‘Verbinding tussen kunst & cultuur en het sociale domein wordt steeds belangrijker’

Inspiratiegids boordevol culturele interventies met sociale impact

Werken met kunst en cultuur draagt bij aan de preventie van zorg, stimuleert participatie en helpt mensen bij zingeving. Dat is de visie van veel bestuurders en ambtenaren die hun positieve ervaringen met kunst en cultuur delen in de ‘Inspiratiegids voor lokaal beleid’. ‘Kunstdeelname geeft altijd zelfvertrouwen, biedt gelegenheid volwaardig te functioneren, laat mensen over hun beperking heen kijken’, zegt wethouder Bert Frings in Nijmegen.

‘Eenzaamheid, sociale integratie, participatie, zelfregie zijn thema’s van nu. Hoe geef je ook kwetsbare inwoners een stem bij de ontwikkeling en uitvoering van beleid? En hoe faciliteer je burgerinitiatieven?’, schetst Saskia van Grinsven, senior adviseur bij Movisie, de invalshoek van de Inspiratiegids. ‘Bij het volwaardig betrekken van burgers kunnen kunst en cultuur een grote rol in spelen. De toegevoegde waarde van kunst en cultuur is elke keer anders. De ene keer speelt de kunstenaar de rol van coach, en de andere keer die van verbinder, van ‘verbeelder’ of onderzoeker.’

Inspiratiegids over kunst en cultuur in het sociaal domein

De Inspiratiegids is bedoeld voor beleidsambtenaren, raadsleden en bestuurders die actief zijn in het sociaal domein en naar een andere aanpak zoeken. Voor veel gemeenten is het bijvoorbeeld een probleem hoe ze de vragen bij de mensen ophalen. Uit de gids blijkt dat gemeenten op de verschillende thema’s ook kunstenaars hebben ingezet. Zo zegt Tim de Haan, lid van de gebiedscommissie Delfshaven, dat participatief drama een geluid laat horen dat bestuurders anders niet horen. ‘Formaat weet met theater de verschillende meningen samen te brengen en te koppelen aan de plannen die bestuurders ontwikkelen.’

Goed voorbeeld: Formaat, werkplaats voor participatief drama

Formaat, Werkplaats voor Participatief Drama, betrekt burgers, mensen uit de wijk en andere stakeholders via verschillende vormen van zogeheten ‘forumtheater’. Daarmee draagt het Rotterdamse gezelschap bij aan het democratisch functioneren van gemeenten en zorginstellingen. Via deze theatervorm brengen toneelspelers een maatschappelijk thema tot uitdrukking, schetst Saskia van Grinsven. ‘Formaat bereikt mensen die juist niet vaak worden bereikt en geeft hen een stem. Dat kan ook een stap verder gaan in de vorm van zogeheten ‘legislatief theater’. Daarbij onderzoekt Formaat in de discussie met het publiek of ze samen ook voorstellen voor het beleid van de gemeente of instelling kunnen maken. Dat doen ze in de wijken, maar ook binnen zorginstellingen, bijvoorbeeld als het gaat om de medezeggenschap van cliënten.’

Maatschappelijke opgaven

Vanuit de Vereniging van Nederlandse Gemeenten nam beleidsadviseur Lydia Jongmans deel aan de begeleidingscommissie van de Inspiratiegids. Ze onderstreept het belang van het brede perspectief dat in de gids wordt beschreven. Veel gemeenteambtenaren willen kunst niet meer los zien van het sociale domein, zegt Jongmans. ‘Ook bij culturele initiatieven moeten we ons verhouden tot de maatschappelijke opgaven waar we voor staan. De Inspiratiegids verwoordt goed hoe nieuwe culturele initiatieven kunnen bijdragen de grote maatschappelijke thema’s die op dit moment spelen.’

Jongmans denkt dat de gids voor bestuurders en beleidsambtenaren goed bruikbaar is. Volgens hen zijn de maatschappelijke thema’s in de Inspiratiegids goed gekozen. ‘De verhouding tussen cultuur en sociaal beleid wordt steeds belangrijker, vinden veel ambtenaren. Door de decentralisatie van het sociaal domein staan gemeenten nu voor opgaven als participatie, jeugdzorg en zorg voor een brede groep inwoners. Om te voorkomen dat mensen in de zorg terechtkomen is het goed om aan de voorkant culturele activiteiten te ontplooien. Volgens ambtenaren zijn de maatschappelijke thema’s in de Inspiratiegids goed gekozen.’

Zingeving

Een van de enthousiaste ambtenaren is Katja van Staveren, ambtenaar Wmo in de gemeente Bunnik. Volgens haar is het belangrijk om interdisciplinair te kijken naar maatschappelijke problemen. Van Staveren noemt de Inspiratiegids van belang om bestuurders en ambtenaren te helpen een visie te ontwikkelen, maar ook voor kunstenaars die er voorbeelden in kunnen vinden, hoe ze hun kunstvorm meer maatschappelijk kunnen inzetten. ‘Zo’n visie ontwikkelen op de inzet van cultuur in sociaal beleid in een gemeente kost jaren. Kijk naar zingevingsvraagstukken, waar veel zorgvragen uit voortkomen. We begrijpen steeds beter dat veerkracht en eigen kracht gerelateerd zijn aan zingeving. Wat we nu vaak doen is dure zorg faciliteren, terwijl er eigenlijk een zingevingsvraag achter zit.’ De gemeente Bunnik heeft kunstenaars ingehuurd om het mantelzorgvraagstuk met ons uit te diepen. 'Zij luisteren heel scherp naar wat er gezegd wordt en geven dit scherp vorm vanuit hun kunstdiscipline. Dat maakt het voor de deelnemende ambtenaren ontzettend duidelijk: hier gaat het eigenlijk over!'

Volgens Van Staveren is zingeving ook een van de basisvraagstukken van mantelzorgvraagstukken, de Wmo of de Participatiewet. Hoe gaan mensen om met dingen in hun leven die niet gelukt zijn? ‘Hoe gaan mensen om met hun achterstand of isolement? Hoe gaan ze om met het gegeven dat ze nooit meer hun fysieke of mentale dromen kunnen realiseren? In de gemeente Bunnik worstelen veel mensen ook met eenzaamheidsvraagstukken.’ Als voorbeeld noemt ze een schilderclub, dat als cultureel initiatief wordt gesubsidieerd, maar in feite een antwoord op een zorgvraag is. ‘Die club was ook belangrijk voor mensen om een netwerk om zich heen te bouwen. Deelnemers kregen eens per week wat lucht in hun taak als mantelzorger. Het leek dus dat we een schilderclub subsidieerden, maar er in feite hielpen we een zorgvraag mee oplossen.’

Goed voorbeeld: Het Danspaleis

Het Danspaleis is een disco voor ouderen, met muziek uit vroegere decennia, waarbij de ruimte geheel in stijl wordt aangekleed. ‘Samen met vrijwilligers gaan de ouderen dan op muziek uit de jaren ‘40 en ‘50 dansen’, vertelt Saskia van Grinsven. ‘Het Danspaleis wordt ook begeleid door een outreachend programma waarbij zelfstandig wonende ouderen worden uitgenodigd om naar de disco toe te komen. De initiatiefnemers gaan ook met het Danspaleis op tournee in Nederland, het is een overdraagbaar initiatief.’ Tegelijkertijd is het ook een artistiek initiatief, schetst Van Grinsven. ‘Ze transformeren de ruimte in een ouderwets danspaleis. De initiatiefnemers willen bijdragen aan een betere lichamelijke en psychische gezondheid, en eenzaamheid bestrijden. Uit de impactstudie die Movisie heeft uitgevoerd, blijkt dat mensen zich er beter door gaan voelen. Sommigen zeggen: “Voor mij werkt het beter dan fysiotherapie.”’

Inclusieve samenleving

Ingrid Docter is projectleider bij het Landelijk Kennisinstituut voor Cultuur educatie en Amateurkunst. Samen met het bureau Urban Paradoxes nam ze het initiatief tot de uitgave van ‘Inspiratiegids voor lokaal beleid’. De gids is inmiddels ruim 1350 keer gedownload. Tijdens de VNG Ambtelijke Topconferentie stond de Inspiratiegids centraal bij een van de dialoogtafels. Gemeentesecretarissen en directeuren van diensten toonden zich zeer geïnteresseerd, vertelt Docter.

‘We vroegen wat zij als gemeentesecretarissen zien als grootste maatschappelijke opgave van hun gemeente. Gemeenten hebben vaak te maken met bijvoorbeeld eenzaamheid en vinden het moeilijk om daarover met mensen achter de voordeur in gesprek te komen. Kunstenaars slagen daar vaak wel in, door een meer vragende rol te spelen dan probleemgestuurde ambtenaren. Veel gemeenten zijn op zoek naar een meer inclusieve samenleving, ze moeten iets met eenzaamheid en met integratie. De thema’s in de gids zijn wat dat betreft aansprekend. Ik denk dat de gids op het juiste moment komt.’

Meer weten hoe u met kunst en cultuur het verschil kunt maken? Neem contact op met een van onze adviseurs.