Het tekort van de bijstand
Mensen met een inkomen tot maximaal 120 procent van het sociaal minimum krijgen een energietoeslag van 800 euro. Daarmee wil het kabinet de mensen die gebukt gaan onder de stijgende energielasten tegemoet komen. De toeslag is eenmalig. Al langer pleiten organisaties zoals verenigd in de Armoedecoalitie, ondersteund door Movisie, voor een structurele verhoging van de uitkeringen en laagste inkomens. Maar hoeveel moet er dan bij komen? Om dat te bepalen kun je kijken naar de bijstandsuitkeringen. Hoeveel schieten die nu tekort voor een fatsoenlijk bestaan?
Aflevering 3 - 360 graden Movisie Talk
De prijzen stijgen als een komeet. Dat schrijnt vooral voor de 1 miljoen mensen met een laag loon of een uitkering. Zonder reserves moeten zij al snel kiezen tussen eten of verwarming. Mensen die moeten rondkomen van maximaal 120 procent van het sociaal minimum krijgen een eenmalige energietoeslag van 800 euro, zo besloot het kabinet onlangs. Is dat genoeg? De Landelijke Armoedecoalitie bepleit – ondersteund door Movisie en het NIBUD – een structurele verhoging van de lage inkomens. Is zo’n verhoging een goed idee? Met hoeveel dan? En wat zijn de nadelen?
Daarover ging Marcel Ham in gesprek met Tilburgse bijstandsgerechtigde Hanny Heuvelink, NIBUD-directeur Arjan Vliegenthart, hoogleraar economie Pierre Koning en Movisie-expert Marjet van Houtentijdens 360 graden Movisie Talk.
Benedikt Goderis van het Sociaal en Cultureel Planbureau zocht dat in 2020 uit voor het jaarboek van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken. Hij keek eerst naar wat iemand in Nederland minimaal nodig heeft om in zijn levensonderhoud te voorzien. De basis daarvoor was de armoedegrens van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Dat leverde twee niveaus voor een sociaal minimum op: het basisbehoeftenbudget en het niet-veel-maar-toereikendbudget.
Het basisbehoeftenbudget omvat de minimale uitgaven aan onvermijdbare zaken
Basisbehoeftenbudget
Goderis schrijft: ‘Het basisbehoeftenbudget omvat de minimale uitgaven aan onvermijdbare, basale zaken zoals voedsel, kleding en wonen. Ook de uitgaven aan enkele andere moeilijk te vermijden posten zoals vervoer, verzekeringen en persoonlijke verzorging zijn meegeteld. Het totaal vormt een minimaal maar compleet pakket van uitgaven. Zolang er zich geen buitengewone kosten voordoen die niet vergoed worden door de overheid of door verzekeringsmaatschappijen, zou dit budget voldoende moeten zijn om een onafhankelijk huishouden te runnen zonder schulden te maken of afhankelijk te zijn van liefdadigheid. Het basisbehoeftencriterium omvat dus het meest noodzakelijke, maar betreft geen extra’s zoals de kosten voor ontspanning en sociale participatie.’
Niet-veel-maar-toereikendbudget
Die extra’s zitten wel in het volgende budgetniveau: het niet-veel-maar-toereikendbudget. Goderis: ‘In dit budget zijn bescheiden uitgaven opgenomen voor lidmaatschap van een sport- of hobbyclub of een jaarlijkse korte vakantie in eigen land. Dit zijn strikt genomen geen onvermijdelijke uitgaven, maar veel mensen beschouwen ze wel als zeer wenselijk (Hoff e.a. 2010). Ook in het niet-veel-maar-toereikendbudget is geen sprake van luxe items zoals een auto of een vakantie in het buitenland.’
In euro’s zien de twee budgetten er voor het jaar 2017 uit als in de tabel hieronder (maandbedragen in euro’s):
| Minimaal noodzakelijke kosten | Additioneel pakket sociale participatie en ontspanning |
| Huur | 443 | Contributies en abonnementen | 18,50 |
| Gas | 60 | Bezoek ontvangen | 19,50 |
| Elektriciteit | 20 | Op bezoek gaan | 5,50 |
| Water | 9 | Vakantie/uitgaan | 39 |
| Telefoon, televisie en internet | 54 | Vervoer | 13,50 |
| Verzekeringen | 45 | ||
| Contributies en abonnementen | 2 | ||
| Vervoer | 14 | ||
| Kleding en schoenen | 56 | ||
| Inventaris | 74 | ||
| Onderhoud huis en tuin | 24 | ||
| Voeding | 201 | ||
| Was- en schoonmaakartikelen | 6 | ||
| Persoonlijke verzorging | 21 | ||
| Diversen | 10 | ||
| Totaal minimaal noodzakelijke kosten | 1039 | Totaal sociale participatie | 96 |
Bronnen: Goderis e.a. (2018) en Nibud (2017)
De hoogte van een bijstandsuitkering voor een alleenstaande was in 2017 945 euro, in 2018 992 euro. Zelfs om de minimaal noodzakelijke kosten op te brengen was dat dus niet genoeg. Laat staan als iemand ook nog aan participatie of ontspanning zou willen doen.
Voor de jaren erna zijn er geen kant en klare cijfers beschikbaar maar het is er sindsdien niet ruimer op geworden. De bijstandsuitkering steeg tot 1091 euro in 2022, maar de prijzen stegen mee, zeker de laatste maanden. De besteedbare inkomens van paren zonder kinderen, alleenstaanden en eenoudergezinnen met drie kinderen schoten in 2018 gemiddeld met bijna 100 euro tekort. Goderis: ‘Paren met een, twee of drie kinderen kwamen er het meest bekaaid van af. Hun besteedbare inkomen lag op maandbasis gemiddeld 165 euro onder wat ze minimaal nodig hadden.’
Er lijkt dus reden de hoogte van de bijstandsuitkering tegen het licht te houden. Dit deden we tijdens de talkshow 360 graden Movisie Talk op 21 april. Over de gevolgen voor de werkgelegenheid en de staatsfinanciën gaat het dan ook.
