Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst. Naar wie er wordt omgekeken en waarom lijkt bij de aanpak van gendergerelateerd geweld wel erg selectief. Zo krijgt de aanpak van ‘eerwraak, genitale verminking, kinderhuwelijken, gedwongen huwelijken’ veel meer aandacht dan huiselijk en seksueel geweld in het algemeen. We vinden het opmerkelijk genoeg niet in het hoofdstuk Veiligheid uit het akkoord, maar onder de noemers Democratische samenleving en Integratie. Daarmee geeft de coalitie het signaal af dat deze vormen van geweld alleen voorkomen onder nieuwkomers, migranten en vluchtelingen en dat als “zij” integreren en ”onze” democratische leefregels accepteren, dit geweld zal stoppen. Deze aannames zijn niet alleen te kort door de bocht, ze zijn ook stigmatiserend. En staan haaks op de vele voorstellen waarmee de coalitie juist racisme en discriminatie wil bestrijden…  

‘Zichzelf kunnen zijn’

Aan huiselijk geweld, toch een groot maatschappelijk probleem met ernstige gevolgen voor zowel slachtoffers, families als de samenleving, wijdt de coalitie nauwelijks aandacht. Terwijl dit ook een veiligheidsissue is, waar de politie en Veilig Thuis hun handen vol aan hebben, geen woord erover in hoofdstuk 4. Veiligheid en sterke samenleving. Dat gaat alleen over de georganiseerde criminaliteit. Er is in het akkoord wel enige specifieke aandacht voor geweld tegen vrouwen, zij het uitsluitend onder het kopje Naar een samenleving waar iedereen zichtbaar zichzelf kan zijn: ‘We bestrijden vrouwenhaat, zowel ‘online’ als ‘offline’, krachtig. We bestrijden geweld tegen vrouwen achter de voordeur, waaronder seksuele uitbuiting’. Alsof dit geweld voortkomt uit een gebrek aan jezelf kunnen zijn. Dat is grove onderschatting van een probleem waar heel veel Nederlanders mee kampen, vooral vrouwen, maar niet alleen zij. De steekproef in het CBS-Bevolkingsonderzoek (2020) onder personen van 16 jaar en ouder geeft een schatting van 1,2 miljoen slachtoffers van huiselijk geweld en van 1,6 miljoen slachtoffers van seksueel geweld. 

Democratische waarden

Komt de omvangrijke problematiek van huiselijk en seksueel geweld in het akkoord dus maar marginaal aan de orde, hoe anders is dit bij de specifieke vormen. “Eerwraak, genitale verminking, kinderhuwelijken, gedwongen huwelijken” worden op meerdere plekken genoemd. Aandacht voor de aanpak van deze zogenaamde ‘schadelijke praktijken’ is zeker noodzakelijk. Het wordt hier echter (uitsluitend) als een issue van integratie en democratische leefregels beschreven. Daarmee geeft de coalitie een verkeerd signaal af. 

‘Een democratische samenleving kan alleen functioneren als we een grens trekken als vrijheden van de ander worden bedreigd, als iedereen meedoet en discriminatie wordt bestreden’. Daar kunnen we ons in vinden. Als je vervolgens eerwraak, genitale verminking, kinderhuwelijken, gedwongen huwelijken in hetzelfde rijtje plaatst als homohaat, antisemitisme, moslimhaat, haatzaaien en geweld tegen andersdenkenden en tegen minderheden, maak je een fout. De coalitie gooit verschillende uitwassen, met heel diverse oorzaken, verschijningsvormen, slachtoffers en plegers op een hoop. Daarmee is het te kort door de bocht. Het is goed om de waarden van de democratische rechtsstaat hoog te houden, maar daarmee bestrijdt je niet dwang en geweld binnen families.  

Wie is geïntegreerd?

In het akkoord worden de zogenaamde ‘schadelijke praktijken’ gekoppeld aan het thema Integratie, waarmee men de suggestie wekt dat deze praktijken alleen voorkomen onder bepaalde culturele gemeenschappen. Er zijn echter meer gesloten gemeenschappen in Nederland met patriarchale, orthodoxe opvattingen over de rol en positie van vrouwen en mannen, en waarin zelfbeschikking ondergeschikt is. Slachtoffers van gedwongen huwelijken en huwelijkse gevangenschap vinden we ook onder orthodoxe protestanten, katholieken en joden. 

En wat is het verschil tussen studentenverenigingen die ‘bangalijsten’ plaatsen van meisjes die in de ogen van de mannelijke leden ‘sletten’ zijn en groepen jonge, veelal laagopgeleide jongens en mannen met Marokkaanse en Turkse achtergrond, die in hun ogen ‘oneervolle’ meisjes online ‘exposen’? Beide uitwassen zijn te typeren als eergerelateerd geweld. Zijn de Marokkaans- en Turks- Nederlandse jongens dan niet ‘geïntegreerd’, maar de studenten wel? Het onderschrijven van de democratische leefregels is goed, maar dan graag bij alle inwoners van ons land. 

Om integratie als uitgangspunt te nemen gaat voorbij aan de kern van de aanpak van gendergerelateerd geweld. Alle groepen plegers moeten worden aangesproken en aangepakt op hun grensoverschrijdend gedrag, niet op hun afkomst. Overigens is Movisie in gesprek met een aantal studentenverenigingen en rusten wij ook professionals toe in gespreksvoering met ouders met een migratieachtergrond over shame sexting. 

Voorvechters gendergelijkheid

Er is nog een reden om bij de aanpak van de problematiek niet de integratiekaart te trekken. Het plaatst alle individuen alle migrantengemeenschappen op een grote hoop in een hoek van de samenleving. De dagelijkse realiteit biedt een breed scala aan opvattingen, leefstijlen en generatieverschillen. En het doet zeker geen recht aan de velen die strijde voor gendergelijkheid en tegen geweld in culturele gemeenschappen (en in de herkomstlanden). Er zijn in ons land heel veel emancipatoire migrantenorganisaties. Duizenden sleutelpersonen en changemakers zetten zich al tientallen jaren in tegen problemen als eergerelateerd geweld. 

Een aantal organisaties bundelden hun krachten in het Consortium Zelfbeschikking, waarmee Movisie sinds vier jaar de Alliantie Verandering van Binnenuit vormt. De methodieken die men ontwikkelde om een mentaliteitsverandering in de gemeenschappen te bewerkstelligen hebben we nu wetenschappelijk onderbouwd en beschreven in methodiekboeken, artikelen en een Toolbox. Het is veel nuttiger dat de coalitie gemeenten en professionals stimuleert om structureel samen te werken met emancipatoire migrantenorganisaties om de problemen in de gemeenschappen aan te pakken.

Aparte meldplicht is stigmatiserend

Als klap op de vuurpijl spreekt het coalitieakkoord zelfs van een Meldplicht voor uitsluitend  “eerwraak, genitale verminking, kinderhuwelijken en gedwongen huwelijken”. Een meldplicht klinkt heel daadkrachtig, maar waarom dan bij alleen deze vormen van geweld? Waarom niet bij stalking, partnergeweld, seksueel misbruik of kindermishandeling? Die vormen zijn toch ook heel ernstig? De coalitie lijkt een signaal af te willen geven naar de migrantengemeenschappen: wij tolereren dit niet in Nederland! Waarmee dit wederom stigmatiserend is.

Bij de invoering van de Wet Meldcode (2013) is een meldplicht als optie duidelijk afgewezen. Een meldplicht werkt averechts blijkt uit allerlei onderzoek. Bij een meldplicht zullen professionals alle mogelijke signalen melden uit angst voor aansprakelijkheid in geval van het niet melden. Een meldplicht leidt tot veel onterechte meldingen en onnodige stigmatiserende onderzoeken binnen het gezin. Bovendien maakt het (potentiële) slachtoffers nog meer schuw voor een stap naar de politie en de hulpverlening. En het wantrouwen naar deze instanties is onder mensen met een migratieachtergrond toch al hoog.

Een specifieke meldplicht gaat ook nog eens volledig voorbij aan de dagelijkse praktijk. Ten eerste zijn eergerelateerd geweld, huwelijksdwang, kindhuwelijken en meisjesbesnijdenis meestal niet los te zien van andere problemen in een gezin. Vaak vindt ook huiselijk geweld plaats. Het onderscheid tussen waar het ene stopt en het andere geweld begint, is vaak niet helder. Het is een continuüm. Ten tweede is er voor professionals er al een speciale meldcode bij (vermoedens van) deze vormen van geweld. Zij moeten altijd eerst een expert raadplegen, voordat ze verdere stappen zetten of melden. In plaats van een meldplicht investeer liever in trainingen voor professionals in cultuursensitief werken en in structurele financiering van migrantenorganisaties die preventief werken in de gemeenschappen. 

Racismebestrijding

Dat de aanpak van de ‘schadelijke praktijken’ aandacht verdient, onderschrijft Movisie . Het meest effectief is inbedding in de integrale aanpak van gendergerelateerd geweld. Problemen en geweld in gezinnen zijn niet (altijd) op te knippen, de professionals die over de vloer komen ook niet. En schadelijke praktijken kunnen ook autochtone Nederlandse vrouwen, meisjes, en ook lhbti’s treffen. Een onafhankelijke verblijfsstatus, economische zelfstandigheid, opleiding en werk zijn basisvoorwaarden voor zelfbeschikking en minder afhankelijkheid van een gewelddadige familie of partner. 

Wij adviseren de coalitie om de aanpak van gendergerelateerd geweld hoog op de agenda te plaatsen, maar alert te zijn op maatregelen die stigmatiserend zijn naar nieuwkomers en Nederlanders met een migratieachtergrond. Neem daarmee vooral  de eigen voornemens in het akkoord over anti-discriminatie en racismebestrijding ter harte!