Voorkomen levert de meeste winst op
Bouwstenen voor preventie van eenzaamheid
Eenzaamheid kan leiden tot verschillende ernstige gezondheidsproblemen. Voorkomen dat mensen vereenzamen, en tijdig signaleren, is belangrijk. Hoe kunnen professionals, vrijwilligers en inwoners elkaar daarbij helpen? In de publicatie ‘Preventie van eenzaamheid. Bouwstenen voor beleid’ heeft Movisie op een rij gezet wat er bekend is over de preventie van eenzaamheid en welke veelbelovende manieren er zijn om aan preventie van eenzaamheid te werken. Een gesprek met de auteurs, Jan Willem van de Maat en Renske van der Zwet.
Eenzaamheid hoort bij het leven. In Nederland voelt een derde van de bevolking zich soms matig eenzaam. Vaak is het een tijdelijk gevoel dat weg trekt als mensen zich weer verbonden voelen met anderen. Jan Willem van de Maat, werkzaam als expert eenzaamheid bij Movisie, vertelt: ‘Eenzaamheid is een maatschappelijk vraagstuk wanneer mensen zich over een langere periode eenzaam voelen. Ze trekken ze terug en komen in een neerwaartse spiraal terecht waardoor ernstige gezondheidsproblemen ontstaan, Het is een groot maatschappelijk probleem, waar we effectiever aan kunnen werken.’
Download Preventie van eenzaamheid
'Hoog tijd dat we serieus werk maken van de preventie van eenzaamheid’
Welke gevolgen heeft eenzaamheid?
Jan Willem van de Maat: ‘Door een verhoogd stressniveau en verminderde kwaliteit van slaap kunnen er allerlei gezondheidsklachten ontstaan. Klachten die niet onder doen voor roken, ernstig overgewicht, langdurig overmatig middelengebruik en bewegingsarmoede. Hoog tijd dus dat we serieus werk maken van de preventie van eenzaamheid.’ In het visiedocument wijzen de auteurs op risicogroepen. Renske van der Zwet, werkzaam als onderzoeker bij Movisie: ‘Het is erg belangrijk om de risicogroepen in beeld te hebben. Hoe eerder je erbij bent, hoe meer je kunt betekenen. Risicogroepen zijn onder andere 75-plussers, jongeren tussen 15-24 jaar, gescheiden mensen, mensen met een beperking of psychiatrische achtergrond, mantelzorgers, dak- en thuislozen. In de publicatie gaan we verder in op hoe je eenzaamheid kunt voorkomen onder risicogroepen.’
Waarom is het verminderen van eenzaamheid niet eenvoudig?
Renske van der Zwet: ‘Eenzaamheid bouwt zich op in de loop van de tijd. Het verminderen ervan kost tijd en energie, omdat er vaak verschillende achtereenvolgende interventies nodig zijn. Er zijn bovendien weinig eenzaamheidsinterventies beschikbaar waarvan bewezen is dat ze effectief zijn bij het verminderen van eenzaamheid. In het visiedocument hebben we op een rij gezet wat er bekend is over het voorkomen van eenzaamheid.’
'De aanpak vereist maatwerk, volharding en samenwerking tussen een groot aantal partijen'
Speelt daarbij ook mee dat het moeilijk is om het gesprek over eenzaamheid aan te gaan?
Jan Willem van de Maat: ‘Zeker! Er wordt niet makkelijk over gesproken. Mensen willen niet als eenzaam bestempeld worden. Zij zijn bang als zwak of passief bestempeld te worden. Bovendien, eenzaamheid houdt zich niet aan de grenzen van verschillende hulpverleningssectoren, er zijn dus altijd verschillende partijen bij betrokken. De aanpak vereist maatwerk, volharding en samenwerking tussen een groot aantal partijen. Daarbij komt dat professionals vaak onvoldoende zijn toegerust om eenzaamheid te helpen verminderen. Hoe eerder je erbij bent als mensen vereenzamen, hoe makkelijker het is om mensen te ondersteunen.’
In het visiedocument wijzen jullie op het belang van het voorkomen van eenzaamheid. Waarom deze insteek van preventie?
Jan Willem van de Maat: ‘Bij het terugdringen van eenzaamheid is het belangrijk om niet alleen in te zetten op het verminderen van eenzaamheidsgevoelens, maar ook op het voorkomen van eenzaamheid. Experts verwachten dat er met een aanpak gericht op het voorkomen van eenzaamheid meer winst is te behalen dan door een aanpak gericht op het verminderen van eenzaamheid. Het is van groot belang tijdig vereenzaming te signaleren omdat de mogelijkheden om de situatie te verbeteren het grootst zijn als er in een vroeg stadium ondersteuning wordt geboden.’
Hoe kunnen beleidsmakers dit vorm geven?
Renske van der Zwet: ‘Vroegtijdig opsporen van mensen die vereenzamen is belangrijk. Daarbij zullen gemeenten moeten samenwerken met professionele en vrijwilligers die dag in dag uit met risicogroepen werken. Er zijn verschillende risicogroepen en dus minstens zoveel verschillende groepen professionals. Dan moet je denken aan schuldhulpverleners tot mantelzorgconsulenten en van huisartsen tot begeleiders die werkzaam zijn in een zorginstelling voor mensen met een verstandelijke beperking. Bij het ontwikkelen van een aanpak voor het vroegtijdig opsporen is het van belang dat de opvolging van signalen van eenzaamheid goed is geregeld en is gekoppeld aan een passend ondersteuningsaanbod.’
‘Vroegtijdig opsporen van mensen die vereenzamen is belangrijk'
Jan Willem van de Maat vult aan: ‘Gemeenten kunnen samen met sociale professionals, vrijwilligers en inwoners werken aan het voorkomen en vroegtijdig signaleren van eenzaamheid. Voor inwoners is het belangrijk dat zij zelf investeren in een solide en gevarieerd sociaal netwerk. Gemeenten kunnen inzetten op preventie door het taboe op eenzaamheid te helpen doorbreken, bijvoorbeeld met een lokale campagne. Daarnaast is het stimuleren van vrijwillige inzet een strategie waarvan goede resultaten verwacht kunnen worden. En omdat we weten wat de belangrijkste risicogroepen zijn, kunnen gemeenten gericht aan professionals en vrijwilligers vragen onder deze groepen extra goed op de signalen te letten.’
In het visiedocument worden aanbevelingen voor gemeenten en sociale professionals gedaan om eenzaamheid vroegtijdig te signaleren en te voorkomen.
Download Preventie van eenzaamheid
Eenzaamheid aanpakken met wat werkt
Hoewel eenzaamheid herkend wordt als een belangrijk maatschappelijk vraagstuk, worstelen beleidsmedewerkers en zorg- en hulpverleners in veel gemeenten met de vraag hoe zij eenzaamheid op een duurzame en systematische manier kunnen aanpakken. In het Wat Werkt bij Eenzaamheid-dossier bieden we een overzicht van de belangrijkste werkzame factoren, en van veelbelovende aanpakken.Wil je advies of begeleiding bij jouw aanpak? Neem contact op met onze expert, Jan Willem van de Maat.