Vrijwillige inzet na huiselijk geweld

Een gewoon gesprek

De inzet van vrijwilligers ter ondersteuning van mensen die te maken hebben gehad met huiselijk geweld begint steeds normaler te worden. Vaak gaat het dan om maatjes die mensen helpen hun leven weer op te pakken nadat ze uit de opvang komen. Minder gebruikelijk is dat vrijwilligers ook in de opvang zelf worden ingezet. Stichting Moviera, aanpak huiselijk geweld en mensenhandel, is hier een aantal jaar geleden bij wijze van experiment mee gestart.

Door Willem-Jan de Gast, Adri van Apeldoorn, Rahel Oehrli en Michaëla Merkus.

Moviera voert in samenwerking met Movisie in 2019 en 2020 een project uit om vrijwillige inzet in te bedden in de reguliere werkwijze van de organisatie. In dit artikel laten we zien hoe we dat aanpakken, wat de successen zijn en welke drempels we tegenkomen.

Van beschermen naar versterken

Waarom zou je eigenlijk met vrijwilligers in de vrouwen- en mannenopvang en ambulant willen werken? Is dat niet potentieel onveilig voor de doelgroep, belastend voor de vrijwilligers en extra werk voor de beroepskrachten? Dergelijke vragen zijn we zowel binnen Moviera als in het werkveld tegengekomen.

Wat hier achter zit, is de terechte reflex dat we mensen die te maken hebben met huiselijk geweld in ieder geval moeten beschermen zodat ze niet opnieuw in onveilige situaties terecht komen en aan hun herstel kunnen werken. Intussen weten we dat het net zo belangrijk is om de weerbaarheid en zelfredzaamheid van deze doelgroep te versterken zodat ze weer zelfstandig kunnen meedoen in de samenleving. Contact met anderen dan hulpverleners is één van de manieren om dat proces op gang te brengen.

Landelijke bijeenkomsten in 2020

Als onderdeel van het project organiseert Movisie in 2020 een aantal kenniskringen over vrijwillige inzet na huiselijk geweld . Wil je daar meer van weten of wil je meedoen, stuur dan een e-mail naar m.merkus@movisie.nl.

'Ik kan met de vrijwilliger een gewoon gesprek voeren'

Wat vrijwilligers brengen

Vrijwilligers blijken in dit proces een specifieke toegevoegde waarde voor cliënten te hebben. Zoals een cliënt zei: ‘Ik kan met de vrijwilliger een gewoon gesprek voeren. Het gaat eens een keer niet over wat ik heb meegemaakt maar over het weer, wat er op tv was of waar er goedkope aanbiedingen zijn.’ Een andere cliënt voegde toe: ‘Het is fijn om gewoon met iemand op stap te zijn en normale dingen te doen.’ Een derde cliënt met een buitenlandse achtergrond verwonderde zich: ‘Ik begrijp niet dat mensen dit doen zonder er voor betaald te krijgen. Dat is heel mooi en maakt je dankbaar.’

Een ander soort relatie

Wat deze cliënten verwoorden, en ook door onderzoek wordt ondersteund, is dat vrijwilligers als gelijkwaardig worden ervaren. Ze hebben geen agenda in de zin dat ze vaak de tijd hebben en dat ze geen opdrachten vanuit de organisatie hebben meegekregen. Daardoor ontstaat er een ander soort relatie dan die tussen hulpverlener en cliënt. Juist deze andere verhouding wordt door de cliënten als waardevol ervaren. 

Vrijwilligers brengen de buitenwereld naar binnen

Vrijwilligers doen ook andere dingen dan de beroepskrachten. Deels gaat dat om werkzaamheden waar de beroepskrachten geen uren meer voor beschikbaar hebben, zoals meegaan naar de bank. Deels voegen de vrijwilligers iets toe doordat ze bijvoorbeeld workshops reiki of yoga geven, of helpen in de opvang van kinderen en het vervoer van cliënten. Zo kan Moviera meer bieden aan de cliënten om aan hun herstel, zelfredzaamheid en re-integratie te werken.

Ten slotte brengen vrijwilligers de buitenwereld naar binnen. Ze hebben geen kennis over de achtergronden, kijken met andere ogen, en houden een spiegel voor hoe de buitenwereld kijkt en reageert. Dit kan een spanningsveld tussen de beroepskrachten en vrijwilligers laten ontstaan. Maar zoals één van de hulpverleners in onze training opmerkte: ‘Als onze cliënten straks op zichzelf zijn aangewezen, worden ze weer geconfronteerd met deze buitenwereld; mensen, die geen weet hebben van hun achtergrond en gevoeligheden. Het is goed dat ze er bij ons in een veilige omgeving aan kunnen wennen. Zo worden ze weerbaarder.’

Het project Vrijwillige Inzet na Huiselijk Geweld

Om vrijwillige inzet binnen Moviera verder te integreren, zijn een aantal stappen gezet:

  • Er is een integraal vrijwilligersbeleid ontwikkeld zodat duidelijk is waar, wanneer en hoe vrijwilligers ingezet kunnen worden en hoe hun ondersteuning plaatsvindt;
  • Op elk van de locaties van Moviera hebben we een kick-off bijeenkomst voor de beroepskrachten georganiseerd om met elkaar in gesprek te gaan over de voordelen van en grenzen aan de inzet van vrijwilligers;
  • Bij elk van de locaties van Moviera zijn beroepskrachten beschikbaar als contactpersoon waar vrijwilligers en collega’s terecht kunnen;
  • Deze contactpersonen zijn getraind in het werken met vrijwilligers en in het versterken van hun eigen positie in hun team;
  • Voor de vrijwilligers is een introductietraining ontwikkeld zodat zij leren in welke omgeving zij terecht komen en met wat voor soort problematiek zij te maken kunnen krijgen;
  • Samen met een aantal andere opvangorganisaties en de Federatie Opvang zijn we een eerste keer bij elkaar gekomen om ervaringen uit te wisselen.

Veiligheid blijft voor iedereen het uitgangspunt

Duidelijke grenzen

Het is wel van belang dat er duidelijke grenzen worden gesteld aan wat vrijwillige inzet inhoudt. Dat geldt op verschillende niveaus. Natuurlijk gaat het allereerst om de grenzen van de cliënt. Daar waar iemand de behoefte en de mogelijkheid heeft, wordt een vrijwilliger ingezet. Veiligheid blijft voor iedereen het uitgangspunt. Vrijwilligers worden niet ingezet in de directe hulpverlening. Het kernproces van de organisatie draait ook zonder vrijwilligers door. 

Dit is niet alleen ter bescherming van de cliënt, maar ook van de vrijwilliger. Er zijn vrijwilligers die zelf ervaring met huiselijk geweld of veel compassie met de doelgroep hebben. Ze zijn daardoor geneigd om veel meer te doen dan waarvoor ze als vrijwilliger zijn aangenomen. Ook bestaat het risico dat ze in hun drang om te helpen te nabij komen. Eén van de vrijwilligers wilde bijvoorbeeld haar 06-nummer in de hal ophangen, zodat alle cliënten haar altijd konden bellen.

Duidelijke grenzen zijn dus niet alleen ter bescherming van de cliënt en om een duidelijk onderscheid te maken tussen wat beroepsmatig en vrijwillig gedaan wordt. Ze zijn net zo goed bedoeld ter bescherming van de vrijwilliger.

Het gesprek gaande houden

Maar hoe duidelijk je de grenzen ook trekt en bekend maakt, toch blijkt in de praktijk elke keer weer dat er grijze gebieden zijn. Sommige beroepskrachten binnen Moviera ervaren de inzet van vrijwilligers als een uitholling van hun werk. Ze vinden dat er op een aantal vlakken sprake is van verdringing. Het is logisch dat ze dat als bedreigend ervaren en daarom geen vrijwilligers willen inzetten, ook al is dat binnen de gemaakte afspraken en gestelde grenzen prima mogelijk.

Andersom kan het ook voorkomen dat een vrijwilliger zoveel vertrouwen krijgt, dat zij in een situatie terecht komt waarin de aanwezigheid van een beroepskracht gewenst of zelfs noodzakelijk is. Vaak heeft dat te maken met een gebrek aan tijd bij de beroepskracht of met het niet nakomen van afspraken. De vrijwilliger zegt in zo’n geval niet snel nee vanwege betrokkenheid en een gevoel van verantwoordelijkheid.

Vragen en drempels serieus nemen

We beschouwen de inzet van vrijwilligers daarom als een gezamenlijk leerproces waarbij het vooral van belang is om met elkaar in gesprek te blijven. Juist omdat het nog een nieuw fenomeen binnen Moviera is, helpt het om twijfels, vragen en drempels bij zowel beroepskrachten en cliënten als vrijwilligers serieus te nemen. Binnen Moviera zien we dat de ene locatie al meer (positieve) ervaring heeft dan de andere en daardoor eerder bereid is om een stapje verder te gaan. In de training bleek het zeer waardevol om met elkaar uit te wisselen en met en van elkaar te leren. We hebben daarom veel aandacht besteed aan casussen die door de contactpersonen zijn aangedragen. Zo ontstaat een gezamenlijk besef hoe je in de praktijk met ‘grensgevallen’ kunt omgaan.

Wat vrijwilligers bij Moviera doen

Vrijwilligers zijn op heel veel verschillende terrein actief binnen Moviera. Ze geven fietsles en repareren fietsen, ze lezen kinderen voor, helpen bij de kinderopvang en maken muziek. Ze geven yogales, zetten zich in als taalvrijwilliger, doen klussen in en om de locaties en rijden cliënten naar afspraken. Ze zijn huiswerkmaatje of gewoon maatje, ze gaan met cliënten mee naar afspraken om hen te laten zien hoe ze in de buurt boodschappen kunnen doen. En ze helpen met de administratie. Het nieuwste experiment is om te onderzoeken of ook op het centrale servicebureau van Moviera ruimte is om vrijwilligers in te zetten.

Langzaam opbouwen

Wat we het afgelopen jaar hebben geleerd, is dat het werken met vrijwilligers veel kan opleveren. Voor de vrijwilliger, voor de beroepskracht en vooral voor de cliënten. 

We merken dat een rustige opbouw meer kans van slagen biedt dan een snelle slag. De eerste vrijwilliger van Moviera werkt er intussen meer dan vijf jaar. Er is dus vanuit de praktijk een project ontstaan waar bij we nu kunnen zeggen dat werken met vrijwilligers op verschillende niveaus gewoon begint te worden. Het doel is ook niet om zoveel mogelijk vrijwilligers binnen Moviera aan de gang te laten gaan, maar steeds weer te kijken waar vrijwilligers waarde kunnen toevoegen voor de cliënt en voor de organisatie. Vrijwillige inzet en het aantal vrijwilligers zijn geen doel op zich.

Successen vieren

Ten slotte hebben we geen gelegenheid onbenut gelaten om te laten zien hoe vrijwilligers waarde toevoegen. In alle interne nieuwsbrieven worden succesvolle voorbeelden van vrijwillige inzet beschreven, ook vanuit het perspectief van cliënten. Vaak komen ook beroepskrachten aan het woord die over hun eigen vrijwilligerswerk vertellen. Alle vrijwilligers worden één keer per jaar in het zonnetje gezet tijdens een speciale bijeenkomst. Maar het allerbelangrijkste is dat in de praktijk van alledag cliënten en beroepskrachten steeds vaker vrijwilligers tegenkomen. Zo wordt het normaal dat er nog een groep mensen binnen Moviera actief is, die een eigen rol en betekenis voor de cliënt heeft.

Adri en Rahel zijn de kwartiermakers vrijwillige inzet van Moviera. Het project Vrijwillige Inzet na Huiselijk Geweld wordt mede mogelijk gemaakt door het Kansfonds.

Rahel Oehrli is associate member van Movisie. Het netwerk van associate members van Movisie bestaat uit 70 koplopers uit gemeenten, sociaal professionals en ervaringsdeskundigen.