Werkzame elementen bij... mantelzorgondersteuning

De druk op mantelzorg neemt toe. Ook het aantal overbelaste mantelzorgers stijgt. Hierdoor wordt passende mantelzorgondersteuning steeds belangrijker. Deze ondersteuning kan op verschillende manieren ingezet worden. Maar wat weten we eigenlijk over de werkzame elementen bij mantelzorgerondersteuning? Dit artikel zet de werkzame elementen van interventies uit de databank Effectieve sociale interventies die gericht zijn op mantelzorgondersteuning op een rij.

Nederland telt 3,5 miljoen mantelzorgers. Zij verlenen vrijwillig en onbetaald zorg aan mensen in hun familie of sociale netwerk. De laatste jaren krijgt mantelzorg steeds meer een verplichtend karakter. De zorg die zij verlenen wordt intensiever en langduriger. Het aantal mantelzorgers dat zich overbelast voelt neemt daardoor toe. Overbelaste mantelzorgers ervaren dat door de mantelzorg hun zelfstandigheid in de knel raakt, dat het verlenen van mantelzorg ten koste gaat van hun gezondheid en dat er conflicten ontstaan op het werk of thuis.

Mantelzorgondersteuning

Bij mantelzorgondersteuning gaat het om het verminderen van de ervaren belasting van de mantelzorger. En evengoed gaat het ook om het versterken van wat er goed gaat. Dat laatste is belangrijk, omdat veel mantelzorgers niet benaderd willen worden als iemand die alleen maar belast wordt. Het verlenen van mantelzorg kent namelijk ook veel positieve kanten. En mantelzorgers willen juist ook aangesproken worden op wat zij kunnen en doen. Er zijn verschillende manieren waarop mantelzorgers ondersteund kunnen worden. Een handig kader is terug te vinden in de basisfuncties mantelzorg (link publicatie: http://www.movisie.nl/publicaties/basisfuncties-mantelzorg-praktijk). De basisfuncties mantelzorg zijn: informatie, advies en begeleiding, emotionele steun, educatie, praktische hulp, respijtzorg, financiële tegemoetkoming en tenslotte materiële hulp.

Wat zijn werkzame elementen?

In de databank Effectieve sociale interventies van MOVISIE zijn verschillende interventies voor mantelzorgondersteuning beschreven. Van elke interventie is een uitgebreide beschrijving gemaakt van de aanpak, de theoretische onderbouwing, ervaringen uit de praktijk, eventueel effectonderzoek en van de werkzame elementen. Werkzame elementen zijn de bestanddelen van een interventie die de doelen bij de doelgroep realiseren. Ofwel die elementen die een interventie effectief of werkzaam maken. Deze elementen komen naar voren uit de veronderstelling van de ontwikkelaar, de onderbouwing en / of uit evaluatie- en effectonderzoek.

Een analyse van deze elementen schetsen een beeld van wat werkt bij het ondersteunen van mantelzorgers. De werkzame elementen zijn te verdelen in twee categorieën. Aan de ene kant gaat het om het versterken van de competenties van de mantelzorger en aan de andere kant gaat het om samenwerken. Zowel binnen de eigen organisatie als met andere organisaties. Maar ook samenwerken met het sociale netwerk van de mantelzorger.

Versterken competenties van de mantelzorger

De competenties van de mantelzorg worden op drie manieren versterkt, op het gebied van: kennis, houding en vaardigheden. Een terugkomend onderdeel in de interventies voor mantelzorgondersteuning is het ‘informeren van mantelzorgers’. Deze kennisoverdracht kan gaan over het aanbod aan voorzieningen, zodat mantelzorgers beter hun weg weten te vinden in het ondersteuningsaanbod. Maar ook over de ziekte of aandoening die de verzorgde heeft, zodat de mantelzorger de verleende zorg beter kan aansluiten op de zorgsituatie. Wat betreft houding gaan de werkzame elementen vaak over ‘bewustwording’. Mantelzorgers worden bewust gemaakt van de situatie waarin zij zich bevinden, zodat zij beter zicht krijgen op hun grenzen en mogelijkheden. Dit kan bijvoorbeeld door ervaringen uit te wisselen met lotgenoten. Voor een professional is het van belang om een ontspannen sfeer te creëren en vertrouwen te bieden, zodat mantelzorgers zich ook vrij voelen om hun ervaringen te delen. Tot slot is een terugkerend werkzaam element het aanleren van ‘vaardigheden’ om met de zorgsituatie om te gaan. Het gaat dan vaak om communicatievaardigheden om grenzen te leren stellen.

Samenwerken

De werkzame elementen over samenwerken gaan zowel over samenwerken met andere organisaties als binnen de eigen organisatie als over samenwerken met de mantelzorger en het sociale netwerk. Samenwerken met andere organisaties komt bijvoorbeeld ter sprake door samen op te trekken bij het signaleren van (over)belaste mantelzorgers, zodat preventief tewerk gegaan en tijdig doorverwezen kan worden. Binnen de eigen organisatie gaat het er vooral om dat er van uitvoerende medewerkers tot en met management aandacht is voor (de randvoorwaarden van) mantelzorgondersteuning.

De overige werkzame elementen over samenwerking gaan over het oog hebben voor het sociale netwerk. Richt je niet alleen op de mantelzorger of op degene die deze hulp ontvangt, maar kijk verder: wie zijn er allemaal bij de zorg betrokken of zouden bij deze zorg betrokken kunnen worden? Dit kan zowel gaan om langdurige als tijdelijke ondersteuning. Sluit in de ondersteuning van de mantelzorger aan bij zijn of haar behoefte en heb daarbij aandacht voor zowel de ervaren belasting als voor wat juist goed gaat.

Aan de slag!

De werkzame elementen van interventies voor mantelzorgondersteuning bieden aanknopingspunten voor professionals. Daaruit komt naar voren dat de competenties van mantelzorgers versterkt kunnen worden door het bieden van informatie, vergroten van hun bewustzijn en het bieden van handvatten om grenzen te kunnen stellen. Daarnaast is samenwerken van belang, zowel binnen de eigen als met andere organisaties voor mantelzorgondersteuning. Maar vooral ook door oog te hebben voor het sociale netwerk van de mantelzorgers.

Lees voor meer informatie het bijgevoegde leaflet of kijk naar de verschillende interventies voor mantelzorgondersteuning die de databank Effectieve sociale interventies rijk is.