Verslag Kerstdebat: Gedwongen emancipatie? Veranderen van binnenuit!

Op vrijdag 20 december bespraken we tijdens het jaarlijkse Kerstdebat wat werkt bij het veranderen van traditionele opvattingen in gemeenschappen. De afgelopen twee jaar hebben zeven landelijke koepelorganisaties van vluchtelingen/migranten de focus gelegd op de verandering van binnenuit. Met Movisie vormen zij de Alliantie Verandering van Binnenuit, gefinancierd door het ministerie van OCW.

Er werden maar liefst 500 bijeenkomsten in eigen kring georganiseerd waarbij gesprekken werden gevoerd over gevoelige thema’s zoals huwelijksdwang of LHBT-acceptatie. Kun je taboes op die manier doorbreken? En wat kunnen we ervan leren?

Elmer Burke, plaatsvervangend directeur bij de directie Emancipatie van het Ministerie van OCW, deed de aftrap: ‘Emancipatie is het nastreven van gelijkwaardigheid. Daarbij gaat het ook om een inhaalslag, ja. Wet of dwang werkt niet, de verandering moet echt van binnenuit komen. Het vergt moed om de nek uit te steken. Wij zijn het hier in de zaal vast wel grotendeels eens, maar laten we straks vooral kijken en luisteren naar wat er daarbuiten speelt.'

Het persoonlijke verhaal

Movisie-expert Hanneke Felten gaf een mini-college over het veranderen van stereotypen, vooroordelen en sociale normen. Wat werkt bij het veranderen van heersende denkbeelden? Hoe verschuiven we groepsnormen?

Wat werkt om negatieve gevoelens – ook wel ‘vooroordelen’ genoemd – te verminderen ten aanzien van mensen die tot een minderheidsgroep behoren, is inleven en empathie door mensen hun persoonlijke verhaal te laten doen. Je kunt stereotypen verminderen door ze niet expliciet te benoemen. Bij het doorbreken van stereotypen (opvattingen) is het belangrijk dat je een grote groep diverse mensen laat zien uit een groep die vaak gestereotypeerd wordt. Deze groep moet onderling divers zijn en idealiter worden zowel de verschillen als de overeenkomsten duidelijk uitgelicht. 

De sociale norm veranderen is een lastige. Je kunt een overheidscampagne organiseren, bijvoorbeeld op het gebied van alcoholgebruik. Je kunt ook – zoals de Alliantie doet - de groep collectief laten veranderen door van binnenuit mensen te stimuleren om met elkaar in gesprek te gaan en kritisch te kijken naar de eigen normen. Hanneke pleit ervoor om je hierbij dienstbaar op te stellen om zo de emancipatie te helpen versterken.

Meer over de do's en don'ts

Hoe bespreek je taboes binnen traditionele migrantengroepen?

Saniye Tezcan: ‘Als wij teveel druk gaan uitoefenen om taboes bespreekbaar te maken, werkt het averechts. Ik gebruik wel eens de metafoor van de oester, die klapt dicht als je er een tik op geeft. Maar als je die in het water laat drijven, in de eigen omgeving, gaat die vanzelf open. Gun het de eigen omgeving, eigen tijd en ruimte’. Tezcan is voorzitter van Stichting Kezban, een landelijke vrijwilligersorganisatie. Zij leiden vrijwilligers op tot dialoogleider om taboeonderwerpen bespreekbaar te maken zoals huiselijk geweld, eergerelateerd geweld, huwelijksdwang, homoseksualiteit – of problemen binnen de families.

Meer over de stichting Kezban

Kerstdebat 1
Kerstdebat 2
Kerstdebat 3
Kerstdebat 4
Kerstdebat 5
Kerstdegbat 6
Kerstdebat 7

Zingen als middel

Het bespreekbaar maken van taboes kan ook heel impliciet via zang. Dat lieten vier vrouwen van Stichting Voice of Afghan wo=men zien met hun vertolking van een (luchtig) lied over huwelijksdwang. Ze kozen de melodie van een zeer bekend Afghaanse lied met verwante thematiek. Er werd uit volle borst gezongen en getrommeld. Het maken van muziek is één van de technieken uit de methodiek Popular Education. De kracht ligt in de aansluiting bij de cultuur, de gemeenschap en niet onbelangrijk: om het plezier van samen doen.

Meer over Popular Education

Hoe gaat het met de emancipatie?

Habib el Kaddouri (Samenwerkingsverband Marokkanse Nederlanders, SMN): ‘De gemeenschap is in ontwikkeling, oude denkbeelden verdwijnen. We hebben nu de derde generatie in Nederland en je ziet meer openstelling om traditionele opvattingen - ook wat betreft de seksuele moraal - te veranderen. 

Saniye Tezcan: ‘We bestaan nu twintig jaar met Stichting Kezban. De eerste tien jaar waren wij vooral op vrouwen gericht, nu ook op de mannen. Juist zij zijn de bewakers van de tradities. We zien de laatste jaren juist een beweging naar binnen ontstaan, waarbij de taal of andere ontwikkeling van de groep Turkse vrouwen minder prioriteit krijgt. Mannenemancipatie moet de positie van vrouwen verder helpen verbeteren’. 

Ahmet Azdural (Inspraakorgaan van Turken in Nederland) ziet wel verandering. ‘De keuzevrijheid van een partner bijvoorbeeld, is wel enorm toegenomen. Twintig jaar geleden trouwde 80% van de Turken met iemand die uit het land van herkomst kwam, nu is dat 5-10%’. 

Is religie een belemmerende factor voor lhbt-emancipatie?

Gazi Duran is bestuurslid van stichting Maruf, een internationale organisatie die opkomt voor de acceptatie van LHBTI-moslimjongeren. ‘Er zijn zoveel stromingen, dus dit valt niet zomaar te zeggen. Het hoeft geen belemmering te zijn, zelfs niet voor lhbt-ers. Belangrijk is dat je jezelf geëmancipeerd voelt. Religie is een gegeven. De religieuze organisatiestructuur biedt ons juist ook mogelijkheden om met elkaar in gesprek te gaan’. 

Het gearrangeerde huwelijk

Naema Tahir, schrijver, jurist en onderzoeker, promoveerde op het thema het gearrangeerde huwelijk en maakt daarmee een ommezwaai in haar eigen opvatting. Eind jaren negentig probeerde haar vader haar vergeefs uit te huwelijken aan een onbekende Pakistaan. Ze weigerde en werd na 11 september een vurige, rebelse stem in het publieke debat over de islam. Ze trouwde een Nederlandse man, kreeg twee kinderen, maakte carrière als juriste en columniste voor Trouw. Nu zegt ze: het gearrangeerde huwelijk heeft juist wél positieve waarden. Ouders die een huwelijkspartner voor hun kind zoeken, stellen zich de vraag: past dit meisje of deze jongen in de familie? Zij kijken naar objectieve criteria die het huwelijk stabiel maken. Het gaat ook om bescherming. “Ik was opgegroeid in een westerse maatschappij, ervaarde het als dwang en riep: kies voor jezelf, breek desnoods los. Maar zoiets is heel zwaar. Een tragedie vaak zelfs. We moeten die worsteling willen begrijpen en een plek geven. We moeten in de groepen stappen en onze blik niet alleen op veranderen richten. We moeten de taal van die groepscultuur begrijpen. En laten we niet alleen praten over schadelijke traditionele praktijken, maar ook over positieve traditionele praktijken.

Interview met Naema Tahir  Column Naema Tahir

Met vallen en opstaan

Ook twee jonge columnisten vertelden hun persoonlijke verhaal. Olave Nduwanje is jurist, non-binaire trans femme, feminist en schrijfster. Ze is geboren in Burundi en is op haar negende naar Nederland verhuisd. ‘Het is mij met de paplepel ingegoten dat ik onrein en onwaardig was’. Toch vond ze haar weg met vallen en opstaan. René Broekroelofs van Movisie vertelt over zijn ervaringen als homoseksuele jongere in een orthodox christelijke gemeenschap. Hij ziet, mede naar aanleiding van de discussies over de Nashville verklaring, wel positieve veranderingen in kerken. Door positieve druk is er verandering van binnenuit gaande. Rolmodellen zijn daarbij onontbeerlijk. 

Driss Kaamouchi (Samenwerkingsverband van Marokkaanse Nederlanders, SMN); ‘We moeten mensen blijven uitnodigen door ze het vertrouwen te geven om het goede gesprek te voeren. Dat betekent ook kritische dialoog, wederkerigheid. Door te leven vanuit vertrouwen, komen we uiteindelijk verder. Maar het is een kwestie van een lange adem’. 

Hilde Bakker, projectleider bij Movisie: ‘Dat onderstreept nog eens het belang van het vijfjarige programma van de Alliantie en de samenwerking met gemeenten en lokale organisaties. Alle kennis en ervaring die de afzonderlijke migranten- en vluchtelingenorganisaties de afgelopen decennia hebben opgedaan wordt nu gebundeld, gedeeld en wetenschappelijk onderbouwd én geborgd.’ 

Zangeres en carribbean soul diva Yuli Minguel, bekend van Idols en het Britse X- Factor, sloot dit Kerstdebat in de Geertekerk in Utrecht op meeslepende wijze af.