‘Sociaal werkers alleen gaan de wereld niet veranderen’

Moeten sociaal werkers zich vooral focussen op het ondersteunen van mensen, of treden ze het best ook op als hun belangenbehartiger? De Vlaamse docent Koen Hermans en de Nederlandse lector Lex Veldboer met elkaar in gesprek over politiserend sociaal werk.

Dit artikel is een bewerkte, ingekorte versie van ‘Het klimaat van het sociaal werk’ uit het boek ‘Professionalisering van sociaal werk. Theorie, praktijk en debat in Nederland en Vlaanderen’. Eerder verscheen het als langer artikel op Sociale Vraagstukken en de Belgische website sociaal.net, als samenwerking tussen beide platformen.

Sociaal werk en politiek debat

Volgens de Vlaamse sociaalwerkconferentie uit 2018 is politisering, het betrokken raken bij politieke discussie, één van de speerpunten van het sociaal werk. Of beter gezegd, zo zou het moeten zijn; daar zijn de Vlamingen het over eens. Als er al discussie is, dan gaat dat vooral over de vraag: hoe moet een individuele sociaal werker concreet aan de slag met politisering?

In Nederland ontstond kort na de sociaalwerkconferentie een pittig debat over dat politiek sociaal werk. Er werd gepleit om hulpvragen van burgers vaker te vertalen naar een publiek niveau, bijvoorbeeld op het terrein van schulden. Is er namelijk geen sprake van systeemfalen als zoveel meer burgers in de problematische schulden raken?

De Vlaamse Koen Hermans en Nederlandse Lex Veldboer gaan in gesprek over de verschillen tussen Nederland en Vlaanderen. Koen Hermans is docent sociaal werk en sociaal beleid aan de KU Leuven. Hij is een groot voorstander van politiserend werken. Lex Veldboer, lector stedelijk sociaal werken aan de Hogeschool van Amsterdam, is daarover kritischer.

Sociaal werkers komen niet toe aan hun eigen ideaal

Sociaal werkers zitten vast in beleid

Nederlandse sociaal werkers zijn noodgedwongen gericht op beleidsvoering, volgens Veldboer. Ze moeten voorzichtig manoeuvreren tussen de wensen van beleid, bewoners, cliënten en hun eigen professionele waarden. Volgens Veldboer kunnen professionals in Nederland niet tegendraads politiserend werken ook al willen ze dat wel, omdat hun werk wordt aanbesteed. Veldboer: ‘Onderzoek laat zien dat sociaal werkers in hun hoofd de belangenbehartigers van de burgers zijn. Hun eigen ideale zelfbeeld is dat ze willen opkomen voor de mensen waarmee ze werken. Maar in de praktijk zijn ze eerder uitvoerders van beleid. Dat ze niet toekomen aan hun eigen ideaal is niet fijn, maar dat is wel de realiteit.’

De overheid is een democratische stem

Verandering aanbrengen in die situatie is moeilijk, aldus Veldboer. Hij is kritisch over het idee dat het sociaal werk zelf een andere rol kan kiezen in het maatschappelijke veld. ‘Als er autonome financiering was kon dit een stuk makkelijker. Maar die is er niet. Bovendien is de overheid ook een legitieme partij met een democratische stem. Je moet dus goed nadenken over je stem als sociaal werker.’

Politisering is het publiek maken van het zwakste belang

Hij ziet zichzelf niet als tegengeluid. ‘Ik heb drie jaar geleden - samen met veel mensen die nu erg pro-politisering zijn - een stuk geschreven over het belang van sociaal werk in de betrokkenheid bij en de kritische blik op beleid. Sociaal werkers moeten meedenken, maar daar stopt het voor mij.'

Koen Hermans wil Veldboer graag tegenspreken: ‘Politisering wordt snel herleid tot een verhaal tegen de overheid. Maar politiserend werken gaat over het publiek maken van het zwakste belang. Dát is de kern.’

Sociaal werk in Vlaanderen is veel ruimer

Door beleidskritiek en activisme kun je van dat zwakste belang een publieke kwestie maken volgens Hermans. ‘Maar ik focus ook graag op kleinere praktijken die het bestaande maatschappelijke evenwicht uitdagen.’

Hermans ziet in Vlaanderen heel wat praktijken die kleinschalig gestart zijn, maar door de jaren heen een enorme politieke kracht hebben ontwikkeld. ‘Denk aan organisaties voor methadonverstrekking, abortuscentra, kraakbewegingen… Misschien is dat wel het DNA van het sociaal werk? Praktijken opzetten die tegen schenen schoppen. Niet vanuit activisme, wel omdat je een maatschappelijke noodzaak voelt, omdat je merkt dat de bestaande manier van werken niet werkt. Ruimte creëren voor een nieuwe aanpak die later door de overheid opgepikt wordt. Zo worden ze dus publieke kwesties.’

Veldboer werpt tegen: ‘Is dat soort sociaal werk niet veel meer hoe we zouden willen dat het beroep er uitziet? Sociaal werk als uitvinder, terwijl het in de praktijk vaak om uitvoeren gaat?’

Hermans: ‘Dit is het fundamentele verschil tussen Vlaanderen en Nederland. De range aan sociaal werk in de Vlaamse praktijk is veel ruimer dan in Nederland. Wij hebben sociaal werkers in de sociale economie, het opbouwwerk, socio-culturele bewegingen… Het is een meer divers terrein.’

We moeten altijd blijven zien wat sociaal werk wel en niet kan

De wereld willen veranderen is het organiseren van teleurstellingen

Veldboer vraagt: ‘Moeten we studenten nu juist niet voorbereiden op kleine alledaagse praktijken?’ Nu wordt volgens hem nogal eens de indruk gewekt dat je als sociaal werker de wereld gaat veranderen. ‘Zo organiseer je teleurstellingen. Mensen komen met grote idealen naar de opleiding en moeten dan in de praktijk heel moeilijk werk doen.’

Hermans: ‘Dat volg ik. We mogen niet te naïef zijn. Sociaal werkers alleen gaan de wereld niet veranderen. We moeten altijd blijven zien wat sociaal werk wel en niet kan.’

Veldboer is er niet voor om al in de opleiding veel aandacht te geven aan politiserend werken. ‘Ja, systeemfalen moet op de agenda. Maar het bespreken daarvan hoort naar mijn gevoel eerder bij een seniorfunctie in het veld of bij mensen in relatief vrije posities zoals wijzelf. Gezien de beperkte eigen ruimte voor Nederlands sociaal werk heb ik twijfels bij opleidingen die zeggen dat mensen out-of-the-box moeten denken, dat sociaal werkers goed moeten zijn in mensenrechten of weten hoe ze een verhaal moeten pitchen. Ik zie liever dat ze grondige kennis hebben van de maatschappelijke ontwikkelingen, de sociale interventies en ervaringen opdoen over alledaagse situaties. Sociaal werkers moeten vooral goed zijn in mensen helpen, ondersteunen en activeren. Dat is de kern’, aldus Veldboer.
 
Auteurs: Nico Bogaerts (hoofdredacteur van sociaal.net) en Marcel Ham (hoofdredacteur van socialevraagstukken.nl).

Benieuwd naar het boek 'Professionalisering van sociaal werk'?

Lees meer en bestel het boek hier

https://www.socialevraagstukken.nl/wp-content/uploads/Professionalisering-van-Sociaal-Werk.jpg