Theater als middel om te leren in de zorg

Goed communiceren met cliënten en mantelzorgers, hoe doe je dat als zorgmedewerker in de praktijk? De kanteling in de zorg, van ‘zorgen voor’ naar ‘zorgen dat’, vraagt om een andere manier van werken en denken van zorgmedewerkers. Theater biedt een leuke en inspirerende manier om in een korte tijd bewustwording te creëren en (indirect) te oefenen met nieuw gedrag.

In dit artikel vindt u een overzicht van verschillende vormen van theater die benut kunnen worden.

Hoe kan theater bijdragen aan gedragsverandering?

Theater biedt de mogelijkheid om de werkelijkheid op een andere manier te ervaren. Bij een actieve vorm van theater kunnen mensen direct voelen wat een verandering in gedrag of in de situatie met ze doet. Bij het kijken naar scènes gebaseerd op de werkelijkheid krijgen mensen een spiegel voorgehouden. Doordat bepaalde dingen uitvergroot worden en doordat je letterlijk meerdere kanten te zien krijgt: het ‘eigen’ gedrag en ook hoe dat over kan komen op de ander. De ervaring komt op een andere manier ‘binnen’ dan in een leersituatie zoals leren in een klassituatie of vanuit een boek. Creativiteit en emotie worden gestimuleerd. Het geleerde blijft beter hangen, waardoor er eerder een verandering in gang gezet wordt. 

Welke mogelijkheden zijn er?

Er zijn verschillende vormen van theater met wisselende interactiviteit en in tijdsduur. Globaal zijn er vier mogelijkheden:

  • Voorstelling met nagesprek: na een voorstelling, die op het thema is toegesneden, bespreken de toeschouwers met elkaar wat ze gezien hebben.
  • Terugspeeltheater: ervaringen en verhalen van mensen uit het publiek worden ter plekke ‘teruggespeeld’ door acteurs.
  • Regietheater: toeschouwers kunnen vanaf hun stoel meedoen, door suggesties aan te dragen voor de acteurs over de situatie op het podium.
  • Participatief theater/ simulatie: medewerkers spelen onder begeleiding zelf, ze zijn zelf de acteurs.

In het algemeen geldt: hoe actiever mensen zelf meedoen, hoe meer het geleerde beklijft. Daarnaast is het voor een optimaal leerproces belangrijk om na elke vorm van theater met de groep deelnemers te reflecteren en na te praten. Hieronder vindt u een korte beschrijving van verschillende vormen van theater. Aan het einde van dit artikel staat een overzicht van verschillende aanbieders van theater.

Voorstelling met nabespreking

Er bestaan diverse theatervoorstellingen toegespitst op thema’s die spelen in de zorg. Bijvoorbeeld over familieparticipatie, of specifieke ziektebeelden zoals dementie. Sommige theatervoorstellingen zijn met ervaringsdeskundigen gemaakt, bijvoorbeeld cliënten, ouderen, mantelzorgers. Belangrijk onderdeel is het nagesprek tussen de acteur(s) (eventueel ook de ervaringsdeskundigen) en het publiek over de voorstelling. Daarnaast is het mogelijk om een voorstelling op maat te laten maken op basis van ervaringen die van tevoren opgehaald worden bij cliënten, mantelzorgers of medewerkers. Een mooie manier om (gevoelige) onderwerpen zichtbaar te maken en te agenderen.
Voordeel: geschikt voor grote groepen.

Terugspeeltheater

Bij terugspeeltheater gaat een spelleider in gesprek met het publiek en vraagt ervaringen en verhalen. Vervolgens spelen acteurs het verhaal improviserend ‘terug’. Met een twist of met humor, maar altijd met respect, verbeeldt dit spel de verhalen die bij mensen en organisaties, vaak onder de oppervlakte, leven.
Terugspeeltheater heeft het meeste effect in een veilige sfeer, in een groep van mensen die elkaar kennen. Het biedt vooral de mogelijkheid om te reflecteren (terug te kijken) op het huidige gedrag.
Voordeel: deelnemers krijgen een spiegel voorgehouden, wat de leerervaring stimuleert.

Regietheater

Regietheater (ook wel ‘bemoeitheater’ genoemd) geeft op een veilige manier inzicht in gedrag. Een laagdrempelige en vaak humorvolle manier om zaken die spelen aan de orde te stellen. Acteurs spelen scènes, gebaseerd op de dagelijkse praktijk, die niet helemaal lopen zoals gewenst. De deelnemers kunnen de acteurs sturen met input die direct in het spel verwerkt wordt. Hierdoor worden de effecten van de interventies meteen zichtbaar. In combinatie met de discussie die dat oplevert tussen de deelnemers ontstaat er meer inzicht in gewenst gedrag.
Voordeel: ruimte voor interactie op een veilige manier, geschikt voor grotere groepen.

Participatief theater en simulatie

Participatief theater is ontwikkeld om mensen inzicht te geven in hun situatie en hoe ze die kunnen veranderen. Bijvoorbeeld door samen beelden te maken van de situatie, enigszins lijkend op (familie)opstellingen. Het opgesteld staan in de huidige situatie maakt het mogelijk om bewust te voelen wat deze situatie met je doet. Door vervolgens met elkaar langzaam te bewegen in de richting van het wensbeeld kun je direct het verschil tussen ‘nu’ en ‘straks’ voelen. Een andere vorm van participatief theater is het Forumtheater, ook wel inspringtheater genoemd. In deze vorm van theater kunnen deelnemers ‘inspringen’ in een scène van acteurs om met ander gedrag de situatie te beïnvloeden. Vaak ontstaat hierdoor een actief gesprek over hoe het anders kan. Participatief theater wordt vooral gedaan in kleinere groepen (10-25 mensen), maar is ook mogelijk in grotere groepen. Simulatie is een andere actieve vorm van theater. In een simulatie (nabootsing van de werkelijkheid) gaan bijvoorbeeld zorgverleners en mantelzorgers samen aan de slag met situaties rondom samenwerking. Deelnemers verplaatsen zich in de rol van cliënt, verzorgende, mantelzorger of observator.
Voordeel: door de actieve deelname en doordat mensen direct het verschil beleven en voelen is, blijft het geleerde goed ‘hangen’.

Overzicht theateraanbieders
Hieronder vindt u een overzicht van verschillende aanbieders van theater met een korte beschrijving. In het algemeen geldt dat alle theatermakers een voorstelling op maat kunnen maken voor uw organisatie.

  • Aangenaam Samenleven: Theatervoorstellingen en trainingen die ondersteuning bieden in de aanpak van pesten onder ouderen. Ga naar de website.
  • De lichte kwelling: Theater op maat en forumtheater. Ga naar de website.
  • De zaak in beweging: Brengt met coaching en creatieve werkvormen beweging in de onderstroom van de verandering: de ervaring en de beleving. Theater, dans en muziek bieden motiverende vormen, om uit te drukken wat vaak lastig in woorden te vangen is. Ga naar de website.
  • Ervarea: Biedt theatervoorstellingen, maar ook trainingen gericht op zorgmedewerkers. Ga naar de website.
  • Familiefabels (Vilans): De voorstelling Familiefabels agendeert familieparticipatie op een interactieve, snelle en leuke manier voor alle medewerkers in de organisatie. Ga naar de website.
  • Formaat: Interactieve workshops, forumtheater, trainingen en teambuilding. Ga naar de website.
  • HoutenBeenTheater: Richt zich vooral op professionals in de eerstelijnsgezondheidszorg. Ga naar de website.
  • Kapok: Trainingsacteurs (o.a. motiverende gespreksvoering, thematische workshops), diverse soorten bedrijfstheater (Wmo specialist), films, muziekinterventies. Ga naar de website.
  • Kracht van Beleving: Theatervoorstellingen over thema's gerelateerd aan (psychische) gezondheid en welzijn. Daarnaast ook maatwerk, regietheater, terugspeeltheater en trainingsacteurs. Ga naar de website.
  • Mantelzorgmonologen: De theatervoorstelling laat op indringende wijze kennismaken met drie verschillende mantelzorgers: een jonge, een werkende en een oudere mantelzorger. De monologen zijn gebaseerd op verhalen van mantelzorgers. Ga naar de website.
  • Mayday, Mayday!: Theatervoorstelling over 'brusje' (jonge mantelzorger) zijn, geschikt voor iedereen vanaf 9 jaar. Ga naar de website
  • Met de mantel der liefde: Muzikale theatermonoloog over mantelzorg. Ga naar de website.
  • Rotterdams Wijktheater: Wijktheater en theatervoorstellingen met specifieke groepen. Ga naar de website.
  • Stut theater: Wijktheater en theatervoorstellingen met specifieke groepen. Ga naar de website.
  • Taante: Theatervoorstelling ‘de kracht van samenspel’, speciaal voor zorgorganisaties. Ga naar de website.
  • Terugspeeltheater Amsterdam: Improviseert op basis van verhalen van het publiek. Ga naar de website.
  • Theater Aan De Lijn: Theater en acts op maat en trainingen op het gebied van communicatie. Ga naar de website.
  • Theater A la Carte: Voorstellingen op maat, voor de zorg Ga naar de website
  • Theater Draad: Terugspeeltheater. Ga naar de website.
  • Theater Expres: Interactief theater, o.a. over ouderenmishandeling. Ga naar de website.
  • Theducater: Interactief en educatief theater voor de zorgsector. Ga naar de website
  • Toetstheater: Het Toetstheater is gespecialiseerd in educatieve theatervormen voor debatten, trainingen en workshops in de zorgsector, waaronder 'bemoeitheater'. Ga naar de website.
  • Vliegeren met tegenwind: Voorstelling Plakband & Polaroid over hoe het leven van twee mensen verandert wanneer bij één van hen Alzheimer wordt geconstateerd. Ga naar de website.
  • Wilde Kastanje: Trainingen en plenaire workshops voor groepen van 10 tot 250 mensen. Gespecialiseerd in gespreksvoering rondom preventie en aanpak van huiselijk geweld, kindermishandeling en ouderenmishandeling. Ga naar de website.  
  • Wordt vervolgd: Terugspeeltheater, biedt ook regietheater. Ga naar de website
  • Zid theater: Wijktheater en theatervoorstellingen met specifieke groepen. Ga naar de website
  • Zorgen cadeau, interactieve voorstelling, geschikt voor iedereen vanaf 8 jaar, over en voor jonge mantelzorgers Ga naar de website

Dit overzicht is een momentopname (maart 2015, geactualiseerd januari 2017).