Gemeente hebben de taak om mantelzorgers te ondersteunen door het aanbieden van ondersteuning. Ook de ondersteuning vanuit gemeenten wordt nog niet altijd gebruikt doordat mantelzorgers vinden dat zij onvoldoende kennis hebben over de mogelijkheden, de informatie hierover niet duidelijk genoeg is en er bureaucratie heerst rond de aanvraag van ondersteuning. Om er voor te  zorgen dat mantelzorgers het zorgen voor hun naaste volhouden, is het belangrijk dat zij de weg naar respijtzorg weten te vinden. Om de toeleiding goed vorm te geven zijn de volgende stappen van belang. 

Toeleiding respijtzorg

Klik op de infographic om hem in groter formaat te bekijken.

Bekijk in dit artikel over respijtzorg de volledige infographic 'Respijtzorg, een adempauze voor mantelzorgers'.

Wie helpt respijtzorg te organiseren? 

Bij het organiseren van respijtzorg zijn meestal verschillende organisaties en professionals betrokken. Vaak is dit afhankelijk van met wie de mantelzorger als eerst contact heeft. Soms is dit het wijkteam, maar je kunt ook denken aan de huisarts, de cliëntondersteuner of de mantelzorgconsulent. Per gemeente kan het sociaal domein anders zijn vormgegeven. Professionals waar je aan kunt denken bij het organiseren van respijtzorg zijn: 

• wijkteam; 
• Wmo consulent; 
• mantelzorgconsulent; 
• casemanager; 
• cliëntondersteuner; 
• mantelzorgmakelaar.

1. De vraag in beeld krijgen 

Wanneer je in contact bent met een mantelzorger, is de eerste stap het in beeld brengen van de vraag. Ga het gesprek aan met de mantelzorger en onderzoek welke behoefte hij of zij heeft. De volgende vragen kunnen daarbij helpen. 

• Hoe ga je om met de zorg voor je naaste? 
• Wat heb je nodig om de zorg vol te houden? 
• Hoe denken mantelzorger en zorgvrager over vervangende zorg? 
• Welke andere verantwoordelijkheden zijn er? 
• Welke steun is er vanuit de omgeving?

Er zijn verschillende tools die kunnen helpen om met mantelzorgers in gesprek te gaan, zoals de mantelscan.
Lees ook dit artikel: zeven tools om in gesprek te gaan met mantelzorgers. 

2. Geven van voorlichting 

Wanneer duidelijk is welke behoefte de mantelzorger heeft, kun je specifieke voorlichting geven over de mogelijkheden van respijtzorg. Denk daarbij aan de volgende punten: 

• Belang van respijtzorg en ervaringen van anderen 
  Licht toe wat het belang is van respijtzorg. Je kunt hiervoor dit filmpje benutten. Mantelzorgers vragen vaak pas in een laat stadium om ondersteuning, namelijk op het moment dat zij zelf niet meer in staat zijn om voor de ander te zorgen. Juist in een vroeg stadium van de mantelzorg gebruikmaken van (een lichte vorm van) respijtzorg, kan echter helpen om geleidelijk de zorg wat meer los te laten en te voorkomen dat mantelzorgers overbelast raken. Het bespreken van respijtzorg kan echter gevoelig liggen voor mantelzorgers, omdat het gekoppeld wordt aan achteruitgang van de zorgvrager. Lotgenoten en/of ervaringsdeskundigen kunnen hierbij een rol van betekenis spelen; zij hebben het proces al doorlopen en kunnen andere mantelzorgers en zorgontvangers adviseren. 
• Vormen van respijtzorg
  Er zijn verschillende vormen van respijtzorg. Geef hierover voorlichting aan de mantelzorger en zijn of haar naaste. Respijtzorg light kan bijvoorbeeld een goede eerste start voor het gebruik van respijtzorg door mantelzorgers en hun naaste. Er zijn ook andere vormen zoals aanwezigheidszorg, dagopvang en logeeropvang. Kijk voor meer informatie over de vormen van respijtzorg hier. 
• Wet- en regelgeving
  De wet- en regelgeving van respijtzorg is complex. In dit overzicht is een toelichting te vinden van de verschillende vormen van respijtzorg en onder welke wet dit valt. Ook lees je hier wat de voorwaarde zijn en of er eigen bijdrage aan verbonden is. 

3. In gesprek over gebruik 

Nu is het tijd om in gesprek aan te gaan over het gebruik van respijtzorg. De behoefte van de mantelzorger is boven tafel gekomen en er is voorlichting gegeven over de verschillende mogelijkheden. Om er voor te zorgen dat de mantelzorger ook echt gebruik gaat maken van respijtzorg zijn een aantal randvoorwaarden belangrijk.

• Passend en vertrouwd 
  Om er voor te zorgen dat de mantelzorger echt even vrij af heeft, is het van belang dat hij of zij de zorgvrager met een gerust hart achter kan laten. Ga in gesprek over wat helpt om dit te kunnen doen. Bij dagopvang of een logeerhuis kan het bijvoorbeeld helpen dat er bekende foto’s hangen, of de zorgvrager thee uit een vertrouwde mok kan drinken. De zorg moet passen bij de eigen leefstijl en gegeven worden in een huiselijke, ontspannen sfeer. Zoveel mogelijk continuïteit in het personeel helpt hierbij.
• Beschikbaar en toegankelijk 
  Om de respijtzorg goed te laten aansluiten bij de wensen van de mantelzorger moet het beschikbaar en toegankelijk zijn. Is de respijtzorg beschikbaar op het moment dat de mantelzorger vervanging nodig heeft: tijdens werktijden bijvoorbeeld, in de vakantie, of op een vaste avond in de week? Kun je er reserveren, en is er bij spoed ook een plek te regelen? Zijn er wachtlijsten? Zijn er voldoende plekken beschikbaar? Niet in alle gemeenten of regio’s zijn er evenveel mogelijkheden.
• Veilig en vertrouwd
  Voor mantelzorgers hangt het succes af van de vraag of de zorg voor hun naaste veilig en verantwoord is. Ze kunnen hun zorgtaak vaak pas loslaten als ze zeker weten dat hun naaste in goede handen is. Onder kwaliteit valt de fysieke veiligheid van degene voor wie ze zorgen, maar ook hun ervaring: voelt hij of zij zich veilig? Een periode om (samen) te wennen aan de respijtzorg kan daarbij helpen. De houding en deskundigheid van beroepskrachten en vrijwilligers speelt daarbij een belangrijke rol. Het is ook van belang dat beroepskrachten en vrijwilligers gebruikmaken van de kennis en ervaring die de mantelzorger heeft over de zorg voor zijn of haar naaste. Daarnaast is het goed om te onderkennen dat beroepskrachten en mantelzorgers eenzelfde doel nastreven, namelijk: het verhogen van het welbevinden van alle belanghebbenden.

4. Doorverwijzen of regelen 

Afhankelijk van jouw rol kun je de mantelzorger doorverwijzen naar de juiste respijtzorg, of je kunt het zelf gaan regelen. Als je de respijtzorg niet zelf gaat regelen, zorg dan voor een warme doorverwijzing. Het is vaak niet voldoende om alleen informatie te geven, zorg ervoor dat de mantelzorger wordt gekoppeld aan een andere professional. 

• Respijtzorg light: welzijnsorganisatie, steunpunt mantelzorg, wijkteam.
• Aanwezigheidszorg: welzijnsorganisatie, steunpunt mantelzorg, informele zorgorganisatie.
• Dagopvang: wijkteam, Wmo-consulent of zorgaanbieder.
• Logeeropvang: Wmo: wijkteam, Wmo-consulent of zorgaanbieder.