Appreciative Inquiry: samen onderzoeken wat wél werkt

Alles wat aandacht krijgt, groeit. Dat is een van de uitgangspunten van Appreciative Inquiry. Waarderend onderzoeken is een verandervisie- en aanpak waarbij men met elkaar onderzoekt wat wél werkt. Daarbij is de inbreng van alle betrokkenen (bij een verandering) cruciaal en van waarde. A.I. brengt verhalen samen vanuit alle perspectieven: cliënten, mantelzorgers, directie, professionals, vrijwilligers en anderen. Gezamenlijk onderzoek je wat werkt en je bouwt daarmee voort op successen die eerder al zijn behaald, hoe groot of hoe klein ook. De werkzame elementen vormen het vliegwiel om tot een succesvolle verandering te komen. De ervaring is dat focussen op wat werkt veel kracht en positiviteit creëert om veranderingen waar te maken met elkaar.

Hoe ziet een A.I.-proces er uit?

De eerste stap is het vaststellen van een positief kernthema. Waar wil je meer van? Essentieel is om dit thema zorgvuldig en positief met elkaar te formuleren. Vaak bestaat de neiging om te kiezen voor het oplossen van probleem of een bestaand knelpunt, bijvoorbeeld ‘samenwerking met mantelzorgers verbeteren’ of ‘tijdsdruk verminderen’. Bij A.I. onderzoek je verder: welk verlangen ligt daaronder? Wat is nu eigenlijk de essentie, de bedoeling? Een positief kernthema is daarop gericht; het moet bij alle betrokkenen energie geven.

‘RIBW Rivierenland formuleerde haar positief kernthema als volgt: “Samen werken met mantelzorgers en medewerkers en cliënten aan herstel” in deze formulering zit het 'samen' en het einddoel: herstel van de cliënt.’ Saskia van Grinsven, adviseur In voor Mantelzorg

Verkennen, Verbeelden, Vormgeven en Verwezenlijken

Waarderend onderzoeken kent vier fasen waarlangs je het veranderproces kunt vormgeven. De Engelstalige 4D-cyclus is in het Nederlands vertaald tot een 4V-cyclus:

1. Verkennen (‘Discover’): wat goed gaat.
   In deze fase verken je met elkaar successen, talenten en krachten die al aanwezig zijn door waarderend met elkaar in gesprek te gaan. Een handig hulpmiddel hierbij is het doen van waarderende interviews.
2. Verbeelden (‘Dream’): gewenst droombeeld.
   In deze fase verbeeld je samen de gewenste toekomst, vaak op een creatieve, beeldende manier.
3. Vormgeven (‘Design’): ontwerpen wat nodig is.
   In deze fase formuleer je gezamenlijk de ambitie binnen een gestelde termijn. Als je droom….is, waar wil je dan over …  staan?
4. Verwezenlijken (‘Destiny’): ambities waarmaken.
   In deze fase ga je aan de slag met acties, projecten, experimenten die nodig zijn om de ambitie waar te maken.

‘In de verkenningsfase van het verandertraject gingen professionals elkaar waarderend interviewen. Dat leverde veel mooie en goede voorbeelden en verhalen op in hoe professionals en mantelzorgers goed samenwerkten met als doel herstel van de cliënt. Het delen van deze verhalen werkte erg motiverend en gaf actiegerichte energie.’ Saskia van Grinsven

‘In focusgroepen met mantelzorgers over hun ervaringen in het samenwerken met zorgmedewerkers, merk je dat we snel geneigd zijn om problemen te bespreken en dat anderen daar dan op voortborduren. Door mantelzorgers te vragen wat ze eigenlijk graag wilden in het contact en te vragen naar situaties waarin ze die manier van omgaan wél hebben ervaren, ontstaat ruimte voor een ander perspectief. Dat bood aanknopingspunten voor een gesprek over concrete verbeteringen. Bijvoorbeeld in de manier waarop je mantelzorgers informeert en betrekt bij de behandeling. Mijn ervaring is dat deze manier van in gesprek gaan helpt om de aandacht te verschuiven naar wat mensen wel willen en wat er wel werkt.’ Daan de Bruijn, adviseur In voor Mantelzorg

Verschil tussen A.I. en traditionele veranderaanpakken

Meer traditionele veranderaanpakken zijn vaak probleemgericht. Ze maken een analyse van de problemen die zijn ontstaan in het verleden en komen vervolgens met een verbeterplan. SWOT-analyses, helder uiteengezette projectplannen en SMART-doelen geven daarbij richting. Waarderend onderzoeken werkt andersom: onderzoeken naar wat ‘energie en leven’ geeft in een organisatie, team of samenwerking en wat er nodig is om daar meer van te creëren. Daarbij worden problemen niet weggedacht, maar je onderzoekt welk verlangen onder de situatie ligt die als probleem ervaren wordt. Je hanteert een ander perspectief. Een ander belangrijk verschil is dat A.I. werkt vanuit het principe ‘the whole system in the room’: een veelzijdige inbreng is essentieel.

'Ik merk in organisaties dat er snel de neiging is om te schieten in oude reflexen, zoals kijken naar wat er niet goed ging. Daarom vind ik het waardevol om als externe A.I.-trajecten te begeleiden. Als buitenstaander kun je een frisse blik inbrengen en een spiegel voorhouden.' Saskia van Grinsven

Wanneer is Waarderend onderzoeken geschikt?

A.I. vraagt om een open en participatieve houding met een helder verlangen tot ‘iets mooiers’. Het lef om op zoek te gaan naar de bedoeling van de organisatie, het samenwerkingsverband of ‘het beleid’. Het oprecht waarderen van ieders verhaal en talent om te komen tot co-creatie.

In geval van mantelzorgondersteuning betekent dit op zoek gaan naar succeservaringen, verhalen ophalen van zowel familieleden als andere betrokkenen en het delen van het gewenste toekomstbeeld met elkaar. Waarderend onderzoeken vraagt tijd en de bereidheid om te accepteren dat je de uitkomst van een proces niet precies kent of kunt voorspellen. Als er crisissituaties zijn in organisaties die om snel handelen en ingrijpen vragen is AI geen geschikte aanpak. Ook in organisaties waar de bereidheid ontbreekt om ieders in inbreng gelijkwaardig te waarderen, ongeacht niveau of functie ontbreekt een geschikte voedingsbodem voor A.I.

'Het lijkt me fantastisch als zorgverleners vaker en bewuster waarderende vragen stellen aan cliënten en mantelzorgers. Bij de intake kun je bijvoorbeeld waarderende vragen stellen. “Hoe ziet voor u als mantelzorger de meest ideale manier van samenwerken met ons als zorgmedewerkers eruit?' Daan de Bruijn

'Bij RIBW Nijmegen stelde ik voor om met cliënten, mantelzorgers, vrijwilligers, professionals en managers de startsessie te houden. De eerste reactie was dat dat te lastig of zwaar voor cliënten zou zijn. Toch hebben we het gedaan en zaten we met een groep van 40 mensen. We hebben diverse verhalen gedeeld vanuit allerlei perspectieven. Een van de cliënten gaf na afloop terug dat dit het leukste was dat hij ooit had gedaan.'
Saskia van Grinsven

Aan de slag met A.I. in de ondersteuning van mantelzorgers

Onderzoek open en eerlijk wat de essentie van je veranderingswens is. Betrek alle vertegenwoordigers daarbij: breng mantelzorgers, vrijwilligers en professionals samen. Let daarbij op taalgebruik en kies voor positieve bewoordingen. Onthoud: words create worlds!

• Vertrouw erop dat er voldoende positieve ervaringen en talenten zijn die de veranderingen kunnen waarmaken. Geloof in de visie, talenten, krachten van betrokkenen. Focus op wat werkt.
• Stel je open op en wees nieuwsgierig. Ga op zoek naar verhalen en gebruik daarvoor waarderende vragen. Laat jezelf verrassen, raak verwonderd, raak ontroerd. Gebruik deze waarderende vragen in groepsbijeenkomsten, individuele gesprekken.
• Ervaar wat A.I. teweeg kan brengen door te gaan doen!

'A.I. als verander-aanpak is een compleet proces, maar elementen ervan zijn gemakkelijk in het dagelijks werk te gebruiken. Waarderende vragen kun je inzetten tijdens teambijeenkomsten, vergaderingen of intakegesprekken en helpen je om gerichter toe te werken naar wat je samen wil bereiken. Het vergt bewust nadenken en zoeken naar een ander perspectief waarbij eerdere ervaringen helpend zijn.' Daan de Bruijn

Waarderend vernieuwen binnen In voor Mantelzorg

Auteur Petra van Leeuwen was als adviseur betrokken binnen het programma In voor Mantelzorg. Daarnaast komen in dit artikel twee collega experts aan het woord die deze veranderaanpak hebben toegepast tijdens In voor mantelzorg. Saskia van Grinsven begeleidde als coach voor In voor Mantelzorg twee organisaties bij een A.I.-proces: RIBW Rivierenland en Vivent. Daan de Bruijn paste A.I.-principes toe in zijn advieswerk bij Libra. In voor Mantelzorg had als doel het versterken van de samenwerking tussen mantelzorgers en zorgmedewerkers. Lees meer over In voor Mantelzorg.

Meer informatie

Bent u benieuwd wat een begeleidingstraject op basis van waarderend vernieuwen voor uw organisatie kan betekenen? Neem dan contact op met Saskia van Grinsven. Of lees de onderstaande artikelen:

• ‘Appreciative Inquiry’, artikel van Saskia Tjepkema en Luc Verheijen
• Hoe werkt Movisie met Appreciative Inquiry?
• Appreciative Inquiries of the 3.0 kind