Mirjam Andries: 'Dat uitgaan van vertrouwen staat haaks op "de regels" die zijn gemaakt vanuit een wantrouwend mensbeeld. Om die reden komen deze experimenten vaak lastig van de grond en duurt het lang om ze voor elkaar te krijgen. Dat een stabiel en onvoorwaardelijk inkomen financiële rust en vertrouwen in de toekomst geeft, blijkt ook uit het vorige week verschenen eindrapport van DRIFT over de pilot van Het Bouwdepot in de Gemeente Eindhoven. Een experiment waarbij 30 (t)huisloze jongeren tussen de 18 en 21 jaar een jaar lang onvoorwaardelijk een maandelijkse schenking ontvingen van 1050 euro, om zelf te bouwen aan hun toekomst. Movisie juicht deze experimenten toe. Het Kansfonds ziet dat er nu veel pleisters worden geplakt, bijvoorbeeld in de vorm van energiemaatregelen en maaltijden op school. Die pleisters zijn natuurlijk goed bedoeld, maar als je bestaanszekerheid van je inwoners echt wilt garanderen, moeten we armoede fundamenteel aanpakken.

Het ANP meldt: ‘Het onderzoek in Amsterdam begint halverwege 2024. Amsterdamse gezinnen in de bijstand uit stadsdelen Nieuw-West, Noord en Zuidoost met ten minste één thuiswonend kind onder de 18 jaar kunnen meedoen. Ze mogen zelf bepalen waar ze het geld aan besteden. Het geld voor het experiment komt uit een pot van de Stichting RCOAK, een Amsterdams vermogensfonds. De Amsterdamse wethouder Marjolein Moorman (Armoede) denkt dat de gezinnen meer grip op hun leven kunnen krijgen met een maandelijks extra bedrag. "Gezinnen die leven in armoede hebben meer stress, gezondheidsklachten en mentale problemen, juist door voortdurende financiële zorgen", aldus Moorman. Door mee te doen aan het initiatief onderzoekt de gemeente "hoe de vicieuze cirkel van armoede in kwetsbare gezinnen met kinderen kan worden doorbroken op basis van vertrouwen". Volgens de gemeente Amsterdam blijkt de noodzaak van het initiatief ook uit de conclusies van een rapport van de commissie sociaal minimum. Die commissie onderzocht onlangs de bestaanszekerheid in Nederland in opdracht van de Tweede Kamer. Daaruit bleek dat het sociaal minimum voor de meeste huishoudens niet genoeg is om rond te komen en "substantieel omhoog" moet.’

Kansfonds helpt gezinnen in armoede

Doen wat nodig is, dat is de grondhouding van Kansfonds. De meest voor de hand liggende aanpak bij stress door geldzorgen is volgens Kansfonds: gewoon geld geven. Plus het vertrouwen dat gezinnen zelf het beste weten hoe zij daarmee hun kansen kunnen keren. Projectadviseur Kurdestan Smit: ‘We hebben oplossingen nodig. Als fonds hebben we de afgelopen jaren hard gewerkt aan het verzachten van armoede. Met mooie en belangrijke initiatieven. Maar het armoedeprobleem bleef groot’, zegt Smit. Ze noemt ook de stapels rapporten die verschenen over de impact die armoede heeft op mensen. ‘We hebben dus oplossingen nodig.’ ‘Op basis van internationale onderzoeken weten we dat het onvoorwaardelijk geven van geld over de hele linie een positief effect heeft op het welzijn van mensen’, gaat Smit verder. ‘Wat moet je doen als mensen chronische stress hebben door geldzorgen? Dan moet je ze gewoon geld geven. En vertrouwen.’

Hobbel voor hobbel wegwerken

150 euro per maand, twee jaar lang, onvoorwaardelijk. Dat is de kern van het Kansfonds-programma Gewoon geld geven. Toen Kansfonds enkele jaren geleden hiermee van start ging, ondervond de organisatie allerlei obstakels in de uitvoering. Smit: ‘De regels die er nu zijn, zijn gemaakt vanuit een wantrouwend mensbeeld.’  Maar in plaats van nog maar eens de conclusie te trekken dat de complexiteit belemmerend werkt, toonde Kansfonds vasthoudendheid. Het fonds werkte hobbel voor hobbel weg, samen met de gemeente Zaanstad.

'De regels die er nu zijn, zijn gemaakt vanuit een wantrouwend mensbeeld'

Een van de eerste obstakels was dat mensen met een bijstandsuitkering in principe geen giften mogen ontvangen en anders gekort kunnen worden op de uitkering. ‘De Participatiewet biedt wel de mogelijkheid om een uitzondering te maken’, vertelt Smit, ‘maar daar was een gemeentelijke beleidswijziging voor nodig. Ondanks dat de gemeente heel welwillend was, heeft het even geduurd voor de giftendrempel was verhoogd naar 1800 euro per jaar.’

Maar toen dat eindelijk gelukt was, diende het volgende zich aan. ‘Dat had te maken met de gemeentelijke belastingen, zoals de afvalstoffenheffing. In veel gemeenten kunnen mensen met een laag inkomen daar kwijtschelding voor krijgen. Dat kan tot 600 euro per jaar schelen. Maar door onze gift kan het zo zijn dat mensen hun kwijtschelding mislopen.’

De gemeente was het eens met Kansfonds dat dat niet de bedoeling kon zijn. Maar de mogelijkheden om het aan te passen, waren beperkt. Toen heeft de gemeente voor een aanpak gekozen die van lef getuigt, vertelt Smit. ‘Ze geven de kwijtschelding toch. Want de gemeente ziet de tegenstrijdigheid tussen de Participatiewet, die dus ruimte biedt om giften te mogen ontvangen, en de Invorderingswet, die stelt dat mensen boven een bepaald inkomen geen kwijtschelding kunnen krijgen. Ze hebben in een brief aan de minister van Binnenlandse Zaken gevraagd om dit te repareren.’  

Nieuwe kijk op armoedevraagstuk

Gewoon geld geven is niet alleen het doel van het programma, maar vooral ook een middel om een nieuwe kijk op het armoedevraagstuk aan te jagen. Eén die uitgaat van bestaanszekerheid, een positief mensbeeld en vertrouwen. Om het debat over echte oplossingen onderbouwd te kunnen voeren, is het lectoraat armoede interventies van de Hogeschool van Amsterdam als onafhankelijke onderzoekspartij aangesloten bij het programma. Zij gaan na wat het effect is van een meerjarige onvoorwaardelijke financiële bijdrage op het welzijn van de gezinnen. Ook beantwoordt dit lectoraat vragen over de staat van het vertrouwen in overheidsinstanties en of de interventie effect heeft op de (bereidheid) tot arbeidsparticipatie.

Een ander belangrijk onderdeel van de aanpak is het uitvoeren van een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA). In Nederland is nog niet onderzocht wat de effecten zijn van extra geld op het welzijn van inwoners met een laag inkomen, maar het is zeer waarschijnlijk dat ook Nederlanders met een laag inkomen baat hebben bij een structurele aanvullende financiële bijdrage.

'Ik heb nu de ruimte en de rust om kansen voor mezelf te pakken'

Op basis van de genoemde internationale onderzoeken beschrijft Kansfonds op de eigen website als mogelijke effecten: vermindering van sociale uitsluiting, betere schoolprestaties, minder ondervoeding, minder stress en een grotere kans op fulltime werk. Ze kijken daarbij bijvoorbeeld naar de effecten van SEED, een experiment in Stockton in Californië. 125 door het lot gekozen inwoners ontvangen twee jaar lang maandelijks 500 dollar.
 
Tijd om kansen te pakken SEED-Deelnemer Laura vertelt op de website van het programma: ‘Voor SEED er was, wist ik vaak niet hoe ik eten kon kopen, maar nu kan ik weer ademhalen.’ De wetenschap dat ze geld genoeg hebben voor de basiszaken, maakt dat deelnemers durven te solliciteren op een andere baan. In het SEED-programma groeide het percentage deelnemers met een fulltime baan in een jaar tijd van 28 naar 40 procent. In de controlegroep nam dit percentage met 5 procent toe. Deelnemer Tomas: ‘Er is nu minder druk. Ik heb nu de ruimte en de rust om kansen voor mezelf te pakken. Ik kan terug naar school of op zoek naar ander werk.

Bouwdepot & Collectief Kapitaal

Naast Kansfonds zijn er ook andere initiatieven die gewoon geld geven. Het Bouwdepot geeft een jaar lang maandelijks 1050 euro aan thuisloze jongeren. Dit budget is onderdeel van een breder plan, waarin de jongere onder begeleiding werkt aan een warm en veilig thuis en aan de eigen identiteit. Indien nodig horen een schuldenregeling en een rustperiode voor herstel ook bij het Bouwdepot. Via Collectief Kapitaal geeft de ene groep mensen maandelijks een bedrag van 50 euro en ontvangt een andere groep mensen een jaar lang maandelijks een bedrag van 1000 euro. Onvoorwaardelijk. Wat dat betekent voor beide kanten wordt onderzocht.

Deelnemer Shasha durfde te solliciteren op een baan waarbij ze er eerst op achteruitging, maar inmiddels meer verdient, vertelde ze aan De Correspondent: ‘Ik zou dit iedereen gunnen. Je levensvisie wordt op z’n kop gezet. Kijken naar jezelf, je eigen gedachten, en naar de maatschappij – het kan pijnlijk zijn en confronterend, maar ook waardevol voor de rest van je leven.’ Geld ontvangen van een gelijkwaardige ander verschilt enorm van een uitkering krijgen. ‘De overheid is een instituut zonder gezicht. Dat geeft je geld en kan het ook weer afpakken. Dat gevoel heb je.’

Lees ook het interview met Denise Harleman, de initiatiefnemer van Collectief Kapitaal.