Het aantal bewonersinitiatieven in het domein zorg, welzijn en wonen is de afgelopen jaren ‘stormachtig’ gegroeid’, begint Jan Smelik, coördinator van het landelijk netwerk Nederland Zorgt voor Elkaar en spreker op de conferentie 'Een nieuwe generatie ouderen, Langer thuis'. In deze sessie over de samenwerking tussen bewoners en professionals gaat Jitske Tiemersma, kwartiermaker kennisinfrastructuur bij Nederland Zorgt voor Elkaar in gesprek met Smelik en Daan de Bruijn, onderzoeker bij Movisie.

'We willen dat bewoners in het dorp oud kunnen worden en dat voorzieningen hier worden georganiseerd'

Autonoom

‘De ervaring heeft ons geleerd dat zolang professionals autonoom mogen opereren in de samenwerking met bewoners dan gaat het meestal wel goed. Het wordt moeilijker wanneer de professionals afhankelijk zijn van een grote organisatie’, begint Smelik. Ook de continuïteit in de samenwerking is belangrijk. ‘We zien bij professionals veel wisselingen en dat maakt samenwerking soms best lastig.’

Smelik deelt kort zijn ervaringen met Austerlitz Zorgt, een zorgcoöperatie opgericht in 2012 en waarvan hij een van de initiatiefnemers is. ‘Onze droom is simpel. We willen dat bewoners in het dorp oud kunnen worden en dat voorzieningen hier worden georganiseerd. We zijn nu acht jaar verder en dit is nog steeds onze doelstelling waar we dagelijks aan werken.’ 

De dorpsondersteuner en zorgcoördinator/wijkverpleegkundige – twee professionals – vormen de spin in het web van Austerlitz Zorgt. Daarnaast werkt de coöperatie van bewoners nauw samen met allerlei partners in de gemeente. Van huisarts, woningbouwvereniging tot specialist ouderenzorg. ‘Onze gemeente is een fijne betrouwbare gemeente gebleken, maar we zien over het algemeen dat naar mate organisaties groter worden dat samenwerken lastiger wordt.’ Veel heeft te maken met hoeveel ruimte een professional krijgt in de samenwerking met de bewonerscollectieven. ‘Als zij geen back-up krijgen van het management, dan wordt samenwerken lastig.’

Gelijkwaardig

Onderzoeker Daan de Bruijn van Movisie benadrukt hoe belangrijk het is dat bewonerscollectieven en professionals elkaars positie, belangen en meerwaarde (h)erkennen en vanuit gelijkwaardigheid bouwen aan een duurzame samenwerking. Uit de inventarisatie onder bewonersinitiatieven van Movisie bleek dat veel knelpunten van bewonersinitiatieven juist met samenwerken te maken hebben. 

'Gelijkwaardigheid in de samenwerking is essentieel'

Het verschil in werkwijze tussen bewonerscollectieven, gemeenten en andere organisaties blijken soms een struikelblok. De onderlinge erkenning, gelijkwaardigheid en vertrouwen worden eveneens als knelpunten benoemd. ‘Bewonerscollectieven worden toch vaak niet als volwaardige partners gezien. Ze hebben nu eenmaal een ander vertrekpunt dan de gemeente of andere organisaties.’

Belangrijke randvoorwaarden voor een succesvolle samenwerking zijn volgens de onderzoeker:

• elkaar leren kennen;
• vinden van het gemeenschappelijk doel;
• erkenning van elkaars rol, positie en toegevoegde waarde;
• oog hebben voor ieders bijdragen en belangen;
• management van verwachtingen;
• duidelijke samenwerkingsafspraken;
• hanteer duidelijke ondersteuningsstijl;
• inzetten op een duurzame en langdurige samenwerking.

Essentieel

De ‘herkenning en erkenning’ blijkt ook een belangrijk punt voor de deelnemers aan de sessie. Gelijkwaardigheid in de samenwerking is essentieel, klinkt het over de chat. ‘Dit lukt alleen in kleine stapjes’, vult een ander aan. 

Coördinator Smelik: ‘Vaak is er toch sprake van een duaal systeem, de gemeente zit met maatschappelijke partners aan tafel. Maar de bewoners of beter gezegd de samenleving als derde speler wordt dan vergeten. Het is essentieel dat de bewoners ook een plek aan tafel krijgen. Maar er zijn genoeg partijen in het land – zorg- en welzijnsinstellingen maar ook gemeenten die die rol voor bewonerscollectieven nog niet zien.’

Uit een nieuwe monitor naar bewonersinitiatieven van Movisie die begin 2021 uitkomt, blijkt volgens De Ruijter dat de samenwerking van bewonerscollectieven met gemeenten en andere partijen in het land de afgelopen jaren wel is verbeterd. 

Smelik benadrukt dat in het in de praktijk niet eenvoudig is om aan alle randvoorwaarden te voldoen. ‘Neem het vinden van een gezamenlijk doel, natuurlijk hebben maatschappelijke organisaties ook het doel om ouder langer, gezonder en gelukkiger oud te laten worden, maar zeker op managementniveau spelen vaak ook andere belangen mee.’

'Investeer in de relatie en persoonlijke contacten met professionals en gemeenten'

Een hulpmiddel voor professionals bij het ondersteunen van actieve bewoners en bewonerscollectieven, zegt De Bruijn is het zogeheten ACTIE-model. Een praktisch instrument waarmee sociaal werkers hun professionele rol ten opzichte van actieve burgers kunnen bepalen. Het ACTIE-model bestaat uit vijf elementen: Animo, Contact, Toerusting, Inbedding en Empathie. Aan de hand van vijf vragen kan de professional beslissen over de wijze waarop hij de initiatiefnemers verder kan helpen.

Relatie

Volgens De Bruijn blijft het belangrijk om voortdurend te investeren in de relatie en persoonlijke contacten met professionals en gemeenten. ‘Uit onderzoek onder gemeenteraadsleden van Movisie blijkt dat zij zeker de meerwaarde van bewonersinitiatieven zien. Ook Nederland zorgt voor Elkaar werkt er hard aan om het belang van bewonersinitiatieven voortdurend onder de aandacht te brengen.’