Wijkteams en sociaal juridische dienstverlening: een (on)gelukkige samenwerking?’

Sinds de opkomst van wijk- en buurtteams worden sociaal werkers meer dan voorheen geconfronteerd met financieel-juridische problemen van burgers. Tegelijkertijd is de positie en functie van sociaal raadslieden vaak veranderd. Gaan zij in een wijkteam werken, blijven zij als aparte afdeling werken of een combinatie daarvan? Dit artikel is gebaseerd op de ledenbijeenkomst Landelijke Organisatie Sociaal Raadslieden LOSR 14 november 2018 en beschrijft naast landelijke informatie over wijkteams twee concrete voorbeelden uit het land: Utrecht en Den Bosch. Aan het eind volgen concrete aanbevelingen voor goede samenwerking tussen wijkteams en sociaal juridische dienstverleners.

Wijkteams: het landelijke beeld

Christine Kuiper, adviseur armoede en schulden Movisie: ‘Integraal werken is het sleutelwoord van de transformatie. Voor een integrale aanpak of een benadering vanuit het perspectief van de cliënt, die samenhangend is en aandacht heeft voor alle leefgebieden, is een nauwe samenwerking nodig tussen de (wijk)teams en financieel juridisch specialisten waaronder raadslieden. Uit het laatste onderzoek over wijkteams gebaseerd op een peiling uit 2017 onder 242 gemeenten blijkt dat dit nog niet overal optimaal vorm heeft gekregen. Zo zien we sinds 2014 een afname van medewerkers van de Dienst Werk en Inkomen in (wijk)teams (55% in 2014, 37% in 2017). De cijfers laten ook een daling zien in het aantal (wijk)teams dat überhaupt taken voor werk en inkomen in het pakket heeft. In 2014 voerde ruim de helft (54%) van de sociale (wijk)teams taken uit op het gebied van werk en inkomen. In 2015 deed de helft van de teams dit (50%) en in 2017 is dat bij minder dan de helft het geval (45%). Dit wekt verbazing, want bij veel cliënten met multi-problematiek spelen financiële en juridische problemen een rol. Opvallend is ook: sociaal raadslieden zijn in de enquête geen onderwerp van gesprek. Verder valt op dat preventief werken en vroeg signaleren nog onvoldoende van de grond komen. Dit lijkt te maken te hebben met knelpunten rond werkbeheersing. Denk aan hoge werkdruk, hoge caseload, zwaarte van de problematiek en lange wachtlijsten. Daarnaast is toegenomen complexiteit van vraagstukken een grote zorg. Het is een uitdaging om de juiste, ervaren en gekwalificeerde mensen te vinden die met deze complexe problematiek om kunnen gaan. Er is echt aandacht nodig voor het organisatorische aspect van integraliteit, waarin professionals met elkaar samenwerken, processen, werkwijze en expertise op elkaar afstemmen om een gezamenlijk plan op te stellen voor de cliënt.’

Integraal werken is domein overstijgend samenwerken in samenhang en afstemming, aan efficiënte en effectieve ondersteuning van en met de inwoner in de wijk bij (het voorkomen van) hulpvragen. De ondersteuning is gericht op:

  • Het zo snel en eenvoudig mogelijk oplossen van de problemen
  • Het versterken van de veerkracht van de samenleving
  • Het vergroten van zelfregie
  • Zelfredzaamheid en participatie (en het benutten van het eigen netwerk daarbij) zijn vertrekpunt

Meer weten? Zie deze publicatie.

Samenwerking tussen wijkteams en sociaal juridische dienstverlening in Utrecht.

Martijn Vetketel, Stadsteam Informatie & Advies U Centraal.

‘Sociaal Raadsliedenwerk Utrecht wordt uitgevoerd door U centraal en bestaat uit een team van zo’n 27 medewerkers, 20 stagiaires en 71 vrijwilligers (peiljaar 2017) (NB: de buurtteams kennen zo’n 600 medewerkers). Bij aanvang van de decentralisatie in 2015 waren de sociaal raadslieden al in de wijkteams gepositioneerd: men kon op afroep gebruik van ons maken. Wel is er door de decentralisaties veel onduidelijkheid gekomen over wie nou precies ‘waar van is’. De rolverdeling tussen buurtteam generalisten en Sociaal Raadslieden moest opnieuw worden afgestemd. We hebben hierop als Utrechtse beroepsgroep Sociaal Raadslieden een principiële notitie geformuleerd. Deze is afgestemd met de drie partijen (Buurtteams Sociaal, Jeugd en U Centraal). Vervolgens is deze ook overgenomen door de gemeente. Het sociaal raadslieden werk is sindsdien weer aangehaakt als specialist bij de 18 wijkteams. We hebben nu weer een duidelijke plek en zijn fysiek aanwezig in de buurten. Dat werkt goed. De doorverwijzing en samenwerking loopt beter. Dit heeft bijgedragen aan vermindering van problematiek en escalatie. Kortom: nabijheid loont.

De onafhankelijke cliëntondersteuning rondom Wmo en Jeugdwet is uiteraard wel centraal geregeld. We werken daarnaast goed samen met Werk en Inkomen en het juridisch loket: er is een duidelijke taak- en rolverdeling tussen deze partijen. Sociaal Raadslieden bieden direct en indirect informatie en advies op de rechtsgebieden sociale zekerheid, belastingen, arbeid, huisvesting, vreemdelingenrecht, personen- en familierecht, onderwijs en consumentenzaken. We hebben ook nauw contact met de Belastingdienst in diverse pilots (waaronder CityDeal). We zitten niet standaard bij het casusoverleg van de wijkteams, omdat niet alle casuïstiek in dit overleg sociaal juridisch van aard is. Wel bieden we informatie en advies voor enkelvoudige vragen telefonisch of per mail. Ook voorzien we wijkteams van sociaal juridische kennis. Stedelijk is U Centraal samen met De Tussenvoorziening projectleider van Budgetvaardig. Met onze partners (Buurtteams Sociaal, Lokalis, Leger Des Heils, Lister en de Gemeente Utrecht) bieden we scholing op het gebied van schulddienstverlening en de samenwerking hieromheen in de stad Utrecht. De belangrijke thema’s hierbij zijn: het belang van aandacht voor financiën, inkomsten/uitgaven, het traject schulddienstverlening en de onderlinge taakverdeling en samenwerking.’

Hoe gaat de toeleiding naar jullie?

‘In elke wijk hebben doorgaans de generalisten een voordeurfunctie. Deze persoon regelt toegang, toeleiding en vraagverheldering. Het is de belangrijkste functie in een wijkteam. Helaas is er juist bij deze functies veel wisseling van de wacht. Deze wisselingen van de wacht zijn al met al niet gunstig.’

Dichterbij de wijkteams klinkt goed, maar hou zorg je voor de onderlinge verbinding tussen raadslieden?

‘Wij benutten daarvoor digitale hulpmiddelen zoals ‘mijn gids’, een online tool met een wekelijkse nieuwsbrief waarin alle relevante beleidsstukken, nieuwsbrieven et cetera aan bod komen. Ook is er een forum, maar dit loopt niet per se storm. Vrijwillige inzet regelen we stedelijk (werving en selectie) maar dat wordt vooral uitgevoerd in de wijken. We hebben cluster-overleggen voor de zaken die niet direct op alle raadslieden, maar op een deel van de stad, betrekking hebben. Daarnaast is er een stedelijk overleg voor verbinding en uitwisseling. We werken inmiddels met een jaarplanning die rekening houdt met trends en thema’s. Bijvoorbeeld met de cyclus van belastingen, kwijtschelding, aanvraag gemeentelijke regelingen etc. Zo kunnen we aansluiten bij de actualiteit en op de juiste momenten thema spreekuren plannen en vrijwilligers bijscholen.’

Wat kan beter?

‘De verdeling van de raadslieden over de wijken heeft de samenwerking met de wijkteams verbeterd, maar de onderlinge samenwerking tussen de Sociaal Raadslieden bemoeilijkt. Je zit niet meer op hetzelfde kantoor. Je moet nu bellen in plaats van even binnenlopen. Je weet ook niet (meer) alle expertises van iedereen. Als raadsman of -vrouw moet je nu dus meer alles kunnen. We proberen aandacht te besteden aan reflectie op handelen en bespreken ingewikkelde casuïstiek binnen de clusters. Dit kunnen we nog veel meer doen dan nu het geval is. Een ander belangrijk punt is: wat is de grens van onze dienstverlening? Wat doen wij en wat doet Werk en Inkomen? Wat doen wij en wat doen de wijkteams? Ook kan het uitvragen van financiën nog beter door de wijkteams. Protocollen en vragenlijsten zijn er, maar de vraag is of het altijd gebruikt wordt. Je hoeft als wijkteamwerker echt niet alles zelf te kunnen, maar wel signaleren, toeleiden en verwijzen. Hier is zeker nog winst te behalen.’

Samenwerking tussen de wijkteams en sociaal juridische dienstverlening in Den Bosch.

Ingrid Philips, Hoofd Bureau Sociaal Raadslieden gemeente Den Bosch.

Ingrid Philips: ‘In Den Bosch zijn de sociaal raadslieden altijd rechtstreeks onder de gemeente gepositioneerd onder de naam Bureau Sociaal Raadslieden (BSR). Het was tot 2014 een apart team/bureau met een onafhankelijke positie. In 2014 werd er gereorganiseerd in het kader van de transitieopdracht binnen het sociaal domein. Er werd een team Financiële Dienstverlening ingericht. Dit team bestond uit de volgende uitvoeringsonderdelen: Bijzondere Bijstand, Schulddienstverlening en Bureau Sociaal Raadslieden. De sociaal raadslieden bleven de onafhankelijke positie behouden en vielen rechtstreeks onder de verantwoordelijkheid van de directie van de nieuwe sector Maatschappelijke Ontwikkeling (MO).

Bureau Sociaal Raadslieden ging nauwer samenwerken met Schulddienstverlening, maar bleef ook naast de spreekuren op het Stadskantoor wijkspreekuren houden op locatie, de wijkpleinen.
Vanaf het bestaan van het sociaal raadsliedenwerk binnen de gemeente Den Bosch hebben zij de sociaal juridische dienstverlening op verschillende wijklocaties aangeboden. Zij weten na ruim 40 jaar
werkervaring hoe belangrijk het vinden van de doelgroep en samenwerken in de wijk is.
Na de reorganisatie van 2014 werd er binnen de verschillende ingerichte wijkpleinen nadrukkelijk samenwerking gezocht door allerlei partijen. Integraal werken was het motto om te komen tot een kwalitatief betere dienstverlening aan de Bossche burger. De Sociale Wijkteams, de zogenaamde Regieteams, die aan de slag gingen met MultiProblem huishoudens, zetten de (deel)vragen vervolgens uit naar andere basisprofessionals of specialistenteams. De start was veelbelovend.

De sociaal raadslieden gaven vaak voorlichting op de wijkpleinen zoals aan de Sociale wijkteams, Buurtteams en vrijwilligers. Ondanks de spreekuren van de sociaal raadslieden in de wijk, de voorlichting en de participatie in verschillende wijk-overleggen nam het aantal verwijzingen vanuit de wijk af, met name vanuit de Sociale Wijkteams.’

Onderzoek afname meldingen
Uit onderzoek uit 2017, gestart vanuit Bureau Sociaal Raadslieden, zijn meerdere oorzaken te noemen:

  • Het grote verloop onder wijkteamwerkers speelde een rol, men bleef te kort om elkaar te leren kennen
  • Nieuwe medewerkers hebben weinig kennis van de sociale kaart
  • Sociale Wijkteams ontwikkelden een eigen manier van werken en verschillen ook nog onderling
  • Wijkwerkers gaan zelf aan de slag met vragen op sociaal juridisch of financieel gebied

   
Toekomst

Vanaf 1 januari 2019 komt er een verandering. Nieuw is het loket Eerste Hulp Bij Geldzaken (EHBG). Hier kan de Bossche burger terecht met financiële en sociaal juridische vragen. Binnen het nieuwe team worden de sociaal raadslieden en een aantal medewerkers vanuit Schulddienstverlening gepositioneerd. De wijkspreekuren van de sociaal raadslieden blijven wel bestaan. In de nabijheid werken op de wijkpleinen of gepositioneerd zijn is namelijk ook erg belangrijk om de samenwerking te optimaliseren.

Wat werkt volgens jullie in de samenwerking met de wijkteams?

‘We hebben enorm veel geïnvesteerd om ons bekend te maken bij de wijkteams. Met presentaties, themabijeenkomsten etc. Dat heeft niet het gewenste effect gehad. “Nabijheid’ is volgens ons het sleutelwoord. De inrichting van het nieuwe loket  ‘Eerste hulp bij Geldzaken’ vraagt om nieuwe werkafspraken. Ook moet er kritisch naar de inrichting van het werkproces gekeken worden om het integraal werken met de wijken (Sociale Wijkteams, buurtteams en vrijwilligers) te realiseren.’

Wat staat ons te doen?

De vanzelfsprekende twee-eenheid tussen maatschappelijk werkers en sociaal raadslieden lijkt met de wijkteams verdwenen. Dit komt door de ontwikkeling van de generalist, maar ook door de komst van ‘nieuwe’ beroepsgroepen in de wijk zoals wijkverpleegkundigen die vanuit hun achtergrond sociaal raadslieden niet automatisch op het netvlies hebben staan. Daarnaast zijn alle beroepsgroepen in het sociaal domein zoekende naar hun rol en plek: de decentralisaties hebben het sociaal domein flink opgeschud. Ook de aanbestedingen zijn niet bevorderlijk geweest voor onderlinge samenwerking. Wat staat ons te doen?

  • Het is belangrijk dat de meerwaarde van sociaal raadslieden, juist bij toename van complexe financieel juridische problematiek, helder blijft.
  • Zet de kennis van sociaal raadslieden in bij de deskundigheidsbevordering van wijkteams, zodat zij meer dezelfde taal gaan spreken als het gaat om financiële  problematiek en oplossingen.
  • Als sociaal raadslieden meer verspreid over wijkteams gaan werken, zorg voor een vakgericht overleg voor de sociaal raadslieden zodat zij hun kennis en ervaringen up-to-date kunnen houden.
  • Het uitvragen van financiële problematiek door wijkteamwerkers is  een essentieel aandachtspunt: zij hoeven de problematiek niet op te pakken maar moeten wel signaleren en toeleiden naar specialisten: dit betaalt zich uiteindelijk ruimschoots terug.
  • De slotconclusie luidt: maak jezelf zichtbaar, positioneer je helder in de gemeente en wees nabij!

Tip: Op de site van Sociaal Werk Nederland kun je vinden of er sociaal raadslieden bij jou in de buurt actief zijn.