Wat is racisme? En wat is het niet?
7x vraag en antwoord uit de wetenschap
Wat is racisme precies? En wat is het verschil met discriminatie? In het publieke debat, in de media en zelfs in het sociaal domein zijn daar veel vragen over. Soms wordt het bestaan van racisme in twijfel getrokken. Het ontkennen van dit maatschappelijke probleem, staat het werken aan gelijke kansen en een inclusieve samenleving in de weg. In dit artikel geven we uitleg over de term vanuit de sociale wetenschap. En geven we concrete handvatten voor de aanpak van racisme en discriminatie.
1. Wat is racisme?
Een bekende definitie die helderheid schept over de term racisme is die van Haeny en collega’s uit 2021. Zij definiëren racisme als een systeem van overtuigingen (vooroordelen), praktijken (discriminatie) en beleid dat gebaseerd is op het idee van ‘ras’, dat ten goede komt aan degenen met macht. Historisch (gezien) zijn dat witte mensen uit westerse landen. Braveman (2022) geeft een vergelijkbare definitie. Daarin staat centraal dat racisme gaat om het degraderen van mensen van kleur tot mensen met een inferieure status, en hen te behandelen op basis van deze ongefundeerde overtuigingen.
'Racisme is een systeem van overtuigingen, praktijken en beleid dat gebaseerd is op het idee van ‘ras’, dat ten goede komt aan degenen met macht.'
Impliciet en expliciet
Racisme kan zowel impliciet als expliciet zijn. Het is dus niet altijd intentioneel (Braveman et al., 2022; Haeny et al. 2021) en kan subtiel of juist heel openlijk zijn (Pettigrew, 1998). Dit komt doordat racisme kan worden gezien als een systeem in de maatschappij dat witte mensen bevoordeelt (Haeny et al., 2021). Het APA Dictionary of Psychology (APA) beschrijft racisme als een systeem in de samenleving dat op basis van uiterlijke kenmerken bepaalt welke kansen iemand krijgt. Denk daarbij aan huidskleur, vorm van neus en haarkleur; kenmerken die vaak met ‘ras’ worden geassocieerd.
Impliciet werkt racisme daarom door in het onbewuste geloof dat witte mensen beter zijn dan de rest, bijvoorbeeld intelligenter. Racisme wordt daarom ook wel beschreven als een geloof in superioriteit van een bepaalde groep (EUMC, 2005). Dit kan tot uiting kan komen in het ongelijk handelen van individuen, beschrijven Needham en anderen (2023) in een artikel over racisme in de gezondheidszorg.
Er is echter niet één enkele definitie van racisme. Er zijn vanuit verschillende disciplines zoals psychologie, sociologie, filosofie, verschillende definities.
Institutioneel
Racisme kan veel verschillende vormen aannemen (Haeny et al. 2021). Als mensen op basis van hun veronderstelde ‘ras’ bijvoorbeeld minder kans maken op een goede dienst of ontwikkelmogelijkheden dan wordt dit vaak institutioneel racisme genoemd. Soms worden de termen ‘structural’ of ‘systematic’ gebruikt zoals Braveman en anderen beschrijven. Institutioneel racisme verwijst daarmee vaak naar de processen en praktijken in een organisatie (Griffith et al., 2007; Lim et a., 2022; Trenerry et al., 2024) en naar beleid (Lim et al., 2022; Needham et al., 2023) die leiden tot ongelijkheid (Griffith et al., 2007) en witte mensen bevoordelen (Lim et al., 2022). Een bekend voorbeeld uit Nederland is het kinderopvangtoeslagenschandaal, je leest hier meer over in De Volkskrant.
Tabel: Definities van racisme
2. Hoe kan racisme bestaan als rassen niet bestaan?
Vanuit de biologische wetenschap is al een tijdje bekend dat rassen onder mensen niet bestaan, lees bijvoorbeeld een artikel van Maglo en anderen uit 2016. Het idee dat mensen onderverdeeld kunnen worden in verschillende rassen is bedacht in de koloniale tijd. Om praktijken als slavernij te legitimeren (Smedley & Smedley, 2005). Mensen kunnen dus niet worden ingedeeld in verschillende rassen, legt bioloog Fairbanks uit in deze video. Alle mensen zijn namelijk van hetzelfde ras: ‘homo sapiens’. Verschillen bijvoorbeeld in lengte, haar- en huidskleur ontstaan door genetische verschillen, niet door verschillen in ras.
Niet biologisch, wel sociaal
‘Race as biology is fiction, racism as a social problem is real.’
In onze samenleving wordt echter wel vaak in rassen gedacht. Sociaal gezien bestaan deze dus wel. Een overblijfsel uit de eerder benoemde koloniale tijd. De APA legt ras dan ook uit als een sociale constructie. Simpel gezegd: rassen onder mensen zijn geen biologisch werkelijkheid, maar zijn iets dat mensen samen door de eeuwen heen hebben bedacht waardoor het van belang is geworden in de samenleving. In het dagelijks leven doet dat er dus wel toe, want mensen handelen, denken en voelen daardoor op een bepaalde manier. Dat rassen in biologisch zin niet bestaan betekent dus niet dat er geen racisme kan bestaan. De titel van een bekend wetenschappelijk artikel over dit thema heet dan ook: ‘Race as biology is fiction, racism as a social problem is real’ (Smedley & Smedley, 2005).
Culturele en biologische superioriteit
Tegenwoordig zijn er minder racistische uitingen gebaseerd op veronderstelde biologische superioriteit. Nieuwe uitingen van racisme zijn vaak gerelateerd aan ideeën over sociale en culturele verschillen, zo staat in een rapport van het EUMC (een voorloper van de Fundamental Rights Agency van de EU). Racisme kan heel openlijk en onomwonden zijn en uitgaan van biologische verschillen, maar het ook subtieler zijn en uitgaan van culturele of nationale verschillen als de basis van superioriteit, laat Pettigrew (1998) zien. Uit onderzoek onder Europeanen blijkt dat beide vormen van racisme naast elkaar bestaan. Het idee dat de ander cultureel inferieur is bestaat net als racisme vanuit het idee dat de ander biologisch inferieur is en dat deze twee ook met elkaar verbonden zijn (Brat et al., 2022: Ramos et al., 2020). Het geloof in ‘biologisch racisme’ is dus nog niet verdwenen in Europa. En hoewel Nederland hier relatief laag op scoort, vindt toch nog 20 procent in Nederland dat sommige rassen of etnische groepen meer als ‘harde werkers’ zijn ‘geboren’ dan anderen (Caller & Gorodzeisky, 2022). Een ander voorbeeld is te lezen in een artikel van Buckle (2019) waarin naar voren komt dat ‘ras’ in de Nederlandse gezondheidspraktijk soms nog wordt gebruikt om klinische beslissingen te maken.
Racialisering
'Bij racisme gaat het in de praktijk dus niet alleen om huidskleur en andere fysieke kenmerken. Maar ook om zaken als taal, kleding en religieuze praktijken.'
Er zijn onderzoekers die het begrip racisme alleen beperken tot het geloof in de minderwaardigheid van een expliciet fysiek herkenbaar volk (Griffith et al., 2007). Echter, verschillende onderzoeken geven aanwijzingen dat in de praktijk discriminatie, vooroordelen, stereotypen en systematische achterstelling op basis van expliciet fysieke kenmerken en op basis van cultuur en religie door elkaar lopen. Dat blijkt onder meer uit een rapport van de Anne Frank Stichting van Tierolf en anderen uit 2018. Zo worden moslims vaak afgeschilderd als een homogene groep die totaal ‘anders’ is, zoals beschreven in een artikel van Tornberg en anderen uit 2016. Er is dan sprake van zogeheten racialisering van moslims (Dawnes 2021). Dat betekent dat moslims steeds meer als één groep worden beschouwd. Met statische eigenschappen vanwege hun fysieke en culturele kenmerken (De Koning, 2016; Garner & Selod, 2015). Er wordt dan gesproken van anti-moslimracisme (Fekete, 2004). In de praktijk krijgen ook mensen die uit het Midden-Oosten komen, maar geen moslim zijn te maken met deze vorm van racisme, blijkt uit een studie uit Groot Brittannië (Hunter & McCallum Guiney, 2023).
Moslims vormen een religieuze groep met verschillende etnische achtergronden. In de beleving van veel mensen vormen zij echter een groep die fysiek herkenbaar is, waarmee ze als apart ras worden gezien. Dit gebeurde eerder ook bij Joden. Hoewel zij een religieuze groep vormen, worden ook zij door de eeuwen heen vaker gezien als een ander ras (zie Pearce et al., 2020). Bij racisme gaat het in de praktijk dus niet alleen om huidskleur en andere fysieke kenmerken. Maar ook om zaken als taal, kleding en religieuze praktijken zoals het dragen van een hoofddoek, waardoor een groep wordt beschouwd als een apart ras (Garner & Selod, 2015).
Ontkenning van racisme
Het wordt vaak ontkend dat moslims last hebben van racisme met als beredenering dat moslims geen ‘ras’ of 'raciale groep' zijn (Cheng, 2022). De foutieve beredenering is dan dat moslims discrimineren, geen racisme zou zijn want het is geen discriminatie op basis van ras. Deze redenering klopt niet omdat rassen überhaupt niet bestaan onder mensen. Geen enkele groep mensen vormt een apart ras. Ras het is een sociale constructie en geen biologische werkelijkheid. En dat geldt dus voor iedereen. Ook Roma kunnen te maken krijgen met deze verhulde vorm van racisme. Deze vorm van racisme, antiziganisme, wordt dan benoemd als enkel kritiek op culturele praktijken (Breazu & McGarry, 2024).
Ras en racisme steeds in beweging
'Mensen van Zuidoost-Aziatische afkomst kregen veel meer te maken met racisme bij de uitbraak van Covid-19'
Het concept van ras en het proces van racialisering is steeds in beweging (Needham, et al., 2023). Zo werden in de Verenigde Staten migranten uit Ierland lange tijd niet beschouwd als wit, terwijl dat nu doorgaans wel het geval is (Selod, & Embrick, 2013). Of joden worden gezien als wit is ook aan verandering onderhevig in de Verenigde Staten (Brodkin, 1998). Daarnaast kan racisme ineens oplaaien; zo kregen mensen van Zuidoost-Aziatische afkomst, onder wie mensen van Chinese afkomst, veel meer te maken met racisme bij de uitbraak van Covid-19 (He et al., 2020; Wing & Park-Taylor, 2022).
3. Komt racisme alleen voor onder witte mensen?
Het begrip racisme verwijst meestal naar het fenomeen dat witte mensen structureel worden bevoordeeld en voorgetrokken, zie de definitie van Haeny et al., 2021. Dat gebeurt bijvoorbeeld op de arbeidsmarkt. In dit artikel van Kennisplatform Inclusief Samenleven lees je feiten en cijfers over discriminatie in werving en selectie. Toch denken, voelen en handelen niet alleen witte mensen bewust en onbewust op basis van racisme. Dit kan ook voorkomen bij niet-witte mensen. Zo bestaat er ook geïnternaliseerd racisme: in dat geval hebben mensen van kleur of andere mensen die het slachtoffer zijn van racisme, de racistische stereotypen, waarden, beelden en ideologieën zichzelf eigen gemaakt. Ze hebben deze beelden geïnternaliseerd en dat kan leiden tot twijfelen aan zichzelf (zie de review van David en anderen uit 2019). Ook bestaat ‘colorism’: het fenomeen dat onder - en ten aanzien - van mensen van kleur en Zwarte mensen, er onderscheid gemaakt wordt tussen mensen met een lichtere huidskleur en mensen met donkere huidskleur, waarbij de laatste groep systematischer wordt achtergesteld (Hunter, 2017). Dit komt in verschillende landen voor (Daftary et al., 2022).
4. Wat is het verschil tussen racisme en discriminatie?
Je kunt op een aantal punten racisme van discriminatie onderscheiden:
Discriminatiegrond
Discriminatie gaat over alle discriminatiegronden. Racisme verwijst alleen naar discriminatie op grond van afkomst of etniciteit (in de wet ras genoemd) en soms in combinatie met religie. Racisme raakt onder meer Zwarte mensen, moslims en mensen van Aziatische afkomst. Zie het artikel van Modood en Sealy (2022) waarin uitgelegd wordt hoe racisme vorm krijgt in verschillende contexten over de hele wereld. Discriminatie op grond van andere zaken zoals gender, sekse, seksuele oriëntatie en (functie)beperking, vallen niet onder de term racisme. Dan spreken we bijvoorbeeld van seksisme, (Ahmed, 2015) validisme (Koster, 2021), transfobie, bifobie en homofobie (Barragán-Medero & Pérez-Jorge, 2020).
Discriminatie alleen over gedrag
De term discriminatie gaat in principe alleen over behandeling of gedrag, zie de uitleg van het College voor de rechten van de mens. Als het gaat over houding of opvattingen, dan spreken we niet van discriminatie, maar van vooroordelen en stereotypen. De term racisme is doorgaans breder: zie de definitie bij vraag 1. In veel definities gaat het over een geheel systeem en zowel over gedrag als over overtuigen, en soms ook over beleid.
Wie wordt getroffen?
'Discriminatie kan iedereen overkomen, racisme niet.'
Discriminatie kan iedereen overkomen, racisme niet. Iedereen kan één of meerdere keren gediscrimineerd worden: mensen van kleur, witte mensen of Zwarte mensen. Al heeft de ene persoon er duidelijk meer kans op dan de andere. Dat ligt bij racisme anders. Racisme kan in verschillende samenlevingen verschillende vormen aannemen (Modood & Sealy, 2022). In de westerse wereld is het een maatschappelijk probleem dat historisch gegroeid is door onder andere slavernij en kolonisatie. Dat heeft ertoe geleid dat witte mensen bevoordeeld worden (Haeny et al. 2021; Smedley & Smedley, 2005). Benadrukken dat witte mensen in westerse samenlevingen zoals de Nederlandse structureel gediscrimineerd, achtergesteld en benadeeld worden, is onjuist en vaak een strategie van racistische bewegingen om ongelijkheid in stand te houden (Berbrier, 2000; Bloch, et al., 2020).
Tabel: Een overzicht van definities
5. Wanneer is iemand racistisch?
Vanuit de psychologische wetenschap bekeken is het ingewikkeld om te bepalen wie racistisch is en wie niet. Het gaat bij racisme immers om een systeem in de samenleving. Het gaat niet alleen om handelen, maar ook om (vaak) onbewuste manieren van denken. Het gaat bijvoorbeeld vaak over stereotypen: uitvergrote denkbeelden over groepen mensen (Gordijn & Wigboldus, 2013). Ook spelen vooroordelen dan een rol: de houding of de negatieve gevoelens ten aanzien van groepen mensen (Gordijn & Wigboldus, 2013).
Vooroordelen en stereotypen
Veel mensen hebben enige onbewuste vooroordelen en stereotypen (zie bijvoorbeeld Greenwald et.al, 2009; Nosek, et al., 2007; Stepanova & Strube, 2012). Uit een studie onder Zweedse werkgevers bleek dat 94 procent in enige mate impliciete vooroordelen had ten aanzien van mannen van Arabische afkomst (Agerström & Rooth, 2009). En deze onbewuste vooroordelen beïnvloeden het handelen en zorgen ervoor dat mannen van Arabische afkomst minder kans op een baan hebben (Rooth, 2010).
Met een focus op onbewuste denkbeelden en gevoelens is te zien dat racisme op grote schaal doorwerkt. Daarom is het belangrijk dat iedereen zich hiervan bewust is en dat iedereen nadenkt hoe zulke racistische stereotypen en vooroordelen doorwerken in handelen en beleid. Want racisme aanpakken is wel degelijk mogelijk: zie het antwoord op vraag 5.
Onbewuste vooroordelen in Nederland
Hoeveel onbewuste vooroordelen en stereotypen in Nederland voorkomen is niet bekend. Er zijn een aantal verschillende onderzoeken die aanwijzingen geven en beschrijven hoe dit in Nederland speelt. Uit experimenteel onderzoek onder Nederlandse studenten blijkt dat zij leiderschap sterker associëren met witte mensen. Daarnaast blijkt dat studenten zonder migratieachtergrond een positievere associatie hebben met mensen zoals zijzelf. Mensen met migratieachtergrond hebben deze associatie minder (Gündemir et al., 2014). Een ander voorbeeld is een studie onder docenten. Die laat zien dat docenten verschillende verwachtingen hebben van leerlingen met en zonder migratieachtergrond. Deze verwachtingen hangen samen met hun impliciete vooroordelen over afkomst (Van den Bergh et al., 2010). Zulke vooroordelen kunnen al op jonge leeftijd ontstaan: onderzoek onder Nederlandse, witte kinderen laat zien dat zij het liefst met andere witte kinderen spelen en minder graag met kinderen met een donkere huidskleur. Uit dit onderzoek blijkt ook dat zij het minst graag willen spelen met kinderen met een zogenoemde ‘Midden-Oosterse afkomst’(de Bruijn, et al., 2020).
Openlijk racisme
Er zijn mensen die openlijk en onomwonden racistisch zijn, en er zijn er die zich subtieler uiten (Zick et al., 2008). We spreken bij subtiele vormen ook wel van microagressies (Sue et al., 2007; en bekijk deze video voor uitleg). Bij openlijke vormen van racisme zou je kunnen spreken van ‘ouderwets racisme’ (Gawronski, et al., 2008). Dit is vaak duidelijk te herkennen. Zulke onomwonden racistische opvattingen lijken niet uitzonderlijk te zijn in Nederland. Uit onderzoek van Coenders en anderen uit 2015 komt naar voren dat de grove negatieve houding tegenover onder meer Nederlanders met een migratieachtergrond rond de 50 procent ligt (Coenders et al., 2015).
Wat is een peer-reviewed studie?
Dit artikel is met name gebaseerd op peer-reviewed artikelen. Een peer-reviewed studie is een wetenschappelijk onderzoek dat door andere deskundigen in het vakgebied is gecontroleerd voordat het wordt gepubliceerd. Dit proces zorgt ervoor dat de kwaliteit, nauwkeurigheid en betrouwbaarheid van het onderzoek wordt nagekeken. Wetenschappers sturen hun werk naar tijdschriften, waar onafhankelijke experts de methoden, resultaten en conclusies beoordelen. Als het onderzoek goed wordt bevonden, wordt het gepubliceerd. Dit helpt fouten te voorkomen, zorgt voor objectiviteit en zorgt ervoor dat het onderzoek aan hoge wetenschappelijke normen voldoet. Peer review is dus een manier om de integriteit van wetenschappelijk werk te waarborgen.
6. Wat kun je als organisatie doen tegen racisme?
Vanuit het Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) en vanuit Movisie zijn er verschillende concrete tools om racisme aan te pakken. Deze zijn met name gebaseerd op de wetenschappelijke literatuur over wat wel en niet werkt.
Voor iedere organisatie/werkgever:
- Als werkgever gaat het onder meer om het inzetten van objectief werven en selecteren, om het objectiveren van de doorstroomprocessen en om microagressies tegengaan op de werkvloer.
- Tips voor het bespreekbaar maken van racisme binnen organisaties vind je hier.
- In de database met antidiscriminatie-interventies staan concrete interventies (trainingen, workshops, adviestrajecten etc.) die ingezet kunnen worden tegen racisme.
Voor gemeenten:
- Er is een handreiking voor gemeenten voor de aanpak van institutioneel racisme; als werkgever, beleidsmaker en dienstverlener.
- Er is een handreiking voor gemeenten over het tegengaan van anti-moslimracisme, antisemitisme, anti-Zwartracisme, antiziganisme en lhbtiqa+ discriminatie.
- In dit artikel vind je tips over wat je als gemeente kan doen in de aanpak van racisme in het onderwijs.
- Werkzaam in het onderwijs? Hier vind je hier tips en informatie over discriminatie en racisme verminderen onder leerlingen.
- Voor dienstverlenende- en zorgorganisaties is er een handreiking over wat werkt om institutioneel racisme naar cliënten, patiënten en klanten te voorkomen en te verminderen.
- Daarnaast staan in het Wat-werkt-dossier discriminatie verminderen tips die bruikbaar kunnen zijn bij de aanpak van racisme.
7. Wat kun je zelf doen tegen racisme?
Jijzelf kunt je inzetten tegen racisme. We geven hier vijf tips.
Tip 1: Lees en leef je in
Begin met het verminderen van je eigen onbewuste vooroordelen en stereotypen. Word je gezien als wit, dan is het aan te raden om te lezen over de ervaringen van mensen die niet worden gezien als wit. Wat zijn hun ervaringen met racisme? Door je in hen in te leven, verminder je bewuste en onbewuste vooroordelen en stereotypen (Todd & Galinsky, 2014). Je vergroot zo je empathie voor iemand die je ziet als ‘anders’ dan jijzelf (Batson & Ahmed, 2009). Dat kan bijvoorbeeld ook door een film, tv-serie of theaterstuk te bekijken waarin de ervaringen van slachtoffers van racisme aan bod komen (Felten & Broekroelofs, 2022). Bekijk hier een aantal tips om te lezen of te kijken. Ook positief contact hebben met iemand met een andere afkomst, religie of cultuur dan jijzelf is belangrijk (Boin, et al., 2021; Pettigrew & Tropp, 2006; 2008). Het liefst in de vorm van een vriendschap (Pettigrew et al., 2011). Pas wel op met het lukraak vragen naar ervaringen met racisme. Het blijft een gevoelig onderwerp en tast zelfs de gezondheid aan (Williams et al, 2019). Hierover praten kan dus een heftige ervaring zijn.
'Het helpt om te lezen over de geschiedenis van racisme.'
Tip 2: Lees en leer verder
Het helpt om te lezen over de geschiedenis van racisme. Dit blijkt uit de zogeheten Marley hypothese. Deze is vernoemd naar Bob Marley en stelt dat meer kennis over het verleden van racisme, zorgt voor meer erkenning van racisme in het heden (Nelson, 2013). Hiervoor is bewijs gevonden in verschillende studies (Bonam, 2018; Martin & Johnson, 2013; Zell & Lesick, 2022).
Tip 3: Ingrijpen als omstander
Het is belangrijk om te praten over racisme met anderen in je omgeving en in te grijpen bij racisme in je eigen omgeving, ook als dit subtiel is. Zo draag je de sociale norm uit dat racisme niet door de beugel kan (Nelson et al., 2011). Bovendien kan door ingrijpen van een omstander, een pleger leren van dit gedrag (Hing et al., 2002). In dit artikel lees je meer tips over hoe je kan ingrijpen bij racisme in je eigen omgeving.
Tip 4: Oefenen met onbewuste vooroordelen onder de duim houden
Door training kun je leren om je eigen onbewuste vooroordelen en stereotypen in te zien (Devine et al., 2012). Dit werkt alleen als je daarvoor gemotiveerd bent en als je concrete tools krijgt aangeboden (Schmader et al., 2022). Je krijgt bij zulke trainingen inzicht in hoe je als wit persoon op allerlei manieren bevoordeeld wordt. Door deze privileges te herkennen, kun je een betere bondgenoot zijn in de aanpak van racisme, zo wordt onderbouwd in een artikel van Yantis (2024).
'Zeg niet dat je geen huidskleur ziet, je bent immers niet kleurenblind.'
Tip 5: Doe niet alsof je geen kleur ziet
Ten slotte: zeg niet dat je ‘geen huidskleur ziet’. Je bent immers niet kleurenblind, dus het is feitelijk onjuist. Bovendien past deze retoriek bij wat de ‘kleurenblindheidideologie’ heet. Dit is de houding waarbij mensen gemotiveerd worden door de wens om kleur en etniciteit geen rol te laten spelen en de veronderstelling ieder als individu te behandelen (Richeson & Nussbaum, 2004). Dit gaat vaak gepaard met het ontkennen en minimaliseren van de rol van ras en racisme in de samenleving (Neville, et al., 2013; Yi et al., 2022). Kenmerkend is dat mensen die uitgaan van deze ideologie, doen als alsof rassen en racisme geen issue meer zijn in onze samenleving (Yi et al., 2022) onder het mom: we zijn toch allemaal mensen. Maar omdat in de samenleving verschillen in huidskleur en afkomst wel degelijk gepaard gaan met machtsverschillen, werkt het ontkennen daarvan juist averechts. Het is bewezen dat de ideologie van ‘kleurenblindheid’ gepaard gaat met meer vooroordelen in plaats van minder (Poteat & Spanierman, 2012; Richeson & Nussbaum, 2004; Yi et al., 2022) en met minder empathie voor mensen met een andere afkomst (Yi et al., 2022). Je leest meer over deze ideologie in dit artikel.
Bronnen
Agerström, J., & Rooth, D. O. (2009). Implicit prejudice and ethnic minorities: Arab‐Muslims in Sweden. International Journal of Manpower, 30(1/2), 43-55.
Ahmed, S. (2015). Introduction: Sexism-A problem with a name. new formations: a journal of culture/theory/politics, 86(1), 5-13.
APA Dictionary of Psychology (z.d.A) Racism. Geraadpleegd op 12-12-2024 van https://dictionary.apa.org/racism
APA Dictionary of Psychology (z.d. B) Race. Geraadpleegd op 18-12-2024 van https://dictionary.apa.org/race
Barragán-Medero, F., & Pérez-Jorge, D. (2020). Combating homophobia, lesbophobia, biphobia and transphobia: A liberating and subversive educational alternative for desires. Heliyon, 6(10).
Batson, C. D., & Ahmad, N. Y. (2009). Using empathy to improve intergroup attitudes and relations. Social Issues and Policy Review, 3(1), 141-177.
Berbrier, M. (2000). The victim ideology of white supremacists and white separatists in the United States. Sociological Focus, 33(2), 175-191.
Bloch, K. R., Taylor, T., & Martinez, K. (2020). Playing the race card: White injury, White victimhood and the paradox of colour-blind ideology in anti-immigrant discourse. Ethnic and Racial Studies, 43(7), 1130-1148.
Bratt, C. (2022). Is it racism? The belief in cultural superiority across Europe. European Societies, 24(2), 207-228.
Braveman, P. A., Arkin, E., Proctor, D., Kauh, T., & Holm, N. (2022). Systemic And Structural Racism: Definitions, Examples, Health Damages, And Approaches To Dismantling: Study examines definitions, examples, health damages, and dismantling systemic and structural racism. Health affairs, 41(2), 171-178.
Breazu, P., & McGarry, A. (2024). Romaphobia in the UK Right-Wing Press: racist and populist discourse during the Brexit referendum. Social Semiotics, 34(4), 593-614.
Brodkin, K. (1998). How Jews became white folks and what that says about race in America. Rutgers University Press.
Buckle, J. (2019). Ras vanuit een medisch-sociologisch perspectief. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 163.
Boin, J., Rupar, M., Graf, S., Neji, S., Spiegler, O., & Swart, H. (2021). The generalization of intergroup contact effects: Emerging research, policy relevance, and future directions. Journal of Social Issues, 77(1), 105-131.
Bonam, C. M., Nair Das, V., Coleman, B. R., & Salter, P. (2019). Ignoring history, denying racism: Mounting evidence for the Marley hypothesis and epistemologies of ignorance. Social Psychological and Personality Science, 10(2), 257-265.
Caller, S., & Gorodzeisky, A. (2022). Racist views in contemporary European societies. Ethnic and Racial Studies, 45(9), 1627-1648.
Chen, A., Yan, L., & Yoon, M. Y. (2024). What happens after anti-Asian racism at work? A moral exclusion perspective on coworker confrontation and mechanisms. Journal of Applied Psychology.
Cheng, J. E. (2022). ‘It’s Not a Race, It’sa Religion’: Denial of Anti-Muslim Racism in Online Discourses. Social Sciences, 11(10), 467.
Coenders, M., Lubbers, M., te Grotenhuis, M., Thijs, P., & Scheepers, P. (2015). Trends in etnocentrische reacties onder de Nederlandse bevolking, 1979-2012. Mens en maatschappij, 90(4), 405-433
David, E. J. R., Schroeder, T. M., & Fernandez, J. (2019). Internalized racism: A systematic review of the psychological literature on racism’s most insidious consequence. Journal of Social Issues, 75(4), 1057-1086.
Dawes, S. (2021). Islamophobia, racialisation and the ‘Muslim problem’in France. French Cultural Studies, 32(3), 179-186.
de Bruijn, Y., Amoureus, C., Emmen, R. A., & Mesman, J. (2020). Interethnic prejudice against Muslims among White Dutch children. Journal of Cross-Cultural Psychology, 51(3-4), 203-221.
De Koning, M. (2016). Islamofobie & De racialisering van moslims. Een toelichting. Geraadpleegd op 5-12-2024 van https://religionresearch.org/closer/2016/05/14/islamofobie-de-racialisering-van-moslims-een-toelichting-1/
De Koning, M. (2020). The racialization of danger: patterns and ambiguities in the relation between Islam, security and secularism in the Netherlands. Patterns of Prejudice, 54(1-2), 123-135
Devine, P. G., Forscher, P. S., Austin, A. J., & Cox, W. T. (2012). Long-term reduction in implicit race bias: A prejudice habit-breaking intervention. Journal of experimental social psychology, 48(6), 1267-1278.
Daftary, K., Krishnam, N. S., & Kundu, R. V. (2022). Uncovering the roots of skin bleaching: colorism and its detrimental effects. Journal of Cosmetic Dermatology, 22(1), 337.
ENAR (z.d.) Spefic forms of racism. Geraadpleegd op 25-1102024 van https://www.enar-eu.org/specific-forms-of-racism-2/
EUMC. (2005). Racist violence in 15 EU member states. A Comparative Overview of Findings from the RAXEN National Focal Points Reports 2001-2004. Geraadpleegd op 20-12-2-23 van https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/190-CS-RV-main.pdf
Felten, H., van Wonderen, R., Cadat-Lampe, M., van de Kamp, J. (2021) Openlijk en onomwonden racisme. Een literatuurstudie naar motieven, oorzaken, gevolgen en mogelijke aanpakken . Utrecht: Kennisplatform Inclusief Samenleven
Fekete, L. (2004). Anti-Muslim racism and the European security state. Race & Class, 46(1), 3-29.
Garner, S., & Selod, S. (2015). The racialization of Muslims: Empirical studies of Islamophobia. Critical sociology, 41(1), 9-19.
Gawronski, B., Peters, K. R., Brochu, P. M., & Strack, F. (2008). Understanding the relations between different forms of racial prejudice: A cognitive consistency perspective. Personality and Social Psychology Bulletin, 34(5), 648-665.
Gordijn, E. & Wigboldus, D. (2013) Stereotypen. In: Sociale psychologie. Groningen / Houten: Noordhoff Uitgevers
Greenwald, A. G., Poehlman, T. A., Uhlmann, E. L., & Banaji, M. R. (2009). Understanding and using the Implicit Association Test: III. Meta-analysis of predictive validity. Journal of personality and social psychology, 97(1), 17.
Gündemir, S., Homan, A. C., De Dreu, C. K., & Van Vugt, M. (2014). Think leader, think white? Capturing and weakening an implicit pro-white leadership bias. PloS one, 9(1), e83915.
Griffith, D. M., Mason, M., Yonas, M., Eng, E., Jeffries, V., Plihcik, S., & Parks, B. (2007). Dismantling institutional racism: theory and action. American journal of community psychology, 39, 381-392.
Haeny, A. M., Holmes, S. C., & Williams, M. T. (2021). The need for shared nomenclature on racism and related terminology in psychology. Perspectives on Psychological Science, 16(5), 886-892.
He, J., He, L., Zhou, W., Nie, X., & He, M. (2020). Discrimination and social exclusion in the outbreak of COVID-19. International journal of environmental research and public health, 17(8), 2933.
Hightower, E. (1997). Psychosocial characteristics of subtle and blatant racists as compared to tolerant individuals. Journal of Clinical Psychology, 53(4), 369-374.
Hing, L. S. S., Li, W., & Zanna, M. P. (2002). Inducing hypocrisy to reduce prejudicial responses among aversive racists. Journal of Experimental Social Psychology, 38(1), 71-78.
Hunter, M. (2007). The persistent problem of colorism: Skin tone, status, and inequality. Sociology compass, 1(1), 237-254
Hunter, A., & McCallum Guiney, F. (2023). Misrecognised as Muslim: the racialisation of Christians of Middle Eastern heritage in the UK. Journal of Ethnic and Migration Studies, 49(15), 4014-4032.
Koster, X. (2021). Waarom je relschoppers geen ‘idioten’ moet noemen. One World. Geraadpleegd op 5-12-2024 van https://www.oneworld.nl/mensenrechten/waarom-je-relschoppers-geen-idioten-moet-noemen/
Lim, S., Boutain, D. M., Kim, E., Evans‐Agnew, R. A., Parker, S., & Maldonado Nofziger, R. (2022). Institutional procedural discrimination, institutional racism, and other institutional discrimination: A nursing research example. Nursing inquiry, 29(1), e12474.
Maglo, K. N., Mersha, T. B., & Martin, L. J. (2016). Population genomics and the statistical values of race: an interdisciplinary perspective on the biological classification of human populations and implications for clinical genetic epidemiological research. Frontiers in Genetics, 7, 22.
Martin, K. J., & Johnson, K. L. (2023). You can’t dismantle what you don’t recognize: The effect of learning critical Black history in healthcare on perspective-taking. Journal of Experimental Psychology: General.
Modood, T., & Sealy, T. (2022). Beyond Euro‐Americancentric Forms of Racism and Anti‐racism. The Political Quarterly, 93(3), 433-441.
Needham, B. L., Ali, T., Allgood, K. L., Ro, A., Hirschtick, J. L., & Fleischer, N. L. (2023). Institutional racism and health: A framework for conceptualization, measurement, and analysis. Journal of Racial and Ethnic Health Disparities, 10(4), 1997-2019.
Nelson, J. K., Dunn, K. M., & Paradies, Y. (2011). Bystander anti‐racism: A review of the literature. Analyses of Social Issues and Public Policy, 11(1), 263-284.
Nelson, J. C., Adams, G., & Salter, P. S. (2013). The Marley hypothesis: Denial of racism reflects ignorance of history. Psychological science, 24(2), 213-218.
Neville, H. A., Awad, G. H., Brooks, J. E., Flores, M. P., & Bluemel, J. (2013). Color-blind racial ideology: theory, training, and measurement implications in psychology. American Psychologist, 68(6), 455.
Nosek, B. A., Smyth, F. L., Hansen, J. J., Devos, T., Lindner, N. M., Ranganath, K. A., ... & Banaji, M. R. (2007). Pervasiveness and correlates of implicit attitudes and stereotypes. European review of social psychology, 18(1), 36-88.
Pearce, S. J. (2020). The inquisitor and the Moseret: The invention of race in the European middle ages and the new English colonialism in Jewish historiography. Medieval Encounters, 26(2), 145-190.
Pettigrew, T. F. (1998). Reactions toward the new minorities of Western Europe. Annual review of sociology, 24(1), 77-103.
Pettigrew, T. F., & Tropp, L. R. (2006). A meta-analytic test of intergroup contact theory. Journal of personality and social psychology, 90(5), 751.
Pettigrew, T. F., & Tropp, L. R. (2008). How does intergroup contact reduce prejudice? Meta‐analytic tests of three mediators. European Journal of Social Psychology, 38(6), 922-934.
Pettigrew, T. F., Tropp, L. R., Wagner, U., & Christ, O. (2011). Recent advances in intergroup contact theory. International journal of intercultural relations, 35(3), 271-280.
Poteat, V. P., & Spanierman, L. B. (2012). Modern racism attitudes among White students: The role of dominance and authoritarianism and the mediating effects of racial color-blindness. The Journal of Social Psychology, 152(6), 758-774.
Ramos, A., Pereira, C. R., & Vala, J. (2020). The impact of biological and cultural racisms on attitudes towards immigrants and immigration public policies. Journal of Ethnic and Migration Studies, 46(3), 574-592.
Richeson, J. A., & Nussbaum, R. J. (2004). The impact of multiculturalism versus color-blindness on racial bias. Journal of Experimental Social Psychology, 40(3), 417-423.
Rooth, D. O. (2010). Automatic associations and discrimination in hiring: Real world evidence. Labour Economics, 17(3), 523-534.
Schmader, T., Dennehy, T. C., & Baron, A. S. (2022). Why antibias interventions (need not) fail. Perspectives on Psychological Science, 17(5), 1381-1403.
Selod, S., & Embrick, D. G. (2013). Racialization and Muslims: Situating the Muslim experience in race scholarship. Sociology Compass, 7(8), 644-655.
Smedley, A., & Smedley, B. D. (2005). Race as biology is fiction, racism as a social problem is real: Anthropological and historical perspectives on the social construction of race. American psychologist, 60(1), 16.
Stepanova, E. V., & Strube, M. J. (2012). What's in a face? The role of skin tone, facial physiognomy, and color presentation mode of facial primes in affective priming effects. The Journal of Social Psychology, 152(2), 212-227.
Sue, D. W., Capodilupo, C. M., Torino, G. C., Bucceri, J. M., Holder, A., Nadal, K. L., & Esquilin, M. (2007). Racial microaggressions in everyday life: implications for clinical practice. American psychologist, 62(4), 271.
Tierolf, B., Drost, L., Van Kapel, M., & medewerking van Willem Wagenaar, M. (2018). Zevende rapportage racisme, antisemitisme en extreemrechts geweld in Nederland. Amsterdam: Anne Frank stichting
Todd, A. R., & Galinsky, A. D. (2014). Perspective‐taking as a strategy for improving intergroup relations: Evidence, mechanisms, and qualifications. Social and Personality Psychology Compass, 8(7), 374-387.
Törnberg, A., & Törnberg, P. (2016). Muslims in social media discourse: Combining topic modeling and critical discourse analysis. Discourse, Context & Media, 13, 132-142.
Trenerry, B., Dunn, K., & Paradies, Y. (2024). Productive disruptions: Supporting diversity and anti-racism in the workplace through multi-level organisational strategies. Australian Journal of Management, 49(1), 73-100.
Van den Bergh, L., Denessen, E., Hornstra, L., Voeten, M., & Holland, R. W. (2010). The implicit prejudiced attitudes of teachers: Relations to teacher expectations and the ethnic achievement gap. American Educational Research Journal, 47(2), 497-527.
Williams, M. T., Holmes, S., Zare, M., Haeny, A., & Faber, S. (2023). An evidence-based approach for treating stress and trauma due to racism. Cognitive and Behavioral Practice, 30(4), 565-588.
Wing, H. M., & Park-Taylor, J. (2022). From model minority to racial threat: Chinese transracial adoptees’ experience navigating the COVID-19 pandemic. Asian American Journal of Psychology, 13(3), 234.
Williams, D. R., Lawrence, J. A., & Davis, B. A. (2019). Racism and health: evidence and needed research. Annual review of public health, 40(1), 105-125.
Yantis, C. (2024). The role of White identity in anti‐racist allyship. Social and Personality Psychology Compass, 18(9), e70005.
Yi, J., Neville, H. A., Todd, N. R., & Mekawi, Y. (2022). Ignoring race and denying racism: A meta-analysis of the associations between colorblind racial ideology, anti-Blackness, and other variables antithetical to racial justice. Journal of Counseling Psychology.
Zell, E., & Lesick, T. L. (2022). Ignorance of history and political differences in perception of racism in the United States. Social Psychological and Personality Science, 13(6), 1022-1031.
Zick, A., Pettigrew, T. F., & Wagner, U. (2008). Ethnic prejudice and discrimination in Europe. Journal of Social Issues, 64(2), 233-251.
