Sociale normen stellen tegen discriminatie: waarom en hoe werkt het?
Een van de belangrijkste oorzaken van discriminatie, is dat mensen denken dat het ‘normaal’ is. Mensen zijn sneller geneigd om te discrimineren als ze denken dat anderen dit ook doen. Gelukkig werkt het ook omgekeerd: als discriminatie streng wordt veroordeeld door de omgeving, dan doen mensen het veel minder. Een aanpak tegen discriminatie begint daarom met een duidelijk norm; dat discriminatie niet door de beugel kan. En zelfs strafbaar is.
Stel je wil dat mensen hun afval beter scheiden, dan is het verstandig om te communiceren dat mensen in de buurt dat al goed doen. Of je wilt jongeren demotiveren om te beginnen met roken, dan helpt het om te laten zien dat roken niet ‘cool’ is en wordt afgekeurd door hun leeftijdsgenoten. Sociale normen en je perceptie daarvan, bepalen ons gedrag sterk (zie deze review). In allerlei preventiemethoden wordt hier gebruik van gemaakt. In de aanpak van discriminatie is dit ook aan te raden.
Waarom werkt het?
Percepties van sociale normen zijn van sterke invloed omdat mensen graag bij een groep willen horen. Mensen conformeren zich vaak aan de door hen waargenomen norm in een groep, ook al zijn ze het hier niet mee eens. Dit komt voort uit de social identity theory van Tajfel & Turner. Zij stellen dat mensen ernaar streven om een sociale identiteit te behouden en ‘bij de groep’ te horen (zie dit artikel voor meer uitleg). Wanneer mensen zich onderdeel voelen van een groep waarin een sterke norm tegen discriminatie heerst en zij zich identificeren met die groep, dan internaliseren zij (langzaam) de sociale normen die hierbij horen. Na enige tijd geven zij aan niet alleen tegen discriminatie en vooroordelen te zijn omdat dit ‘hoort’, maar omdat zij dit zelf willen (zie dit artikel). Sociale normen hebben dan ook de sterke invloed op impliciete (onbewuste) vooroordelen (zie deze studie). Wanneer sociale normen geïnternaliseerd zijn, lijken deze normen minder nodig. Mensen die intrinsiek gemotiveerd zijn om niet te discrimineren, proberen dat altijd en overal, ongeacht de sociale normen die daar heersen (zie deze studie).
Hoe stel je een sociale norm in een organisatie?
Stel je werkt in een organisatie en je wil een sociale norm stellen tegen discriminatie. Hoe doe je dat?
- Maak een duidelijk symbolisch statement tegen discriminatie: denk aan de profvoetballers die hun armen bij elkaar houden om een statement te maken tegen racisme of ministers die hand-in-hand over het Binnenhof lopen tegen anti-lhbti-geweld. Het gaat om een duidelijk statement dat zowel intern als extern gecommuniceerd wordt.
- Vertel mensen dat anderen in hun omgeving discriminatie afkeuren. Bijvoorbeeld door cijfers te delen waaruit blijkt dat de meeste medewerkers discriminatie sterk afkeuren en beleid tegen discriminatie aanmoedigen. Geef concrete voorbeelden van gedrag waaruit blijkt dat mensen discriminatie afkeuren.
- Zichtbaar maken dat het beleid binnen de organisatie wordt aangepast: de aanpak discriminatie moet daar onderdeel van worden.
- Communiceren hoe de top van de organisatie het nieuwe beleid ondersteund. Het is bekend dat sociale normen vooral worden bepaald door mensen met aanzien of autoriteit. Deze mensen moeten het goede voorbeeld geven.
- Regels opstellen tegen discriminatie. Uit internationaal onderzoek weten we dat wanneer mensen denken dat discriminatie wettelijk verboden is, dat zij dan minder snel discrimineren. Dat gebeurt doorgaans niet uit de angst voor straf, maar omdat veel mensen zich graag aan de sociale norm houden. In een organisatie kan je hier gebruik van maken door een duidelijk verbod tegen discriminatie te formuleren en regels over wat er gebeurt wanneer je dit verbod overschrijdt.
- Deel de regels zichtbaar en herhaal dit. Hangen er bijvoorbeeld bordjes over omgangsvormen? Vermeld hierop expliciet dat discriminatie verboden is.
- Handhaaf de regels. Wanneer iemand discrimineert, maar er volgt geen consequentie, dan wordt de sociale norm ondermijnt. Maar let op: geef mensen ook de kans om te leren.
- Stimuleer ingrijpen bij discriminatie. Denk aan een omstanderstraining waarin je hiermee oefent.
- Neem de aanpak van discriminatie als competentie op in de profielen van de leidinggevenden. Communiceer dit duidelijk zodat helder is dat gelijke behandeling/gelijke kansen bevorderen en discriminatie aanpakken een onderdeel is van hun takenpakket. Maak het onderdeel van de bedrijfscultuur.
- Leg verantwoording af aan een externe organisatie of een interne commissie. Denk aan een transparante toelichting op de aanpak van discriminatie. Laat zien dat je de aanpak van discriminatie serieus neemt.
- Maak antidiscriminatie onderdeel van de visie van de organisatie. Draag deze visie actief uit in bijvoorbeeld de nieuwsjaarspeech van het bestuur, op intranet en/of een statement op de website.
Belangrijk voor ieder domein
Het stellen van sociale normen voor de aanpak van discriminatie is belangrijk voor organisaties in verschillende domeinen. Bijvoorbeeld voor mbo-instellingen: het is cruciaal dat binnen de school en onder alle medewerkers uit wordt gedragen dat bijvoorbeeld stagediscriminatie niet door de beugel kan. Ook voor bedrijven die discriminatie in werving en selectie (zie hier een overzicht van effectieve aanpakken) en op de werkvloer (zie hier een overzicht van effectieve aanpakken) willen aanpakken is het stellen van een duidelijke sociale norm belangrijk. Het is cruciaal voor iedere organisatie die discriminatie wil uitbannen: in de diensten die zij leveren én onder hun medewerkers. Op deze manier wordt een eerste en belangrijke stap gezet en draagvlak gecreëerd voor een effectieve aanpak.
