Vitaal ouder worden in een sterke sociale basis
Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA)
Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) richt zich nadrukkelijk op het stimuleren van vitaal ouder worden. Denk aan gezond eten, bewegen, het opbouwen en onderhouden van een sociaal netwerk én het van betekenis zijn voor je omgeving. Hoe geef je hier als gemeente concreet vorm aan?
Vitaal ouder worden is stevig verweven met de sociale basis. Het vormt ook een belangrijke lijn in het Wonen, Ondersteunen en Zorg voor Ouderen (WOZO) programma en komt terug in de Nationale Dementiestrategie. Een sterke sociale basis biedt ouderen de kans om een actieve rol in de samenleving te blijven spelen, samen met de mensen die voor hen belangrijk zijn. Door de sterke sociale basis zijn zij ook in staat om de regie over hun leven te behouden én van betekenis te zijn voor anderen. Een omgeving waarin ouderen actief, betrokken en gezond kunnen blijven is daarbij onmisbaar. Dat is essentieel voor hun eigen welzijn, maar ook voor de samenleving als geheel. Vanuit het GALA ligt er extra nadruk op preventie, met als doel de kwetsbaarheid onder ouderen te verminderen. Dat betekent dat er al vroeg moet worden ingezet op gezond ouder worden.
Samen werken aan vitaliteit
Vitaal ouder worden gaat over lichamelijke vitaliteit, waar bijvoorbeeld voldoende bewegen aan bijdraagt. Maar het gaat ook over vitaal blijven op sociaal en mentaal gebied. Cultuurdeelname kan daar bijvoorbeeld aan bijdragen. Sociaal vitaal ouder worden betekent dat ouderen deel uitmaken van een rijk sociaal netwerk en activiteiten kunnen ondernemen die voor hen van betekenis zijn. Deze activiteiten en het sociaal netwerk bevinden zich in de sociale basis.
Het vitaal ouder worden raakt dus aan verschillende domeinen en leefgebieden. Om dit inzichtelijk te maken, worden in de publicatie Prettig oud in eigen buurt acht domeinen onderscheiden om op een prettige manier ouder te kunnen worden in de eigen omgeving.
Buitenruimte en bebouwing
Buitenruimte en bebouwing gaat over toegankelijkheid van gebouwen en de openbare ruimte. Winkels zijn op loopafstand en de buurt voelt veilig. Een veilige leefomgeving levert ook een bijdrage aan het voorkomen van vallen door ouderen.
Vervoer
Vervoer gaat over voldoende, betrouwbaar en betaalbaar openbaar vervoer. Ook moet het toegankelijk zijn voor ouderen om dit openbaar vervoer te kunnen gebruiken.
Huisvesting
Huisvesting gaat over betaalde woningen die veilig en toereikend zijn, zodat ouderen langer zelfstandig thuis kunnen blijven wonen. Denk aan voldoende gelijkvloerse woningvoorraad. Maar ook aan het mogelijk maken om aanpassingen in huis te doen, zoals een traplift of armsteunen in de douche.
Sociale participatie
Sociale participatie gaat over een aanbod aan activiteiten in de buurt die divers, betaalbaar en gericht zijn op het bevorderen van sociaal contact. Dit kan gericht zijn op het tegengaan van eenzaamheid. Ouderen met een migratieachtergrond lopen een groter risico op eenzaamheid. Maar het kan ook gaan over mensen van waarde te laten zijn voor hun omgeving.
Respect en sociale inclusie
Respect en sociale inclusie gaat over iedereen welkom heten in de buurt, zodat voorkomen wordt dat iemand door ziekte, financiën of (culturele) achtergrond niet kan deelnemen aan de samenleving. De ruimtelijke indeling van een buurt kan al veel doen aan het includeren van bewoners. Denk aan bankjes voor ouderen om elkaar te ontmoeten in de openbare ruimte.
Burgerparticipatie en werk
Burgerparticipatie en werk gaat over inspraakmogelijkheden of om in de buurt vrijwilligerswerk te doen. Zo kunnen ouderen van betekenis zijn voor anderen. De eigen regie houden is een belangrijk aspect van vitaal ouder worden.
Communicatie en informatie
Communicatie en informatie gaat over een toegankelijke en inclusieve informatievoorziening. Het is de juiste mix tussen persoonlijke communicatie, leesbare kranten/folders en digitale informatie. Als gemeente heb je de verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat informatie bij iedereen terechtkomt.
Zorg en welzijn
Zorg en welzijn gaat over de toegankelijkheid van de huisarts en apotheek, thuiszorg en verpleging, maar ook de vrijwillige inzet om dit te ondersteunen.
Aan de slag
Vitaal ouder worden gaat iedereen aan. Het zijn de ouderen van nu die waarschijnlijk op het netvlies staan, maar de ouderen van de toekomst hebben baat bij een goed preventief beleid. Het is dan ook logisch om samen met (toekomstig) ouderen vorm te geven aan het vitaal oud worden in jouw gemeente. Het vergt als beleidsmedewerker ook buiten je eigen domein kijken, omdat het leven van inwoners niet is opgedeeld in domeinen. Iemand wil soepel kunnen wonen, sporten, sociale contacten opdoen en zorg ontvangen. Het is dus belangrijk om domeinoverstijgend samen te werken.
De infographic Ouderen participeren bij beleid biedt een praktisch stappenplan om samen met de verschillende domeinen, relevante samenwerkingspartijen én ouderen aan de slag te gaan om vitaal ouder worden vorm te geven in jouw gemeente.
Bepaal je doel
Wat wil je bereiken? Hiervoor gaat het deels om wat jij als gemeente wil bereiken, maar nog meer over de gedeelde ambitie. Het is essentieel dat alle samenwerkingspartners hetzelfde doel voor ogen hebben, zodat de activiteiten en uitkomsten hier ook aan bijdragen. Om een gedragen doel te bepalen kun je bijvoorbeeld een doelenboom gebruiken, zoals in de aanpak van op weg naar outcomegericht werken. De toolkit Wensen en behoeften ouderen biedt inspiratie om samen met ouderen in gesprek te gaan over hun behoeften.
Kies een doelgroep
Er is een grote diversiteit onder ouderen. Sommige groepen ouderen worden minder goed bereikt, zoals ouderen met een lage sociaal economische status ( SES), ouderen met een klein sociaal netwerk of ouderen met een migratieachtergrond. Lees hier meer over het bereiken en betrekken van deze groepen. Hiervoor kun je ook goed de kennis, het netwerk en de expertise van je samenwerkingspartners gebruiken. Het is handig om specifiek te zijn in voor wie je het beleid en de acties opstelt. Ga je voor de grootste groep ouderen, of voor de ouderen die nog niet bereikt worden met het aanbod dat er al is?
Sluit aan bij bestaande structuren
Het is niet altijd nodig, of zinvol, om nieuwe activiteiten of projecten op te starten. Vaak kun je bestaande activiteiten uitbreiden. Denk aan activiteiten op plekken waar ouderen al geregeld komen, bijvoorbeeld de lokale wandelclub voor senioren. Het is lastig om als beleidsmedewerker overal zicht te houden op wat er in wijken gebeurt. Om te kunnen aansluiten bij behoeften en bestaande initiatieven kun je samenwerken met sleutelpersonen of organisaties die al actief zijn in de wijk.
Geef vorm aan participatie
Het is belangrijk om aan te sluiten op de ouderen om wie het gaat. Daarom is het goed om al vroeg ouderen te betrekken bij de plannen. Hier lees je meer over in Inwonerbetrokkenheid: essentieel voor een sterke sociale basis | Movisie?
Aan de slag!
Plan je bijeenkomsten of raadpleging zorgvuldig. Hierin gaat het erom dat je actief aan de slag gaat met de inzichten en behoeften van ouderen zelf. Er zijn praktische dingen waar je op moet letten als je werkt met een oudere doelgroep. Zo kunnen niet alle ouderen online hun mening uiten of kunnen ze niet afreizen naar jouw kantoor op het gemeentehuis.
Haal informatie op en koppel terug
Betrek ervaringsdeskundigen bij het ordenen van de informatie en werk bijvoorbeeld met een kwaliteitsgesprek waarin je met elkaar verkent of de informatie herkend en begrepen wordt. Op basis hiervan kun je samen bepalen welke richting je met elkaar inslaat. Belangrijk is om deze informatie ook terug te geven aan de betrokken ouderen, zodat zij onderdeel (en eigenaar) worden van het proces.
Neem een besluit
Wat neem je mee uit de inzichten die je hebt opgedaan vanuit de ouderen? Het is belangrijk om het besluit helder te nemen. Laat zien waarom je bepaalde keuzes maakt. Door dit helder terug te koppelen voelt iedereen die heeft meegedaan aan het participatietraject zich serieus genomen. Dat biedt een goede basis voor volgende projecten.
Ga samen aan de slag
Nu is het tijd om te beginnen met het project of activiteit. Als het goed is heb je aan de voorkant al nagedacht over met wie je aan de slag gaat én welke ouderen betrokken willen zijn.
Uiteindelijk is het belangrijk dat je als beleidsmedewerker kijkt naar alle facetten van vitaal oud worden. Sommige verantwoordelijkheden, zoals wonen of zorg, liggen niet in jouw portefeuille, maar zijn essentieel in het vitaal ouder worden. Inzichten van ouderen helpen om te kunnen begrijpen wat prioriteit heeft voor jouw inwonende ouderen om te regelen. Andere organisaties en partijen (maatschappelijk, sport- of zorggericht) kunnen jou helpen om jouw beleid goede invulling te geven.
Sociale basis
De sociale basis is datgene wat er altijd al is. Het gaat om iemands sociale netwerk, om organisaties in de directe leefomgeving en de gemeenschap waarin mensen leven. Mantelzorgers zijn een belangrijke schakel in de sociale basis, omdat zij verschillende rollen vervullen. Zij zijn iemands naaste in het sociaal netwerk, maar vormen vaak ook een link met de zorg- of welzijnsorganisaties. Het doel van het GALA is om een beweging naar ‘de voorkant’ te maken waarin meer aandacht is voor preventief werken, onder anderen door een stevige sociale basis neer te zetten. Deze beweging kan voorkomen dat mantelzorgers overbelast raken. Overbelaste mantelzorgers hebben zelf ook zorg en ondersteuning nodig op één of meerdere vlakken. Om op een manier die bij hen past te kunnen blijven zorgen voor hun naaste(n).
Lees en bekijk: Wat is de sociale basis precies?
Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA)
Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) is een akkoord dat is opgesteld tussen de rijksoverheden, gemeenten (VNG) en zorgverzekeraars. Het doel van het akkoord is het bereiken van een gezonde generatie in 2040. In het GALA worden verschillende thema’s en akkoorden aan elkaar verbonden. Met als doel een integrale visie en aanpak op die thema’s die bijdragen op het gebied van preventie, gezondheid en een stevige sociale basis.
Hoe zet je als gemeente sport en bewegen in om de sociale basis te versterken?
Er zijn grote gezondheidsverschillen in Nederland. Die hangen sterk samen met opleidingsniveau. Je kunt die gezondheidsverschillen aanpakken door de sociale basis te versterken en sport en bewegen kan daarbij helpen. Maar hoe doe je dat, als beleidsmedewerker sociaal domein of sport, of als sportaanbieder? Daarover gaat het in deze podcast, gepresenteerd door Suse van Kleef.
Heb je vragen over het GALA en het maken van beleid rondom de sociale basis? Neem dan contact op met Roos Scherpenzeel (r.scherpenzeel@movisie.nl).
