Geen heldere hemel

Het kwam voor ons als bliksemslag bij heldere hemel. Hoewel, een 'heldere hemel' was het zeker niet. We waren op de hoogte van haar psychisch lijden, van therapieën en van wachtlijsten. Maar de extreme mate van psychisch lijden in alle stilte en eenzaamheid waarover zij niet sprak, hebben wij niet geweten. Ze was een zonnetje in ons midden, een sfeermaker en hunkerend naar avontuur. Ze was puur, authentiek, hield van kleurige kleding en maakte grappen. Was dit een masker om haar zwarte gedachten te verbloemen? Deels zal dat zo zijn. Ze had een betonnen muur om zich heen gebouwd en haar diepste gevoelens en gedachten kreeg niemand aan het licht.

Verbloemen én oprecht genieten

Toch ben ik overtuigd dat verbloeming maar een deel van de waarheid is. Dat het een kwestie is van en-en. Ik geloof in het bestaan van de momenten dat ze oprecht genoot, loskwam van haar hoofd en het fijn had met de mensen om zich heen. Ze kon shinen en stralen als geen ander. Dit koester ik, ook al weet ik met de kennis van nu dat ze eindeloos veel donkere gedachten gehad moet hebben, alleen met zichzelf in huis, vechtend en machteloos, gedreven tot deze laatste daad uit pure wanhoop.

Had ik het anders moeten doen?

Bij suïcide blijven nabestaanden vaak achter met zich eindeloos opdringende vragen. Ook komen gevoelens van 'schuld' en 'tekortschieten' voor. Had ik niet meer moeten doen? Welke signalen heb ik gemist? Had ik meer hulp moeten bieden of zelfs afdwingen? De gedachten zijn begrijpelijk, maar leiden tot niks. Wel zet het aan het denken. We hebben maar een heel beperkt idee wat zich in het hoofd van de ander afspeelt. We kunnen naast elkaar zitten, met onze hoofden op nog geen halve meter afstand, en toch in een totaal andere (binnen)wereld verkeren.

Praten redt levens

Veel mensen ervaren een drempel bij het bespreekbaar maken van negatieve gedachten en gevoelens, wanneer zij signaleren dat het met een naaste of bekende niet goed gaat. Zeker bij grote zorgen om iemands gemoedstoestand leeft er nog een taboe op het bespreekbaar maken van suïcidale gedachten. Mensen zijn handelingsverlegen, uit angst om het verkeerde te zeggen of in een ongemakkelijk gesprek te verzanden. Dit laatste geldt ook voor sommige hulpverleners. Zo schrijft Movisie in december 2021 dat kennis over suïcidepreventie in het algemeen bij hulpverleners en sociaal professionals tekortschiet. Experts zijn dan ook van mening dat opleidingen en bijscholingsinstellingen meer aandacht zouden moeten besteden aan preventie van suïcide. Onderdeel hiervan is het vergroten van het bewustzijn van hulpverleners rond het thema. Zo zegt Movisie collega Marc Mulder in een artikel over zijn ervaringen met schuldenproblematiek: 'Alleen al het besef dat iemand mogelijk suïcidale gedachten heeft, helpt bij het voeren van een gelijkwaardig gesprek.'

In het algemeen geldt voor iedereen: het beste wat je kunt doen, is contact maken en blijven maken. Ook en misschien wel júist wanneer iemand zich distantieert. Soms is het beter je goedbedoelde adviezen in te slikken en de neiging tot aanreiken van praktische oplossingen te parkeren. Mensen die heel diep zitten, help je vooral door er te zijn. Door oprecht te luisteren, zonder oordeel of snelle reacties. Door stiltes er te laten zijn, ook al lijkt dat ongemakkelijk. Door te bespreken wat je signaleert en wat je zorgen baart. Door zelfs het beestje bij de naam te noemen en rechtstreeks te vragen of diegene weleens gedachten heeft aan de dood en zichzelf iets aandoen. Men is bang om iemand 'aan te zetten tot', 'de laatste trigger te zijn'. Ervarings- en andere deskundigen stellen echter dat dit onjuist is. Sterker nog, het bespreekbaar durven maken kan levens redden. Zo stelt jongerenwerker Jerrol Lashley afgelopen maart in een aflevering van 360 graden Movisie Talk dat het belangrijkste is om wél te vragen en door te vragen, 'want daardoor voelt iemand zich gezien en gehoord'.