Op weg naar een inclusieve arbeidsmarkt: hoe verlagen sociale coöperaties de drempel?
Ontwikkelen ondernemingskills met behoud van uitkering
Tussen ongewild thuis zijn en een reguliere, betaalde baan zitten veel mogelijkheden. Zinvolle dagbesteding, vrijwilligerswerk, beschut werk en betaald werk zijn daar voorbeelden van. Soms is het nodig om tussen verschillende vormen van werk te switchen. Ook ondernemen met behoud van je uitkering is een mogelijkheid. Mensen ondernemen zichzelf deels of geheel uit de bijstand, met de sociale coöperatie als vangnet, broedplaats en springplank. Twee sociale coöperaties kwamen in de transitiearena Waardevol Werk aan het woord.
Transitiearena Waardevol Werk
Sinds 2014 organiseert Movisie transitiearena’s Waardevol Werk. Dit is een serie van bijeenkomsten met innovatieve manieren om te komen tot een inclusieve arbeidsmarkt. Doel is het stimuleren van vernieuwing, experimenten uitwisselen, vraagstukken delen en bespreken en samen vooruitkijken. Per transitiearena delen twee initiatieven hun werkwijze, hun succesfactoren en zaken waar ze tegenaan lopen. Vervolgens gaan de deelnemers bij zichzelf na wat ze meenemen uit die twee goede voorbeelden. Inmiddels is er een heel netwerk van vaste en sporadische deelnemers ontstaan. Beleidsadviseurs, aanbieders, onderzoekers, werkgevers, sociale ondernemingen, ervaringsdeskundigen, maar eigenlijk iedereen met interesse in de inclusieve arbeidsmarkt sluit aan. Lees hier meer over de methode van de transitiearena’s.
Op 13 september is de volgende transitiearena Waardevol Werk. PSW Werk en Landzijde – Buiten Gewoon Leren en Werken nemen je 13 september mee in wat goed werkt en waar ze tegenaan lopen. Lees hier meer en meld je aan.
Waardeverandering
De transitiearena’s zijn gestoeld op uitwisseling en leren vanuit waarden zoals inclusie, laagdrempeligheid en gelijkwaardigheid. Vanuit de transitiekunde wordt gezegd dat gewenste veranderingen voortkomen uit waardeveranderingen, passende structuren en financiering zouden daarop moeten volgen. Nog te vaak gaat het alleen over organisatievormen, structuren en financiering. Terwijl je elkaar vindt op de onderliggende waarden waar we met elkaar naar streven: een inclusieve arbeidsmarkt.
Barometer
Fundamentele kantelingen, zoals het realiseren van een inclusieve arbeidsmarkt, duren lang. In dat tijdspad is er altijd beweging. Actuele beleidsstukken zijn bijvoorbeeld een barometer waar we in de transitie zitten. ‘Wetten en beleid zijn immers geschiedenisboeken van de waarden van die tijd’. Neem het essay ‘Bestaanszekerheid als belofte’ van de VNG. Dat zij woorden als “crisis” en “doorbraak” gebruiken betekent vanuit de transitietheorie dat we op zoek zijn naar nieuwe waarden. In de transitiearena’s wordt de dialoog vanuit waarden gefaciliteerd.
Ondernemerschap
Sociale coöperaties zijn voorbeelden die invulling geven aan een inclusieve arbeidsmarkt vanuit laagdrempeligheid, gelijkwaardigheid, eigenaarschap en waardering. Jessica de Ruijter, directeur van Landelijk Netwerk Sociaal Coöperatief Ondernemen en medeoprichter van de sociale coöperatie De Blauwe Paraplu, legt uit: ‘Voor veel mensen met een uitkering is het ondernemerschap een middel om mee te doen op de arbeidsmarkt. Mensen met een beperking, mensen die hun ondernemingskills stap voor stap ontwikkelen of mensen die barrières ervaren in loondienst omdat ze bijvoorbeeld de Nederlandse taal nog onvoldoende beheersen of gewoon omdat het ondernemen in hen zit. En net die extra begeleiding en tijd nodig hebben om al doende een onderneming op te zetten.’
Springplank
Mensen ondernemen zichzelf deels of geheel uit de bijstand, met de sociale coöperatie als vangnet, broedplaats en springplank. Iedereen die zich bij een sociale coöperatie aansluit is eigenaar van de coöperatie. De groep maakt met elkaar beslissingen (wat soms lastig kan zijn). Als ondernemer krijg je begeleiding op het gebied van ondernemerschap, zoals het opstellen van een bedrijfsplan en persoonlijke ontwikkeling. Waar andere trajecten, zoals ondernemerstrajecten vanuit gemeenten, een strak tijdspad hanteren en vrij theoretisch is, kunnen leden van de coöperatie rustig aan beginnen en al doende ontdekken of het ondernemerschap wat voor hen is.
'Ik ben méér dan alleen moeder en nu heb ik weer een doel in mijn leven.’
Inkomen
De verdiensten uit de onderneming worden geïnvesteerd in het eigen bedrijf en persoonlijke ontwikkeling. Een ander deel gaat naar de sociale coöperatie, die daar onder andere de huur en de energiekosten van betaalt. ‘Als mensen klaar zijn om te ondernemen zonder uitkering, kunnen ze een vliegende start maken, doordat ze al geïnvesteerd hebben in hun onderneming’, ziet Jessica in de praktijk. Anderen blijven ondernemen onder de vlag van de coöperatie. Tegelijkertijd voert LaNSCO op landelijk niveau het gesprek over bijverdienen met een uitkering. De ondernemers bouwen nu bijvoorbeeld geen pensioen op. Daar liggen knelpunten.
De Blauwe Paraplu
Sinds 2016 is de sociale coöperatie De Blauwe Paraplu in Amersfoort gestart. De coöperatie biedt een omgeving waarin mensen met of zonder uitkering hun eigen onderneming geleidelijk en experimenterend kunnen opzetten. Dit gaat gepaard met begeleiding op het gebied van bedrijfsvoering en persoonlijke ontwikkeling. De twintig leden van de coöperatie hebben een eigen bedrijf als bijvoorbeeld coach, ICT’er, financieel adviseur, gastheer en websitebeheerder. De kracht van de sociale coöperatie is dan ook dat ze elkaar verder helpen in hun organisatie.
Foto: Aan het werk in het kluslokaal
Switch
De Blauwe Paraplu is gevestigd in het wijkcentrum Witte Vlinder. Hier ontmoeten allerlei buurtbewoners, vrijwilligers en ondernemers elkaar. ‘Het is een plek waar mensen kunnen groeien en ontwikkelen naar vermogen, niet alleen met ondernemerschap’, geeft Jessica aan. Vanuit de stichting De Blauwe Paraplu kunnen mensen zich ontwikkelen op bepaalde werkzaamheden, onder de noemer oriëntatietrajecten of arbeidsmatige dagbesteding. Vanuit het kluslokaal gaan vrijwilligers bijvoorbeeld op pad om kleine klussen op te knappen voor mensen in de buurt. Ouderen, buurtbewoners met een klein budget of jongeren die er plotseling alleen voor staan en niet alles zelf kunnen. Een vrijwilliger start nu zijn eigen klusbedrijf onder de sociale coöperatie en wil groeien als ondernemer. Op deze manier kunnen mensen switchen tussen arbeidsmatige dagbesteding, vrijwilligerswerk en ondernemerschap.
Expeditie038
Vervolgens neemt Rudolf Everduim, voorzitter van de sociale coöperatie Expeditie038, de deelnemers virtueel mee naar Zwolle. Na 2 jaar overleg met de gemeente Zwolle kon de coöperatie in 2022 echt van start, beginnend met 9 ondernemers. Inmiddels is de coöperatie uitgegroeid tot 18 leden, waaronder een audio engineer, social media-adviseur, zorgmedewerker, wandelcoach en vintage meubelmaker.
Eén van de ondernemers is Petra Hovestad. Ze vertelt: ‘Ik zit in de bijstand, sta alleen voor de opvoeding van mijn kinderen en was het thuiszitten zat. Eigenlijk wilde ik heel graag voor mezelf beginnen, maar met drie jonge kinderen wist ik niet hoe ik dat moest doen. Bij Expeditie038 heb ik een unieke kans gekregen om in alle rust en ruimte te ontdekken of het ondernemerschap bij me past. Daarbij hoefde ik geen grote investeringen te doen én mocht ik mijn uitkering houden. Ik ben méér dan alleen moeder en nu heb ik weer een doel in mijn leven.’
Na enkele jaren van een bijstandsuitkering leven en niet werken is de stap naar een eigen onderneming starten voor veel mensen erg groot. In rust en met support van anderen je onderneming starten is dan een uitkomst. ‘In die jaren hebben mensen veel gemist. Ondernemer zijn is dan ook meer dan alleen werk. Mensen doen weer mee, vergroten hun netwerk, ontwikkelen zichzelf en durven te doen,’ vult Rudolf aan. De wekelijkse coachingsessies met alle ondernemers helpen bij het versterken van de onderlinge band en oplossingsvermogen van de groep.
Perspectief
Tijdens de transitiearena worden de deelnemers uitgedaagd om door verschillende brillen te kijken. We zitten in de transitie dat participatie vooropstaat in plaats van zorg. Rudolf duidt dit vanuit de sociale coöperatie: ‘mensen worden hier aangesproken op hun kracht en mogelijkheden. Dan zie je dat mensen met bijvoorbeeld een verstandelijke beperking heel goed een onderneming(tak) kunnen runnen. Zolang ze maar de juiste ondersteuning, tijd en mogelijkheden krijgen. Steeds meer zorgprofessionals zien dat gelukkig ook in.’
Kwaliteiten
Ook ondernemer Juda deelt zijn ervaringen via een video. Hij dwaalde van plek naar plek en geloofde nergens meer in. ‘Met een uitkering voel je je zo machteloos en afhankelijk. Nu heb ik het gevoel dat ik het heft weer in eigen handen heb’. Een coöperatie biedt ook veiligheid en synergie. ‘De coöperatie werkt zo goed omdat je mag zijn wie je bent en met ieders kwaliteiten los je meer op’, zegt Juda.
Reactie van Movisie-expert Roos van Schaijk
De huidige arbeidsmarkt vergelijken we vaak met een steile rots waar je met ladders op kunt klimmen. Tegelijkertijd kun je er snel afvallen. Een inclusieve arbeidsmarkt zien we voor ons als een heuvellandschap, waar diverse wandelpaden naar de top leiden. Een van de denkwijzen en handelingen waarmee we een inclusieve arbeidsmarkt realiseren is Simpel Switchen. Het gaat erom dat professionals op het gebied van werk en inkomen mensen faciliteren en in staat stellen om op de best passende plek hun werk te doen. Hiervoor is het soms nodig om te switchen tussen werplekken, zoals tussen vrijwilligerswerk en betaald werk of arbeidsmatige dagbesteding en beschut werk en weer terug. Roel, Maikel, Jan en Johnny vertellen over hun route. Ondernemen wordt hierbij nog wel eens vergeten, met de constructie van sociale coöperaties wordt de berg een heuvel voor mensen.
Fotograaf Petra: Doriet Begemann