‘Almere heeft een groot aantal gedupeerden. Het is een groot issue hier en ondertussen heb ik behoorlijk wat gedupeerden gesproken. Ik realiseerde me: als ik deze mensen eerder had ontmoet had ik ze waarschijnlijk niet geloofd. Stukken die kwijtraken bij de Belastingdienst? Door de rechter in het ongelijk gesteld? Nee, ik zou gedacht hebben: er klopt vast iets niet. Maar hun verhaal klopte wel.’

‘Dit vraagstuk is breder dan de Kinderopvangtoeslagaffaire. Recente rapporten van SCP en WRR hadden ons moeten wakker schudden. Er zijn inwoners die zich in een kwetsbare positie bevinden, zij doen een beroep op de overheid, zij zijn afhankelijk van die overheid. Hoe kan het dat er een grote groep dreigt af te haken, tussen wal en schip dreigt te vallen? Hoe kan het dat we de afgelopen jaren de signalen van deze inwoners hebben gemist? Nadja Jungmann spreekt in dit verband over kanaries in de kolenmijn. Waarom horen we die zo weinig? Laten ze zich wel horen? Waarom luisteren we niet naar ze? Als gemeente komen we deze mensen toch tegen in de uitvoering?’

'Het vertrouwen in de rechtsstaat was groter dan dat de rechtsstaat verdiende'

‘Het maakt dat het vertrouwen dat ik in de rechtsstaat had, enigszins is aangetast. Het vertrouwen in de rechtsstaat was groter dan dat de rechtsstaat verdiende. Ik wil weer kunnen vertrouwen op de overheid.’

Wat maakt dat gemeenten signalen hebben gemist?

‘De titel van het boek over de Kinderopvangtoeslagaffaire van Jesse Frederiks vind ik in dit verband veelzeggend: ‘Zo hadden we het niet bedoeld.’ Laat ik dat illustreren aan de hand van een voorbeeld. Ergens in Almere wordt een rij bomen gekapt. De buurtbewoners wordt beloofd dat er nieuwe bomen voor in de plaats komen – dat moet gezien de ecologische hoogstructuur. Maar wat gebeurt er? De bomen worden niet dáár, maar elders in Almere geplaatst. Buurtbewoners boos. De gemeente mag dan misschien wel gedaan hebben wat volgens de letter van de wet moest, maar de buurtbewoners dáár hebben er niets aan.’

‘Ik weet dat in de uitvoering hardwerkende, goedbedoelende professionals dagelijks aan de slag zijn. Zij bekommeren zich dagelijks om het wel en wee van inwoners. Deze professionals voelen een grote verantwoordelijkheid voor de publieke zaak. Misschien zijn we wel vergeten dat wíj er zijn voor de inwoners in plaats van andersom. Macht is ons door inwoners gegeven. Daar moet je voorzichtig mee omgaan.’

Portretfoto Froukje de Jonge, wethouder gemeente Almere

Welke rol ziet u voor gemeenten om het vertrouwen tussen overheid en inwoner te herstellen?

‘Belangrijk is om bij de verhalen van inwoners te beginnen: hoe kijken zij naar de overheid en dus ook naar de gemeente? Wat zijn hun ervaringen met dienstverlening? In Almere hebben we rondetafelgesprekken gevoerd met inwoners – om van hun ervaringen en inzichten te leren. Confronterend om de gap tussen beleid en praktijk dan te horen. Dat moeten we ons aantrekken. We hebben gefaald.’

‘Ik vind het te makkelijk om te zeggen: het systeem is slecht, de menselijke maat is goed. Het is niet zo eenduidig. Of als er gezegd wordt: bestuurders moeten over grenzen durven gaan. Die grenzen waren er namelijk helemaal niet. Ik wil werken aan vertrouwen: bouwen aan vertrouwen. Dat is een proces van lange adem. De werkconferentie die we organiseren is een eerste stap.’ 

‘De gemeente is de meest nabije overheid voor inwoners. Wij zijn aan zet om het vertrouwen te herstellen. Het is niet zo dat de gemeente Almere weet hoe je hiermee om moet gaan. Ik heb geen succesformule. Wij zijn net als andere gemeenten worstelend en zoekend.’

Wat hoopt u dat de werkconferentie oplevert? 

‘Het doel van de werkconferentie is dat we als gemeenten in de spiegel kijken. Eerlijk in de spiegel kijken. Wat kunnen we van de kinderopvangtoeslagaffaire leren? Welke lessons learned halen we eruit? Voor welke opgaven zien we ons gesteld? Ik vind het in de spiegel kijken echt belangrijk. Het is zorgelijk als we dát niet zouden doen. We zijn het verplicht aan onze inwoners – niet alleen aan de gedupeerden, maar ook breder.’

'Ik vind in de spiegel kijken echt belangrijk'

‘Het onderwerp is zo fundamenteel dat ik hoop dat we niet in snelle oplossingen schieten. Er zijn geen makkelijke antwoorden voor dit vraagstuk. Daar geloof ik niet in. Dit vraagt om meer dan een notitie die je naar de gemeenteraad stuurt. In Almere hebben we afgesproken dat we deze conferentie een vervolg geven in een tweede conferentie. De inzichten die we met elkaar opdoen, zullen we moeten vertalen in dienstverlening. Het kan zijn dat we als gemeente naar ons HRM-beleid moeten kijken. En misschien moeten we nader onderzoek doen naar specifieke onderdelen van de dienstverlening.’ 

‘Ik hoop dat we van elkaar kunnen leren. Dat gemeenten de noodzaak voelen om te veranderen; we hebben elkaars denkkracht nodig. Daarom ook de uitnodiging: doe met ons mee. We nodigen andere gemeenten uit om met ons mee te denken. Dit vraagstuk speelt niet alleen in Almere, zo is mijn veronderstelling. Laten we daarom de krachten bundelen en een start maken met het bouwen aan vertrouwen.’