mantelzorgers overbelast raken. Overbelaste mantelzorgers hebben zelf ook zorg en ondersteuning nodig op één of meerdere vlakken. Om op een manier die bij hen past te kunnen blijven zorgen voor hun naaste(n).
Lees en bekijk: Wat is de sociale basis precies?
Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA)
Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) is een akkoord dat is opgesteld tussen de rijksoverheden, gemeenten (VNG) en zorgverzekeraars. Het doel van het akkoord is het bereiken van een gezonde generatie in 2040. In het GALA worden verschillende thema’s en akkoorden aan elkaar verbonden. Met als doel een integrale visie en aanpak op die thema’s die bijdragen op het gebied van preventie, gezondheid en een stevige sociale basis.
Heb je vragen over het GALA en het maken van beleid rondom de sociale basis? Neem dan contact op met Roos Scherpenzeel (r.scherpenzeel@movisie.nl).
