Een taboe: sociaal werk als manipulatieve professie
De kern van de professionaliteit van de sociale professional is manipulatie, betoogt Margot Scholte in haar essay in ‘Wat een vak’, een boek over het wel en wee van het sociaal werk. Er is volgens haar echter nog onvoldoende lef en beroepstrots om dit hardop uit te spreken en dit ook te claimen als professionele meerwaarde.
Professionaliteit is een breed begrip met vele kenmerken. Het heeft een kennisaspect: een professional heeft kennis die een leek niet heeft. Het heeft een handelingsaspect: de professional kan iets dat de leek niet kan. Het heeft een netwerkaspect: de professional heeft toegang tot netwerken die gewoonlijk voor de leek ontoegankelijk zijn. En het heeft – zeker in het sociale domein - een relationeel aspect. Het gaat daarbij om een vorm van samenwerking met cliënten (lees ook steeds: bewoners/doelgroepen) die maakt dat de professionele boodschap gehoord wordt, er meerwaarde aan toegekend wordt en op een of andere manier impact heeft.
Download volledig essay in pdf
Manipulatie
De professional luistert en denkt mee, nodigt uit en motiveert, adviseert om iets te doen of te laten, doet suggesties voor verandering of aanpassing of biedt kansen door mogelijkheden te creëren en netwerken aan te boren. Zelfs bewust niets doen behoort tot het handelingsrepertoire van de sociale professional. De kern van diens professionaliteit is dan ook manipulatie: het beïnvloeden van mensen in een bepaalde richting. De professional heeft vele manieren om denken, voelen en handelen van derden te beïnvloeden en te sturen. De manier waarop hij dat bereikt start met bejegening, de wijze waarop hij of zij cliënten tegemoet treedt en met hen omgaat.
Movisie werkt met Vlaamse en Nederlandse partners aan een studieboek over de professionalisering van het sociaal werk. Hiervoor worden onder andere de inzichten gebruikt die zijn opgedaan uit de bundel ‘Wat een vak’. Deze bundel bestaat uit 35 bijdragen van mensen waar Harry Hens, oud-manager van Movisie, in zijn levenslange werk aan professionalisering van het sociaal werk mee te maken kreeg. Ze leefden zich uit in een essay, opinie of column. Dit essay is zo’n bijdrage.
Bejegening
Voor professionals in het sociale domein is bejegening een belangrijk aspect voor het contact leggen, het opbouwen en onderhouden van een effectieve werkrelatie. Bejegening start bij de vakbekwaamheid van de professional. Die moet in staat zijn om precies die houding te bepalen waarmee hij aansluiting vindt. Wanneer het gaat om een groep mensen met verschillende belangen, zal de sociale professional een houding aan moeten nemen die voor beide groepen acceptabel en doeltreffend is.
Geloofwaardig en oprecht
Niet iedere professional heeft dezelfde stijl van bejegening. Enerzijds hangt stijl samen met persoonlijkheid – denk aan eigenschappen als extravert en introvert - en anderzijds wordt stijl aangeleerd in de beroepsopleiding. Belangrijk is dat de stijl geloofwaardig en oprecht overkomt (authenticiteit), ondanks het feit dat deze bewust en sturend ingezet wordt.
Niet voor niets wordt gezegd dat je als sociale professional je eigen instrument bent
Beroepsopleiding persoonsvormend van aard
Om die reden is de beroepsopleiding ook sterk persoonsvormend van aard. Niet voor niets wordt gezegd dat je als sociale professional je eigen instrument bent. We spreken ook wel van een belichaamde grondhouding. Sociale professionals die onvoldoende empathisch vermogen hebben of te weinig gevoel voor spiegelen en afstemmen zullen hier hun hele beroepscarrière tegenaan lopen; zij kunnen slechts in een beperkt aantal beroepssituaties tot hun recht komen. Professionals met een goed ontwikkeld empathisch vermogen daarentegen kunnen met vele doelgroepen in vele situaties uit de voeten.
Deze e-module biedt jou als sociale professional de mogelijkheid om te reflecteren op je eigen handelen, én om je ambities ten aanzien van je eigen basishouding in kaart te brengen. Lees meer over deze gratis e-module.
Professionaliteit als anker
Mijn hele werkend leven houd ik mij al bezig met professionaliteit. Dan eens met instrumenten die sociale professionals kunnen hanteren om hun handelen te sturen, dan weer met argumenten die hen verleiden nieuwe inzichten toe te passen, dan weer met profielen die elementen van hun handelen inzichtelijk, overdraagbaar en toepasbaar willen maken. Bejegening is inherent aan dat werk, meer dan dat het expliciet onderwerp van reflectie, onderzoek en ontwikkeling was. Het belang ervan is echter nauwelijks te overschatten. Dit stel ik vast op basis van de ervaringen en inzichten die ik afgelopen zes jaar opdeed in de rol van patiënt, waarin ik te maken kreeg met vele (medische en paramedische) professionals. Hieronder wil ik, op basis van persoonlijke ervaring en deskundigheid, stilstaan bij factoren die belangrijk zijn in de relatie met en de bejegening van patiënten in het medisch circuit, maar ook van cliënten, bewoners en doelgroepen in het sociale domein. Want bij medische professionals kan medische kennis en techniek het belang van de relatie nog maskeren, maar in de sociale sector missen interventies per definitie hun doel als ze niet - bewust en sturend - relationeel zijn ingebed.
Lees verder door het essay van Margot Scholte in pdf te downloaden. Margot Scholte werkte tussen 1992 en 2015 in verschillende posities bij NIZW/Movisie. Vanaf 2008 was ze tevens lector maatschappelijk werk bij Hogeschool Inholland.
