Somalische Nederlanders op weg naar emancipatie

‘Jiheeye’ betekent kompas in het Somalisch. Jiheeye is ook de titel van een handboek van de Alliantie Verandering van Binnenuit. Het beschrijft hoe Somalische Nederlanders anderen die problemen hebben met het vinden van hun weg en positie in de Nederlandse samenleving helpen. Specifiek gaat het om zelfbeschikking, opvoeding en achterlating en seksuele diversiteit. Het handboek beschrijft hoe je denken en gedrag via de ‘van binnenuit’ benadering kunt veranderen door met elkaar in gesprek te gaan.

De methodiek achter Jiheeye bouwt voort op de jarenlange aanpak en expertise van de Federatie van Somalische associaties in Nederland (FSAN) en andere Somalische organisaties bij het succesvol bestrijden van vrouwelijke genitale verminking. Het uitgangspunt in deze methode zijn mensenrechten. Mensenrechten gelden voor iedereen, zoals het recht op non-discriminatie, het recht op gelijke behandeling en de rechten van vrouwen en kinderen.

In de eerste bijeenkomst gaat het over zelfbeschikking: dat ieder mens de mogelijkheid en ruimte moet hebben om zelfstandig zijn of haar keuzes te maken. Dit is een grondslag voor mensenrechten. Zo leg je een duidelijke basis voor de  andere twee thema’s uit de volgende bijeenkomsten: achterlating en seksuele diversiteit.

Achterlating

Achterlating vanuit Nederland komt voor in landen in het Midden Oosten, Zuidoost Azië, Noord-Afrika, West-Afrika en Oost-Afrika, waaronder Somalië. Volgens het laatste onderzoek dat een omvangschatting deed naar achterlatingsgevallen, waren er in twee jaar (2011-2012) tussen de 364 en 1631 gevallen.  De grootste risicogroepen voor achterlating zijn vrouwen, jongeren en (kleine) kinderen. Bij jongeren en kinderen kunnen dit zowel jongens als meisjes zijn.  Bij vrouwen, tussen de 20 en 35 jaar, zijn de motieven onder meer problematiek binnen het huwelijk of eergerelateerd.

Uit onderzoek komen twee situaties naar voren waarbij ouders achterlating als opvoedingsstrategie inzetten. Ten eerste, situaties waarin jongeren daadwerkelijk (dreigen te) ontsporen. Ten tweede, situaties waarin ouders bezorgd zijn dat hun kinderen ontsporen, maar waar het probleem niet zozeer in het gedrag van het kind ligt als wel in de kloof tussen ouders en kinderen. Die kloof kan bestaan doordat ouders niet in staat zijn hun weg te vinden in de verschillen tussen de leefwerelden, en doordat ouders en kinderen hier niet goed met elkaar over kunnen praten. Maar er kunnen ook andere problemen in gezinnen spelen die maken dat ouders bezorgd worden over ontsporing of zich machteloos voelen in de opvoeding, bijvoorbeeld armoede, partnerproblematiek of huiselijk geweld binnen het gezin. Daarom is aandacht voor opvoeding in Jiheeye een belangrijk thema. Opvoeding ligt namelijk vaak aan de basis van achterlatingsproblematiek.

Positief bijsturen van binnenuit

Positievere houding

Het hoofddoel van Jiheeye is een positieve(re) houding ten aanzien van gendergelijkheid én seksuele diversiteit onder de doelgroep bewerkstelligen. Om hier te komen maak je eerst de thema’s binnen de bijeenkomsten bespreekbaar. We gebruiken de stap-voor-stap methode om dit geleidelijk te laten plaatsvinden. Ook visualisatie helpt in de uitvoering en het stellen van sociale normen. Een verandering in mentaliteit is namelijk een lang proces. Wanneer je de onderwerpen voorzichtig steeds meer bespreekbaar maakt, kan je dit omzetten tot actie: je kunt de houding van de doelgroep met betrekking tot de onderwerpen positief bijsturen van binnenuit.

Jiheeye richt zich primair op Somalische Nederlanders. Sinds de jaren ’80 van de vorige eeuw groeit het aantal Nederlandse mensen met een Somalische achtergrond. Op de vlucht voor de burgeroorlog kwamen veel Somaliërs toen naar Nederland. Vanaf midden jaren ‘90 tot begin deze eeuw is er een gestage toename van de tweede generatie Somalische Nederlanders. Vanaf 2007 stijgt het aantal Somaliërs dat naar Nederland vlucht weer sterk. Dit is een direct gevolg van de verslechterde omstandigheden in Somalië. Er zijn dus ‘twee’ groepen Somalische Nederlands te onderscheiden, namelijk de groep die eind vorige eeuw is gemigreerd en de groep nieuwkomers die vanaf 2007 naar Nederland is gemigreerd. In 2017 waren er ongeveer 40.000 Somalische Nederlanders, in 1996 waren dit er rond de 20.000. Ruim de helft is jonger dan 20 jaar.

Verandering van Binnenuit

De alliantie wil de veiligheid, gelijkheid en acceptatie van vrouwen en LHBT’s bevorderen, specifiek in de diverse migranten- en vluchtelingengemeenschappen in Nederland. Zij werkt nadrukkelijk ‘van binnenuit’, op basis van de wensen, ideeën en ervaringen met methoden en strategieën van de gemeenschappen en hun organisaties.

De Alliantie Verandering van Binnenuit bestaat uit het Consortium Zelfbeschikking (van het Inspraakorgaan Turken (IOT), Stichting Kezban, Federatie van Somalische Associaties in Nederland (FSAN), Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders (SMN), Stichting Landelijke Werkgroep Mudawwanah, HTIB (Turkse arbeidersvereniging in Nederland) en Vluchtelingen Organisaties Nederland (VON)), en Movisie.

Voor een optimaal effect delen de Federatie van Somalische associaties in Nederland en de andere partners van het consortium Zelfbeschikking hun kennis. Ook maken zij gebruik van de wetenschappelijke kennis over wat werkt die Movisie verzamelt en die wordt vertaald naar handige tips voor de praktijk. Namens deze federatie is Jiheeye begeleid en gecoördineerd door Zahra Naleie. De analyse en rapportage zijn gedaan door Afiah Vijlbrief, Oka Storms en Elif Cankor van Movisie. Het werk van de Alliantie wordt mogelijk gemaakt dankzij financiering van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen.

Gratis handreiking

De handreiking is gratis te downloaden.

Naar de handreiking

Handige manieren om je impact te vergroten als zelforganisatie vind je in de toolbox Verandering van binnenuit.