Een tegengif voor zelfstigma op de werkvloer
Stigma speelt een belangrijke rol bij het uitsluiten van mensen met een psychische of verstandelijke kwetsbaarheid op de arbeidsmarkt. Zij worden gelabeld als ‘anders’ op basis van vooroordelen en stereotype beelden en worden vervolgens afgekeurd, uitgesloten en dus gediscrimineerd. Dit maakt het vinden en behouden van een baan voor hen steeds lastiger. Daarmee zorgt stigma voor een dubbele last: niet alleen proberen mensen een manier te vinden om met hun kwetsbaarheid om te gaan die al met moeilijkheden gepaard gaat, maar ze worden ook beperkt in hun mogelijkheden om volwaardig mee te doen in de maatschappij. Wat doet dit op den duur met mensen zelf?
Wanneer mensen het stigma uit de maatschappij over hun kwetsbaarheid internaliseren kan er zelfstigma ontstaan. Volgens onderzoek naar stigma gebeurt dit via een geleidelijk proces. Eerst is iemand zich ervan bewust dat stigma op basis van zijn of haar kwetsbaarheid bestaat. Diegene kan het eens zijn met deze stigmatiserende beelden, om ze vervolgens toe te passen op zichzelf. Dit kan uiteindelijk leiden tot een significante verlaging van het zelfbeeld en gevoelens van zelfeffectiviteit. Dat ziet er als volgt uit: iemand is zich bewust van het beeld dat mensen met een psychische of verstandelijke kwetsbaarheid te zwak worden gevonden om te kunnen werken. Iemand kan het daarmee eens zijn en op basis daarvan tegen zichzelf zeggen: ‘Ik heb een kwetsbaarheid, dus ik ben vast ook te zwak om te werken’. Tot slot kan diegene dan denken ‘omdat ik zwak ben, ben ik het niet waard of niet in staat om te werken’. Op dit punt heeft iemand het stigma volledig geïnternaliseerd.
Zelfstigma als barrière
Zelfstigma is schadelijk. Zo kan het, naast een verlaging van het zelfbeeld en zelfeffectiviteit, ook zorgen voor het ‘why try’ effect: wanneer mensen het idee krijgen dat ze iets toch niet kunnen, zullen ze het ook niet meer proberen. Het gevolg is dat ze minder kansen aangrijpen met betrekking tot het zoeken of behouden van een baan. Vervolgens trekken zij zich steeds meer terug uit de samenleving. Op die manier vormt zelfstigma voor mensen een barrière om doelen te behalen. Uiteindelijk kan dit leiden tot een vergerering van psychische klachten. Niet iedereen met een psychische of verstandelijke kwetsbaarheid ervaart automatisch zelfstigma. Naar schatting gaat het hierbij om een groep van ongeveer 20-40%.
De rol van werkgevers op zelfstigma
Werken is voor mensen van grote waarde. Enerzijds zorgt het voor financiële stabiliteit, anderzijds vervult het ook een belangrijke immateriële rol doordat het bijdraagt aan structuur, sociale contacten, persoonlijke ontwikkeling en meer zelfvertrouwen. Iedereen heeft het recht om mee te mogen doen in de maatschappij, dus ook op het gebied van werk. In de praktijk blijft dit voor mensen met een kwetsbaarheid moeilijk. Werkgevers vervullen hierin een belangrijke rol en kunnen ook (onbewust) invloed uitoefenen op zelfstigma.
Je kunt er als werkgever wel degelijk aan bijdragen dat mensen met een kwetsbaarheid zich welkom voelen
Deelnemers uit een recent onderzoek naar stigma werd gevraagd te omschrijven wat de impact was van werkgevers op zelfstigma. De helft gaf aan last te hebben gehad van zelfstigma doordat zij structureel zijn afgewezen voor banen, geen contractverlengingen kregen, onvoldoende faciliteiten kregen aangeboden waardoor zij hun werk niet goed konden doen (en soms noodgedwongen moesten stoppen) en omdat er geen ontvankelijke werkcultuur heerste. Zo zei iemand dat hij in het verleden moeite had met werken. ‘Veel werkgevers hebben gezegd dat het niet goed ging. Dus dan denk je wel ‘dan moet er wel een kern van waarheid in zitten’. Dit had invloed op zijn zelfvertrouwen: ‘Je denkt dan ‘kan ik dan niks?’. Op een gegeven moment zag ik er zo tegenop om nog ergens te gaan werken’.
De andere helft van de mensen die deelnamen aan het onderzoek had geen last van zelfstigma. Zij gaven juist aan dat zij zelfverzekerd zijn en vertrouwen hebben in hun capaciteiten, ondanks hun kwetsbaarheden. Zo zei één respondent: ‘Ik heb geleerd dat er niks is wat ik niet kan. Ik doe het gewoon, en als het niet lukt dan merk ik dat zelf wel op en dan vraag ik gewoon om hulp’. Juist die zelfverzekerdheid stimuleren en mensen empoweren kan een belangrijk ‘tegengif’ zijn voor zelfstigma. Maar hoe doe je dat als werkgever?
Zelfstigma bestrijden op de werkvloer
Er zijn verschillende manieren om zelfstigma op de werkvloer te bestrijden.
- Het bevorderen van een inclusieve welkcultuur kan een grote rol spelen bij het voorkomen van zelfstigma. Dit kan bijvoorbeeld door objectief werven en selecteren toe te passen en door trainingen aan te bieden aan medewerkers en leidinggevenden.
- Het zorgen voor voldoende hulpmiddelen en faciliteiten waar nodig kunnen ervoor zorgen dat iemand beter in zijn of haar vel zit. Daarbij is het belangrijk om als werkgever goed op de hoogte te zijn en te blijven van de mogelijkheden van bijvoorbeeld de Participatiewet.
- Probeer als werkgever iedereen – met of zonder kwetsbaarheid - gelijk te behandelen. Dit kan door bepaalde afspraken voor iedereen te laten gelden of om iedereen te vragen wat zij nodig hebben om hun werk goed te doen. Denk bijvoorbeeld ook aan het aanbieden van flexibele uren of de mogelijkheid om thuis te werken.
- Het vergt ook een andere manier van kijken naar mensen: denk in mogelijkheden in plaats van in beperkingen. Ga daarom ook het gesprek aan met mensen uit de doelgroep. Nodig bijvoorbeeld een ervaringsdeskundige uit op de werkvloer. Dit draagt bij aan het verminderen van zelfstigma: zowel bij werkgevers, als bij werknemers. De inzet van ervaringsdeskundigen draagt namelijk bij aan het empoweren van mensen met een kwetsbaarheid, bijvoorbeeld tijdens de re-integratie periode. Zij kunnen namelijk op een gelijkwaardige manier communiceren met werknemers als rolmodel functioneren én iemand eerder aanspreken wanneer ze signalen van zelfstigma herkennen.
Het is geen gemakkelijke opgave om zelfstigma tegen te gaan. Maar je kunt er als werkgever wel degelijk aan bijdragen dat mensen met een kwetsbaarheid zich welkom voelen en goed in hun vel zitten op hun werk. Dat draagt vervolgens weer bij aan een meer zelfverzekerdheid, het gevoel van grip op je werk en je leven en het gevoel dat je gesteund wordt. Daarmee voorkom en bestrijd je zelfstigma.
