Tijd om te gaan doen wat werkt bij jongerenparticipatie

NJi en Movisie werken aan handreiking voor gemeenten

Gemeenten maken serieus werk van jongerenparticipatie, maar zijn nog niet tevreden over de resultaten ervan. Ze hebben behoefte aan concrete handvatten om jongerenparticipatie tot een succes te maken. Het Verwey-Jonker instituut trok deze conclusie in 2016 en anno 2020 is er nog niet veel veranderd, constateren Movisie en het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) op grond van signalen uit de praktijk. Hoog tijd om te gaan doen wat werkt.

Het NJi en Movisie volgen sinds 2019 een aantal gemeenten die jongerenparticipatie effectiever vorm willen geven. Het doel is meer inzicht te krijgen in elementen die eraan bijdragen dat jongeren meer invloed krijgen op de aanpak van (lokale) sociale vraagstukken. In de loop van dit jaar bundelen we onze inzichten in een handreiking met concrete handvatten voor gemeenten die samen met jongeren willen werken aan effectievere en meer duurzame jongerenparticipatie. Daarin combineren we inzichten uit bestaand onderzoek met ons lopende praktijkonderzoek.

Eerste inzichten

Vooruitlopend op de publicatie van deze handreiking delen wij alvast een aantal inzichten en ideeën over hoe jongerenparticipatie een succes kan worden.

1: Geef jongerenparticipatie een duidelijke plek en borging in de gemeentelijke organisatie

Succesvolle jongerenparticipatie bij beleidsvoering en besluitvorming vraagt om voldoende draagvlak binnen de gemeentelijke organisatie. Het Wat werkt-dossier Implementatie Sociale interventies van Movisie geeft aan dat gemeenten die jongerenparticipatie in willen zetten, zich dienen te richten op activiteiten die ervoor zorgen dat collega’s intern kennis, begrip en bewustzijn hebben van de beoogde verandering die nodig is voor succesvolle jongerenparticipatie en de meerwaarde die jongerenparticipatie oplevert.

Het wekken van interesse en betrokkenheid, inzicht in eigen werkwijze en de intentie of het besluit om over te gaan op jongerenparticipatie zijn hierbij belangrijke pijlers. Om verandering op gang te brengen is het daarnaast strategisch om de personen die geneigd zijn innovatie snel op te pakken als eerste te betrekken.

De ervaringen die het NJi en Movisie in gemeenten hebben opgedaan, bevestigen de inzichten uit het Wat werkt-dossier. Zo blijkt bestuurlijk commitment geen garantie voor succes. Een duidelijke plek en borging in de brede gemeentelijke organisatie zijn onmisbaar om te voorkomen dat jongerenparticipatie wordt gezien als iets dat je ‘erbij doet’. Zo stelde Schagen na een moeizaam traject vast dat jongerenparticipatie niet succesvol kan zijn als dit bij slechts één ambtenaar is belegd. In Apeldoorn wordt de meerwaarde van jongerenparticipatie juist breed gedeeld en werken wethouders en ambtenaren van verschillende afdelingen aan jongerenparticipatie.
Ook Alkmaar werkt gericht aan intern draagvlak. Zo volgden enkele ambtenaren van deze gemeente, samen met beleidscollega’s uit de regio, een training jongerenparticipatie. Deze was gericht op bewustwording, kennisvergroting en het ontdekken van de meerwaarde van jongerenparticipatie. In Alkmaar droeg dit bij aan een (betere) interne borging van jongerenparticipatie.

De ervaring die het NJi en Movisie in gemeenten hebben opgedaan, bevestigt ook het nut van het inzetten van gemotiveerde ‘voorlopers’. Alkmaar identificeerde bij aanvang ambtenaren die energie en motivatie hebben om met jeugd- en jongerenparticipatie aan de slag te gaan. Zij werden als eersten betrokken bij het proces en het contact met het bestaande jongerennetwerk. Volgens Noelle Batelaan, ambtenaar van deze gemeente, en medeoprichter van het succesvolle on- en offline jongerenplatform Tjekkin’ is dit een aan te bevelen werkwijze.

2: Kies voor vormen van jongerenparticipatie die een divers ‘jongerengeluid’ laten horen

Movisie en het NJi merken in lijn met de eerdere bevindingen van het Verwey-Jonker Insituut dat gemeenten worstelen met de praktische inrichting oftewel het daadwerkelijk organiseren en vormgeven van effectieve en duurzame jongerenparticipatie.

Vaak lopen pogingen vast op het bereiken en betrekken van de doelgroep. Veel gemeenten kiezen ervoor om een jongerenraad in te stellen, vaak op verzoek van de raad of het college. Deze vorm kan effectief zijn, mits de jongeren in zo’n raad een afspiegeling zijn van de doelgroep voor het vraagstuk dat zij voorgelegd krijgen door de gemeente. Of als zij in staat zijn die doelgroep(en) actief te betrekken en de opgehaalde ervaringskennis in te brengen. Nadeel van een structurele jongerenraad, - doorgaans sterk gericht op meedenken en beleid beïnvloeden – is dat die vaak een bepaald type jongere aantrekt: de goedgebekte jongere die vaardig is en het leuk vindt om mee te denken en in gesprek te gaan met de gemeente.

Tjekkin' in Alkmaar

In regio Alkmaar is in 2017 een online platform ‘Tjekkin’ in het leven geroepen door zeven gemeenten uit de regio, een aantal zorgaanbieders en jongeren. Het platform verbindt de ervaringen, energie en creativiteit van ervaringsdeskundigen met uitvoering aan beleid. Sinds 2019 is er vanuit Tjekkin’ ook een offline platform gestart waarbij jongeren uit de regio Alkmaar tweemaandelijks bij elkaar komen. Eind 2019 waren 12 jongeren aangesloten bij het offline platform.

Sommige jongeren willen wel degelijk participeren, maar liever door te doen dan door mee te denken en te praten. Dat verschil in voorkeuren, vaardigheden en soms ook sociale achtergronden speelt geregeld ook binnen jongerenraden en kan ervoor zorgen dat jongeren afhaken. ‘Doeners’ kunnen zich niet op hun gemak voelen bij de ‘denkers’ of liever met een concreet onderwerp aan de slag willen. Movisie en het NJi zagen dat bijvoorbeeld in Heemskerk, waar een aantal jongeren stopte met de jongerenraad om een eigen project rond suïcidepreventie op te zetten.

Als het gaat om vraagstukken die alle jongeren in de gemeente aangaan, is het belangrijk dat jongerenraden contact maken met jongeren buiten de eigen ‘bubbel’ en ook de stem van die jongeren meenemen in hun adviezen. De gemeente kan hen daarbij ondersteunen.
De jongeren die vanuit platform Tjekkin participeren in regio Alkmaar – en zelf allemaal ervaring hebben met jeugdhulp - onderschrijven het belang dat zoveel mogelijk jongeren betrokken worden om mee te denken over vraagstukken die hen raken. Daarom leggen ze via hun eigen netwerk, scholen en lokale evenementen zoals festivals contact met jongeren en breiden zo hun eigen groep uit met jongeren zonder ervaring in de jeugdhulp.

De gemeente Heemskerk begon twee jaar geleden heel klein met een flitspeiling via Facebook: jongeren werd via een paar korte stellingen gevraagd hoe zij meer bij vragen en beleid kunnen worden betrokken. Mede dankzij een kleine beloning leverde dit een flinke respons op van 1500 deelnemers. Na een tweede peiling meldden zich dertig geïnteresseerde jongeren en uit die groep werd uiteindelijk een divers samengestelde jongerenraad gevormd.

Overigens zijn sommige gemeenten terughoudend om te kiezen voor formele vormen van participatie zoals jongerenraden of jongerengemeenteraden. Volgens Daan Stremmelaar en Ruud Fiere van Cliëntenbelang Amsterdam vrezen sommige wethouders dat jongeren hierdoor te veel onderdeel worden van het ‘systeem’ en daardoor minder het authentieke jongerenperspectief laten horen. Ook zouden sommige ambtenaren en/of bestuurders terugdeinzen voor negatieve feedback en eventuele negatieve publiciteit vanuit jongeren. Dat zou vooral spelen bij wethouders die reeds onder druk staan vanwege de overschrijdingen van hun jeugdhulp- en wmo-budgetten.

3: Integreer cliëntenparticipatie, jeugd én jongerenparticipatie in beleid en uitvoering

Gemeenten zijn vaak verder op weg met cliëntenparticipatie - de participatie van jongeren vanuit hun ervaring met jeugdhulp/jeugdzorg - dan met jongerenparticipatie gericht op alle jongeren in de gemeente. Uit de contacten met een aantal gemeenten ontstaat het beeld dat beide vormen van jongerenparticipatie gescheiden (verkokerd) georganiseerd zijn en als aparte beleidsterreinen worden gezien. De regio Alkmaar heeft er recent voor gekozen om cliëntenparticipatie Jeugd en brede jongerenparticipatie meer samen te brengen. Zo wordt de groep jongeren van platform Tjekkin’ steeds meer betrokken bij vraagstukken buiten de jeugdzorg. Ook de gemeente Schagen is volgens beleidsambtenaar Ruby Blauw tot het inzicht gekomen dat participatie van jongeren uit de jeugdzorg een mooie opstap kan zijn naar het ervaren en vormgeven van verdere jongerenparticipatie.

In dit verband kijken we ook in samenwerking met Zorgbelang en Cliëntenbelang Amsterdam hoe de inzichten en handvatten voor gemeenten die in het kader van Jeugdhulp doen we samen zijn verzameld breder kunnen worden verspreid en benut. De participatiemiddelen of platforms die daarvoor worden gebruikt, beperken zich immers niet altijd tot jeugdhulp.

4: Vraag jongeren op welke onderwerpen zij invloed willen hebben en laat ze op voorhand meedenken over vragen waarbij hun input belangrijk is

Van verschillende gemeenten kregen we het signaal dat ze worstelen met de vraag ‘waar te beginnen met jongerenparticipatie.’ Dat geldt zeker voor kleine gemeenten die weinig ervaring hebben met jongerenparticipatie en gemeenten die niet beschikken over een netwerk of bestaande groep jongeren die ze kunnen benaderen.

Inhoudelijk kan de gemeente met jongerenparticipatie starten door de jongeren over een specifiek thema te bevragen, maar het is ook een optie om met een lege agenda het gesprek aan te gaan en te horen waar de behoeften van jongeren liggen en waar zij graag over meedenken. Belangrijk is dan vooral om goed ~~ te luisteren naar de jongeren en het verhaal achter hun verhaal te ontdekken.

Zowel Ruud Fiere en Daan Stremmelaar van Cliëntenbelang Amsterdam als Noëlle Batelaan van gemeente Alkmaar zijn van mening dat een gecombineerde insteek het beste werkt. Vraag enerzijds als gemeente input van jongeren op vraagstukken en vraag anderzijds aan hen welke thema’s zij belangrijk vinden en waar ze invloed op willen hebben. ‘Als er van zowel onderop als bovenaf thema’s aangekaart worden, dan is er ook meer een gevoel van gelijkwaardigheid. En je wilt zo veel mogelijk vanuit een gelijkwaardige positie met jongeren in gesprek gaan.’

Om de jongeren niet te overvragen, verloopt de coördinatie van vragen aan de jongeren van platform Tjekkin via één vast persoon. Op deze manier is er een schakel tussen de jongeren en de verschillende afdelingen van collega’s die iets met jongerenparticipatie willen doen. Zo komen alleen passende vragen bij de jongeren terecht komen en worden zijn niet overvraagd.

Het kan ook goed werken om als gemeente mee te bewegen met de energie die er bij de jongeren aanwezig is. Zo kiest Lelystad een faciliterende rol als het gaat om jongerenparticipatie; jongeren en hun behoeften, ideeën en talenten staan centraal en zijn vertrekpunt van gemeentelijke acties. In het kader van Jongeren Maken de Stad, zoals het participatieproject in Lelystad heet, werd duidelijk dat jongeren een veilige ontmoetingsplek misten en aan welke eisen een goede ontmoetingsplek volgens hen moet voldoen. Nadat de gemeenteraad een motie aannam, kwam er zo’n veilige plek: URBN Village. Dit draait volledig volgens het principe voor en door jongeren’.

Vervolg

Dit artikel is een opmaat naar een in 2020 te publiceren handreiking over hoe gemeenten effectieve en duurzame jongerenparticipatie kunnen organiseren. In aanloop naar deze publicatie houden we een uitgebreide peiling onder gemeenten, professionals in het jeugdwerk. Wat draagt in positieve zin bij effectieve jongerenparticipatie en wat zijn belemmeringen? Zo vormen Movisie en het NJi een beeld van de stappen die gemeenten intern kunnen zetten om jongerenparticipatie beter te borgen, in te bedden en te verduurzamen.

Wat verstaan we onder jongerenparticipatie?

Als het gaat om de term ‘jongerenparticipatie’ hanteren Het NJi en Movisie de definitie die het Verwey-Jonker instituut hanteert in ‘De staat van jeugdparticipatie in NL, 2016’ uit 2016. Bij jongerenparticipatie gaat het daarin om:

  • De betrokkenheid van jongeren bij de totstandkoming en evaluatie van beleid dat op hen betrekking heeft.  Hieronder valt ook de betrokkenheid van jongeren bij de transitie in het jeugddomein.
  • De betrokkenheid van jongeren bij de uitvoering van beleid dat op hen betrekking heeft, inclusief de betrokkenheid bij vormen van zorg (van licht tot zwaar) waar de gemeenten vanaf 2015 verantwoordelijk voor zijn.