Projectleider en adviseur Sociaal Domein Anita Nibbelink vertelt erover tijdens een kennisdeelbijeenkomst: ‘Mensen vragen wel eens aan mij: ‘Hoe doen jullie dat?’ Dan zeg ik vaak: ‘Het gaat er niet zozeer om wát je doet of hóe je het doet, maar om het waarom?’ Waar laat je je door leiden? Wat zijn je uitgangspunten? Welke verandering wil je bewerkstelligen? Met die vragen zijn we aan de slag gegaan. Aanvankelijk met een klein groepje, later zijn steeds meer mensen aangehaakt en kan ik zeggen dat we succesvol aan het transformeren zijn.’

Het moet en kan anders

Anita is enthousiast als ze over de transformatie in haar gemeente spreekt; in het gesprek komt het op het woord ‘synchroniciteit’: een naast elkaar bestaan of samenvallen van gebeurtenissen die op zichzelf niet causaal met elkaar verbonden zijn. ‘Allerlei dingen kwamen samen. Er was een groep collega’s binnen de ambtelijke organisatie die de schouders eronder wilde zetten. Onze burgemeester was er ook sterk bij betrokken – en zoals bekend is, zit hij in een rolstoel. Dan weet je wat het is  als je ergens geen toegang toe hebt, als je niet krijgt wat je nodig hebt, als je afhankelijk bent van anderen. Een betrokken wethouder mist sinds zijn jeugd een hand; hij is zijn ouders dankbaar dat hij niet apart is behandeld, maar dat zijn ouders zijn uitgegaan van mogelijkheden en hij in het gewone leven een plek heeft gevonden. Ook de businesscontroller stak zijn vinger op. Niet denken in producten, zei hij, maar in partners. Zelf weet ik uit het verleden wat het is om gestigmatiseerd te worden en niet de zorg te ontvangen die je nodig hebt. Persoonlijke drijfveren maakten dat we tegen elkaar zeiden: het móet en het kán anders.’

Transformatie

Hoe kreeg de transformatie vorm? ‘We werden gedreven door het ‘waarom’, niet door het ‘hoe’ of ‘wat’. Als je ergens in gelooft, kun je veel bereiken. De visie die we hebben opgeschreven heette ‘Naar het hart van de beweging.’ Het is geen lijst met maatregelen, maar een idee waar we in geloven. Op deze visie zijn we herkenbaar en aanspreekbaar. Hoofddoelen zijn: het verbeteren van gezondheid en kwaliteit van leven van inwoners, verbeteren van de door inwoners ervaren regie en kwaliteit van hulp en ondersteuning en beheersen en verlagen van de kosten.’ Ambitieus? ‘Het gaat erom dat je erin gelooft. Dat je gelooft dat het kan. Het kán ook echt. Waarden waar we mee werken zijn: compassie, aandacht, betrokkenheid, vertrouwen, creativiteit.’ Welke doelen formuleerde de gemeente? ‘Normaliseren, voorkomen, innoveren,’ aldus Anita; zij vermoedt dat veel gemeenten zich hierin herkennen. ‘Wat we doen moet aansluiten op de wereld en wensen van inwoners. Het moet passen bij wat zij logisch vinden. Bij de Participatiewet bijvoorbeeld zien we inwoners niet als cliënten, zelfs niet als partners, maar als collega’s. Samen werken aan het goede in onze gemeente.’ Hoe kreeg dat gestalte in Oude IJsselstreek? ‘We hebben professionals meer ruimte gegeven om hun werk te kunnen doen. De visie hebben we gedeeld met partners – we nodigen hen uit bij te dragen en mee te doen. We hebben de knip tussen indicatie en lichte vormen van hulp opgeheven. En als het over toegang gaat: inwoners mogen bij ons nooit aan het verkeerde loket komen. 

Geen regels maar relaties

Businesscontroller en strategisch adviseur Alwin Pauptit is ook aangesloten bij het gesprek. Hij werkt sinds 2018 bij de gemeente – toen het zaadje voor de transformatie werd geplant. ‘Als accountant weet ik veel van controle. Vertrouwen is echter beter. Ik denk in mogelijkheden. Regels zijn goed en belangrijk, maar werken niet altijd en overal. We hebben er heel wat geschrapt en bieden nu vooral kaders op hoofdlijnen. Het gaat erom dat je ruimte voor kennis en kunde van professionals kunt creëren. Beheersen zonder regels, noemen wij dat. Aandacht voor de zachte kant: partnerschap, luisteren, waarden en normen. Als je de waarden deelt, kun je samen veel verder komen.’ ‘Wat betreft inkoop hebben we niet in regels gedacht, maar in relaties. Het is de uitdaging om aanbieders mee te nemen in de beweging. Natuurlijk is het spannend of partners in deze beweging mee kunnen en mee wíllen. Het gaat erom dat je er met elkaar in gelooft en dat je er achter blijft staan. Dus geen compromissen! Het paradoxale is dat je beter kunt beheersen als je meer vertrouwen en ruimte geeft.’ Dit pakte ook financieel goed uit; in 2018 stevende de gemeente nog af op een miljoenentekort, over 2020 is er een klein plusje.

Niet ‘andere’ maar ‘anders’

Wat merken inwoners van gemeente Oude IJsselstreek van deze transformatie? Anita: ‘Het is om hen te doen. Om de inwoners van Oude IJsselstreek. De kwaliteit van het gesprek wordt anders. Professionals zijn namelijk oprecht geïnteresseerd in het verhaal. Zij gaan op basis van gelijkwaardigheid het gesprek aan. De drempel voor de toegang tot ondersteuning ligt dus echt heel laag. Het betekent niet dat je geen pittige gesprekken meer hebt of dat je soms bepaalde hulp niet toekent. Het is niet ‘u vraagt, wij draaien’. Het opvallende is dat inwoners bij ons bijna nooit in beroep gaan. We hebben zelden bezwaarschriften. Dat zegt toch wel iets!’ Wat is ervoor nodig om de collega’s en partners in deze beweging mee te krijgen? Alwin en Anita zijn eensgezind: het goede voorbeeld geven. ‘Hoe kun je aan consulenten vragen vriendelijk te zijn als je het zelf niet bent? De waarden die we met elkaar hebben benoemd, zul je dus zelf moeten voorleven. We hebben veel gesprekken gevoerd met professionals – bijvoorbeeld ook casusbesprekingen, intervisie en training. Voortdurend elkaar bevragen, motiveren, aansporen. En respect, dat is ook een belangrijk aspect. Respect voor inwoners, respect voor professionals, dat gaat samen op. Professionals staan met de voeten in de modder, als ik het zo mag zeggen. Dus niet voorschrijven hoe zij moeten handelen, maar hen uitdagen om te doen wat nodig en passend is.’ Is de aanpak tijdsintensief? En vraagt het geduld? Alwin en Anita kijken elkaar aan. ‘Niet intensief in de zin van dat het meer tijd kost. Het gaat er niet zozeer om dat je ándere dingen gaat doen, maar dat je dingen ánders gaat doen. Wat je doet, doe dat met aandacht. Doorleefd. Vanuit de waarden. Voer die consequent door in je handel en wandel. En denk vanuit de gulden regel: wat je zelf niet wilt, doe dat bij een ander niet.’