Seksueel ongewenst gedrag is niet alleen een probleem van de kerk of de sport. Het is een maatschappelijk probleem. Veel misbruik dat binnen een vrijwilligersorganisatie voorkomt, begint daarbuiten en andersom. Ook weten we dat de meerderheid van de daders bekenden zijn van het slachtoffer. Het vrijwilligerswerk kan het dan ook niet alleen oplossen. De hulp van gemeenten is hard nodig. Ook omdat veel lokale vrijwilligersorganisaties niet zijn aangesloten bij een landelijke koepel en daarmee informatie en steun missen.

Gratis VOG

Een voor de hand liggende actie van gemeenten is het promoten van de gratis VOG bij lokale vrijwilligersorganisaties. De VOG - een Verklaring Omtrent Gedrag – geeft aan dat iemand geen strafbaar feit heeft gepleegd. Normaal kost een VOG € 41 en dat is een veelgehoord bezwaar van vrijwilligersorganisaties om van vrijwilligers te eisen. Sinds 2015 is de VOG echter gratis voor vrijwilligers die werken met minderjarigen of met mensen met een verstandelijke beperking. Uit recente evaluatie van de regeling Gratis VOG blijkt dat slechts een beperkt aantal van deze organisaties gebruik maakt van de gratis regeling. Ze zijn er simpelweg niet van op de hoogte. En dan zijn er nog de vrijwilligersorganisaties voor wie de VOG niet gratis is maar die wel werken met minderjarigen of andere kwetsbare mensen, zoals welzijnsorganisaties. Meerdere gemeenten hebben inmiddels besloten de VOG voor deze groep te financieren. Het zou mooi zijn als meer gemeenten dit voorbeeld volgen.

Maatregelen om vrijwilligerswerk veilig te maken

Bekijk ook de website inveiligehanden.nl

Op de website Inveiligehanden.nl staan twintig maatregelen op het vrijwilligerswerk veilig te maken. Denk aan een verplicht aannamegesprek, het hanteren van een gedragscode, het hebben van een meldprotocol en een vertrouwenspersoon. Gemiddeld blijken vrijwilligersorganisaties de helft van die maatregelen uit te voeren. Er zijn dus nog veel meer acties mogelijk. Enige aanmoediging en ondersteuning van gemeenten is zeker op z’n plaats.

Registratielijst

Ook iets om als gemeente te promoten bij lokale vrijwilligersorganisaties: de registratielijst. Vrijwilligers die bij de ene organisatie zijn weggestuurd en bij de andere weer aan de gang gaan, doen dat voornamelijk in de eigen omgeving. Mensen met onjuiste bedoelingen maken nu gebruik van het feit dat vrijwilligersorganisaties elkaar onderling niet informeren wanneer een vrijwilliger is weggestuurd vanwege seksueel grensoverschrijdend gedrag. Daarom is de registratielijst zo belangrijk. Met de registratielijst controleer je of iemand is veroordeeld voor grensoverschrijdend gedrag. Om dat te kunnen nakijken, moet je als vrijwilligersorganisatie meedoen aan de lijst. Mensen die zijn aangepakt volgens het tuchtrecht staan erop. Op die manier wordt voorkomen dat ze van de ene organisatie naar de andere hoppen en steeds opnieuw de fout ingaan.

Collectief regelen

De registratielijst is het ultieme middel om vrijwilligers te weren die niet in het vrijwilligerswerk thuishoren. Toch doen slechts weinig organisaties mee. De drempel is te hoog: het kost tijd en geld. Om mee te doen met de registratielijst moeten organisaties namelijk beschikken over een tuchtprocedure. Het is eenvoudiger om een vrijwilliger weg te sturen dan om een tuchtprocedure te starten en te betalen. Hier ligt dus een taak voor gemeenten. Gemeenten kunnen organisaties aansporen om deel te nemen aan de registratielijst en daarbij financiële ondersteuning bieden. Ook een collectieve regeling is mogelijk, door organisaties via de gemeenten te laten aansluiten bij de registratielijst.

Subsidievoorwaarden

Gemeenten zoals Velsen, Veldhoven en Alphen a/d Rijn leggen vrijwilligersorganisaties de invoering van het veiligheidsbeleid dwingender op door het in de subsidievoorwaarden op te nemen. Dit zorgt ervoor dat in die gemeenten organisaties meer maatregelen nemen. Andere gemeenten zoals Amsterdam en Zaanstad stellen een cursus of training verplicht voor organisaties. Opvallend daarbij is dat de deelnemers eerst zeggen dat ze gestuurd zijn maar na afloop van de cursus vrijwel allemaal doordrongen zijn van de noodzaak om maatregelen te nemen.

Dit artikel is eerder verschenen in Binnenlands Bestuur.