Toen kleuterdochter nog peuterdochter was, maakte ze zich er niet druk over of iets ‘voor jongens’ of ‘voor meisjes’ was. Ze wilde later brandweerman, schoorsteenveger en balletdanseres worden (‘jij toch ook, papa?’). Haar lievelingskleur was de ene dag roze, de andere dag zwart en op het kinderdagverblijf speelde ze met jongens en meisjes. Wij keken tevreden toe: onze gendervrije opvoeding werkte!

Helaas, onder invloed van school, kinderen, ouders van vriendjes, buren en wildvreemde mensen die haar op straat aanspreken is ze zich nu bewust van gendernormen. Het is allemaal roze, glitter en eenhoorns wat de klok slaat, de boxershorts van Brandweerman Sam wil ze niet meer aan en met jongens speelt ze niet meer. Gendervrij opvoeden in een maatschappij die alles opdeelt in jongens en meisjes, blijkt best lastig te zijn.

Van te voren

Ter voorbereiding van de kennishub zoek ik informatie op over de sprekers en RoSa, het Belgische kenniscentrum voor gender en feminisme, dat een workshop zal geven. De eerste spreker, Sterre de Jong, heeft een film gemaakt over een Zweeds kinderdagverblijf waar de kinderen volledig genderneutraal worden benaderd. Ik word er blij van omdat de vrijheid die dat geeft me heerlijk lijkt. Op de site van RoSa wordt uitgebreide informatie gegeven over genderbewust lesgeven. Het zinnetje dat ‘spelen met genderrollen normaal is voor kleuters’, triggert me. Bedoelen ze ‘alleen voor kleuters’ of mag het daarna ook nog? Ook op het LinkedIn-profiel van universitair docent Lotte van der Pol, de tweede spreker, wordt mijn aandacht getrokken door iets dat ik niet verwacht bij iemand die onderzoek doet naar gender: de onderzoeken zijn uitsluitend gedaan bij heteroseksuele stellen. Het zal toch niet zo zijn dat ik radicaler ben in mijn opvatting van genderdiversiteit dan de sprekers?

De kennishub

De eerste persoon die ik bij de kennishub spreek is dagvoorzitter Aldith Hunkar. In de jaren ’90 presenteerde ze het Jeugdjournaal en ze vertelt dat ze toen al ‘Hallo, allemaal’ zei in plaats van ‘Hallo, jongens en meisjes.’ Ook vertelt ze over haar neefje, dat voorheen haar nichtje was: ‘Het bleef dezelfde persoon.’ Ik blij want met een dagvoorzitter die het begrijpt zal het een goede middag worden.

Filmmaakster Sterre de Jong laat een stukje zien uit haar film N for Neutral over een Zweeds kinderdagverblijf. Het fragment gaat over de manier waarop de kinderen worden aangesproken. Er worden alleen genderneutrale voornaamwoorden (in het Nederlands bestaan die inmiddels ook, namelijk ‘hen’ i.p.v. hij/zij en ‘hun’ i.p.v. zijn/haar) gebruikt en de woorden ‘jongen’ en ‘meisje’ zijn vervangen door ‘vriend’. Ook de personen in de boekjes die worden voorgelezen zijn genderneutraal. De Jong vertelt dat in Zweden gendergelijkheid sterk in de cultuur zit en de regering er veel geld in steekt. Voor Nederland heeft ze het advies veranderingen op dit gebied gewoon door te voeren zonder er zoveel ophef over te maken zoals de NS en HEMA wel deden. ‘Als je het groots aankondigt hebben mensen het gevoel dat je ze iets afpakt en gaan ze protesteren. Als je het zonder tamtam doorvoert, accepteren ze het gewoon.’

Het verhaal van universitair docent Lotte van der Pol gaat over de verschillen tussen jongens en meisjes en hoe diep de stereotype ideeën hierover (dus niet de verschillen zelf) in onze hersenen geworteld zitten. Ze heeft een leuk testje dat duidelijk maakt dat ook de bezoekers van de kennishub nog iets te wieden hebben. Na een opmerking uit de zaal vertelt ze dat de verschillen tussen jongens onderling en de verschillen tussen meisjes onderling, veel groter zijn dan de verschillen tussen het ‘gemiddelde meisje’ en de ‘gemiddelde jongen’.
‘De aangeboren verschillen zijn klein,’ zegt ze, ‘en het is aan ons om ze niet groter te maken.’
‘Goed naar je kind kijken om te weten wie het is?’ vraag Hunkar. ‘Ja,’ zegt Van der Pol, ‘elke dag weer. Gedrag verschilt per dag.’

Panel ervaringsdeskundigen

Het panel is een interessante mix van mensen die allemaal op een andere manier bezig zijn met het doorbreken van gendernormen. Rob van Laere brengt het dagelijks in de praktijk door de zorg voor zijn zoon op zich te nemen zodat zijn vriendin haar droom, een eigen bedrijf gericht op vrouwelijke ondernemers, kan verwezenlijken. Hij blogt erover om andere vaders te inspireren en vrouwen te bewegen hun partner aan te sporen om ook zorg op zich te nemen. Ook zijn zoon legt hij geen gendernormen op, jurkjes, roze, poppen, alles mag. ‘Ik hoop dat hij een gelukkig mens wordt en niet aan de gendernormen hoeft te voldoen.’
Taya Aranka van Delft is juist door haar kinderen in de wereld van genderdiversiteit belandt. De middelste bleek al snel een ‘gendercreatief’ kind te zijn en werd onderwerp van haar blogs. Nadat dit kind had aangegeven als meisje door het leven te willen gaan, zei de oudste dat hij graag af en toe een jurk wil dragen. Tot haar eigen verbazing vond Van Delft dat moeilijker dan de switch van de middelste. ‘Hoe feministisch ik ook ben, een jongen met een hanenkam en een roze Elsa-jurk vond ik toch wel even lastig. Onbewuste dingen.’

Jason Hanna groeide op als meisje bij een moeder die het prima vond dat haar kind zowel met jongens- als meisjesspeelgoed speelde. Hij klom in bomen, was verliefd op zijn buurmeisje en als hij met een pop speelde was die pop altijd zijn vriendin/vrouw. Op zijn 21e herkende hij zichzelf in een filmpje over een vrouw-naar-man transgender en begonnen de kwartjes te vallen. Door als transman zichtbaar en open te zijn probeert hij mensen een beeld te geven. ‘Gendernormen doorbreek je door je invloed op je direct omgeving. Mijn neefje van 8 draagt nagellak naar school en ik geef hem mee dat dat gewoon kan.’

Waar het het doorbreken van gendernormen betreft, voelt leraar basisonderwijs Edwin Maarleveld zich op zijn werk eenoog in het land der blinden. ‘Er zijn veel vrouwen maar weinig feministen.’ Hij heeft voor genderneutrale toiletten gezorgd en leert de kinderen van groep 4 wat cultuur is en hoe deze wordt overgedragen. Als hij ze een filmpje laat zien van een vrouw die tegen een gevel opklimt, benoemt hij niet dat het een vrouw is. Hij laat simpelweg het filmpje zien. ‘Ik normeer. Ik leg niet uit dat jongens iets ook kunnen of dat meisjes iets ook kunnen. Ik zeg gewoon dat het zo is. Zoals ik ook zeg dat je niet mag pesten.’

Workshops

Bij de workshop van RoSa over gender in het basisonderwijs, met name gericht op kleuters, blijkt dat er geen docenten van groep 1 en 2 aanwezig zijn. Een gemiste kans voor docenten die het begrip genderdiversiteit nog maar net kennen, want ze hadden waarschijnlijk veel kunnen leren. Voor het praktische gedeelte van de workshop blijkt helaas geen tijd te zijn. Ik ben licht teleurgesteld want ik had graag wat concrete tips gehad over hoe ik kleuterdochter kan helpen om zich minder in het hokje ‘meisje’ te laten duwen.

De workshop Media van Saskia Stoker draait om de vraag wat we mediamakers willen meegeven om ze zo ver te krijgen dat wij over vijf jaar dingen zien waar we blij mee zijn. Unilever blijkt al bezig te zijn met #unstereotype dat als doel heeft stereotypen uit reclames te bannen. De deelnemers zijn redelijk unaniem in wat ze over vijf jaar willen zien: (super)diversiteit. Hoe we mediamakers zover kunnen krijgen blijkt een vraag te zijn waar niemand echt antwoord op heeft. Iets om thuis op verder te kauwen dus.

De genderdiversiteitsbubbel

Net als de vorige keer heb ik weer genoten van de kennishub. Het is fijn om samen te zijn met mensen die bezig zijn met genderdiversiteit en dat hoor ik ook terug van anderen. We zijn met zijn allen een kleine bubbel in een maatschappij die nog graag in de hokjes ‘man’ en ‘vrouw’ denkt. Een bubbel die zich wat mij betreft wel wat sneller mag uitbreiden. Het is dan ook jammer dat er geen docenten aanwezig waren om kennis op te doen over genderdiversiteit en deze kennis in hun werk uit te dragen. Voor de volgende kennishub, over Gender en Studiekeuze, puzzel ik op de vraag hoe we een flinke lading decanen in de zaal kunnen krijgen. Of is het zoals met Mohammed en de berg en moet de kennishub juist naar de decanen toe? Het is in ieder geval een onderwerp waar scholen zich meer mee bezig moeten gaan houden.

En o ja, wat kleuterdochter betreft: ik leg haar en de omgeving niets meer uit maar ga, net als Edwin Maarleveld, normeren. Stap 1 is dat ik mijn skills op het gebied van haren vlechten en staartjes maken aan het uitbreiden ben met invlechten (leve de tutorials op YouTube!). Stap 2 is dat ik me op school heb opgeven voor de eindschoonmaak in de klas, wat een moeder de reactie ontlokte: ‘O, grappig.’

Geheel volgens mijn nieuwe voornemen heb ik niet gereageerd.
Be the change you want to see in the world.

Robert Witte