[intro]In dit artikel drie voorbeelden die laten zien dat culturele interventies dragen bij aan positieve gezondheid. We spreken met: Cretien van Campen (Sociaal en Cultureel Planbureau, Windesheim), Margot Hoiting (CityProms Embrace) en Saskia van Grinsven (Movisie)[/intro]

1: Veel kunstenaars zijn actief in de langdurige zorg

De maatschappelijke waarde van kunst en cultuur in de langdurige zorg en ondersteuning wordt in binnen- en buitenland breed gedragen. Maar wat weten we erover?

Een consortium van Hogeschool Windesheim, Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA) en Movisie voerde een overzichtsstudie uit, in opdracht van ZonMw. Cretien van Campen, onderzoeker en projectleider, vertelt over het belang van deze studie. ‘Er zijn veel kunstenaars actief in de langdurige zorg. Zorgontvangers, mantelzorgers, vrijwilligers, zorgverleners en directies van zorginstellingen reageren vaak enthousiast. Maar welk effect hebben de interventies? Het onderzoek richtte zich op de vraag hoe culturele interventies bijdragen aan positieve gezondheid. Het gaat er niet alleen om hoe je fysiek en mentaal functioneert, maar ook over sociale participatie en zingeving. De belangrijkste conclusie? Er gebeurt veel meer dan we dachten, maar er is nog te weinig onderbouwing voor beleid en onderzoek.’

Oproep

Internationaal zijn nog weinig ‘harde’ bewijzen voor effecten van kunst op de positieve gezondheid van zorgontvangers. Passende bewijzen voor de positieve effecten van culturele interventies zijn nodig om meer financiers en opdrachtgevers te overtuigen van de waarde ervan in de zorg en ondersteuning. Van Campen: ‘Bij de goede voorbeelden zie je dat zorgorganisaties een kunst en cultuurcoördinator aanstellen en budget vrijmaken. Wij (Windesheim, LKCA en Movisie, red.) roepen overheid, zorginstellingen, verzekeraars, fondsen en ZonMw op om beleid en onderzoek te ontwikkelen dat faciliteert en domeinoverstijgend is. Het is belangrijk dat we daarbij aansluiten bij de behoeften van (kwetsbare) ouderen. Faciliterend beleid is nodig, evenals duurzame financiering en samenwerking. Culturele interventies zijn vaak incidenteel, eenmalig gefinancierd. Als de financiering is beëindigd, komt er een einde aan mooie projecten die betekenisvol waren voor ouderen. Dan verdwijnt de opgedane kennis. Dat komt niet ten goede aan de ontwikkeling van de kennisdeling en opbouw.’

Verder lezen

‘Kunst en positieve gezondheid: een overzichtsstudie van culturele interventies met mensen die langdurig zorg en ondersteuning ontvangen’

2: Zingend een bewoner uit bed halen

Het enthousiasme van Margot Hoiting is aanstekelijk. Ze vertelt over CityProms Embrace uit Leeuwarden, waar ze als directeur leiding aan geeft. CityProms Embrace gebruikt muziek om kwetsbare mensen een beter leven te geven en medewerkers zich meer bewust te laten zijn hoe krachtig muziek kan werken in de dagelijkse zorg. Hoiting: ‘CityProms Embrace voert diverse projecten op het gebied van welzijn, zorg en educatie uit. Wij denken vanuit bewoners, medewerkers en directies van zorginstellingen.’

Met beroepsmusici, veelal alumni van het conservatorium, worden innovatieve projecten uitgevoerd in zorg en welzijn. ‘Als je met bewoners gaat improviseren, dan spreek je hun creativiteit aan. Daardoor komt de persoon achter de dementie weer tevoorschijn. Dat is heel bijzonder! Muziek kan oude herinneringen oproepen, maar ook nieuwe herinneringen creëren. Muziek is emotie en raakt mensen heel diep.’ Embrace daagt in trainingen professionals uit om muziek in te zetten. ‘Haal eens iemand zingend uit bed. Je zult zien dat je daardoor bewoners veel beter leert kennen. Wat wij doen, is andersoortige interventies aanreiken om zorg en ondersteuning nóg beter vorm te geven.’ Zorgmedewerkers hebben soms koudwatervrees, weet Hoiting. ‘Een locatiemanager gaf onlangs de feedback dat hij zijn collega’s nog nooit zo energiek bezig had gezien. Voor hen kunnen de interventies verlichting geven omdat ze op een andere manier met bewoners omgaan.’

Werkt het?

Hoiting is ervan overtuigd dat het werkt. ‘Er zijn diverse onderzoeken die aangeven dat muziek een belangrijke rol kan spelen bij kwetsbare ouderen. Wat ik hoor, is dat bewoners er actiever door worden, minder agressief gedrag vertonen en beter eten en drinken. Het is ook belangrijk op de kleine signalen te letten. Een oudere hoeft niet gelijk op het podium te gaan staan, maar meetikken met je voet is ook al heel wat.’ Voor CityProms is dat niet het enige en het belangrijkste. ‘Wij vinden het belangrijk dat beroepsmusici zich inzetten voor de maatschappij, dus ook voor kwetsbare ouderen. We verbinden generaties aan elkaar en daarmee werken we aan karaktervorming van professionals. Het vormt je als professional als je zo met een kwetsbare oudere en muziek bezig bent. Het is zo persoonlijk en krachtig!’

CityProms maakt gebruik van subsidieregelingen en wordt gesteund door serviceclubs. Hoiting: ‘Het besef dat we iets in handen hebben wat voor zowel de cliënt als de zorgprofessional en de artiest belangrijk is, groeit en daar zijn wij blij mee.’

3: Liever dansen dan naar de fysiotherapeut

‘De kracht van kunst voor de aanpak van maatschappelijke vraagstukken is groot. Kunst spreekt de taal van emotie, raakt harten van mensen en nodigt uit tot ander gedrag. Het draagt bij aan individuele ontplooiing, participatie en gezondheid. Daarom pleiten we voor meer samenwerking tussen de kunst- en sociale sector’, vertelt Movisie-adviseur Saskia van Grinsven. Uit onderzoek dat Movisie vorig jaar samen met Windesheim en het LKCA uitvoerde, blijkt dat er veel kunstprojecten in zorg en ondersteuning worden georganiseerd. De meeste voor ouderen, maar er zijn ook culturele interventies voor jongeren en mensen met een beperking. Van Grinsven geeft een voorbeeld van een theaterproject van Stichting in Beeld en het Stut Theater, waarin jongeren uit een begeleid wonen-project hun persoonlijke verhaal doen. ‘De jongeren vertellen dat het meedoen aan de voorstelling hen veel zelfvertrouwen en eigenwaarde heeft gegeven. Na de voorstelling zijn de jongeren met ieder een eigen mentor verder gegaan om hun leven in te richten.’

Positieve gezondheid

In het beleid en in de structurele financiering van kunstprojecten zitten volgens Van Grinsven mogelijkheden om culturele interventies meer onderdeel te maken van zorg en ondersteuning. ‘De tijd is er rijp voor, want persoonsgerichte zorg is belangrijk. Als een oudere zegt: ‘Ik wil liever dansen dan naar de fysiotherapeut’, dan moet dit ook mogelijk zijn. Mensen worden geactiveerd, gaan weer meedoen, ervaren meer eigen kracht en ontplooien talenten. Daarnaast worden zorgverleners en mantelzorgers ontlast door deze interventies. De bijdrage van kunst in de zorg en in de ondersteuning past in de zes dimensies van positieve gezondheid van Machteld Huber, zoals kwaliteit van leven, meedoen in de samenleving en zingeving in het leven.

Wat doet Movisie?

Movisie heeft ruime ervaring met het stimuleren van de verbinding tussen kunst en cultuur en welzijn en zorg en beschikt over een groot
relevant netwerk. Ook maakt Movisie inspirerende projecten zichtbaar door middel van filmfestivals. Daarnaast ondersteunt Movisie bij de organisatie van lokale en regionale Social Art Labs: bijeenkomsten waarin we alle spelers op het gebied van zorg, welzijn, kunst en cultuur bij elkaar brengen. Tenslotte biedt Movisie scholing en training aan professionals uit de kunst- en cultuursector en aan zorg- en welzijnsprofessionals. Kijk verder op movisie.nl/kunst en www.movisie.nl/watwerktbij

Dit artikel verscheen eerder in ons relatieblad Movisies. Neem nu een gratis abonnement!