Zahra Naleie is de drijvende kracht achter een interessante methodiek waarmee in de afgelopen decennia het probleem vrouwenbesnijdenis in de Somalische gemeenschap succesvol is aangepakt. Gespreksleiders gebruiken deze methode nu om ‘van binnenuit’ verouderde denkbeelden over zelfbeschikking, opvoeding en achterlating en seksuele diversiteit te veranderen. Movisie heeft de methode geanalyseerd en gepubliceerd: Jiheeye! Zahra is er trots op.

Als Zahra over ‘Jiheeye!’ vertelt, krijgt ze kippenvel. ‘Jiheeye is het Somalische woord voor kompas, maar het is ook het hulpmiddel om denkbeelden over vrouwen en LHBTI’s van binnenuit te veranderen’. Ze houdt trots een print van het handboek omhoog. De naam van het handboek kwam tot stand in overleg met de gespreksleiders die met de methodiek werken. Zahra komt al sinds 1996 op voor vrouwenrechten en met name strijdt zij tegen Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV). In het begin binnen de Somalische gemeenschap in Nederland en daarna heeft zij dit uitgerold binnen andere gemeenschappen in Nederland waar VGV gepraktiseerd wordt. Ze werkt daarbij samen met onder meer het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport, landelijke kennisinstituten zoals Pharos, GGD/GHOR, lokale GGD’s, VGV sleutelpersonen en zelforganisaties.

De eerste en tweede beweging Somaliërs

Zahra Naleie: 'De eerste beweging van Somaliërs die naar Nederland kwamen, was in de jaren 1990. De tweede beweging kwam in 2006, 2007. De eerste groep was vaak hoogopgeleid, maar dacht ook traditioneel. Vaak dacht men dat VGV iets met de Islam te maken had en dat maakte mijn werk soms moeilijk. Van de groep die de afgelopen 10-15 jaar hierheen kwam, hebben de jongeren door de oorlog in Somalië geen onderwijs gehad. Maar deze laagopgeleide groep wil juist graag Nederlands leren en staat open voor verandering. Communicatie is de basis voor verandering.'

Het taboeonderwerp is bespreekbaar geworden

Survivors

'Gelukkig is er heel veel veranderd. In 1993 is er wetgeving tegen VGV in Nederland gekomen. Maar bij de eerste trainingen die ik in 1996 gaf moesten de vrouwen en de mannen in aparte groepen zitten. Het was toen echt een taboeonderwerp. Nu, 24 jaar later, is VGV bespreekbaar geworden. Je ziet nu mannen en vrouwen uit de risicolanden samenkomen, samen praten, samen discussiëren over deze moeilijke traditie. De afgelopen vijf jaar is er ook veel veranderd door sociale media. Op YouTube zie je heel veel jonge meisjes die zich tegen vrouwenbesnijdenis uitspreken. Die meisjes en vrouwen heten de "Survivors". Sommige videoverhalen van de Survivors staan ook op de website van FSAN. Mijn conclusie is dat het taboeonderwerp bespreekbaar is geworden en dat vele ouders hun dochters niet meer laten besnijden, maar dat de traditie nog niet helemaal uitgeroeid is in Nederland.'

Zijn er andere problemen die je in de Somalische gemeenschap wilt aanpakken?

'Ja, daarom willen we zelfbeschikking, opvoeding en achterlating en seksuele diversiteit bespreekbaar maken, niet alleen bij de Somalische gemeenschap, maar bij alle vluchtelingengemeenschappen en migrantengroepen. Dat doen we samen met Movisie en de andere consortiumpartners van de Alliantie Verandering van Binnenuit. We willen de problemen van binnenuit veranderen in plaats van bovenaf. Opvoeding is de basis. Daarom praten we met de ouders en leggen hen vragen voor zoals: Hoe ga je communiceren? Je woont nu in Nederland, niet in Somalië. We respecteren ieders cultuur, maar je moet je ook aan Nederland aanpassen. Zorg dat de kinderen die hier opgroeien of geboren worden vloeiend Nederlands spreken, zodat ze sociale contacten kunnen leggen. Hoe voed je je kinderen op?'

Hoe voorkom je achterlating?

'In mijn eigen omgeving heb ik achterlating nooit meegemaakt, maar ik ken wel veel in Somalië achtergelaten mensen. Toen ik in 2017 in Somalië was, ontmoette ik een 14-jarige Somalische jongen die geboren en getogen was in Toronto, Canada. Zijn moeder had hem naar Somalië gebracht voor een heropvoeding en om de Somalische taal te leren. Hij was achtergelaten bij zijn oma van 70. Alles was van hem afgepakt. Geen mobiel, geen paspoort. De moeder was teruggegaan naar Canada. Ik ben geen psycholoog, maar ik zag wat voor een traumatische ervaring dit voor die jongen was. Hij sprak geen Somalisch en was zo blij toen hij met andere kinderen uit mijn sociale omgeving weer gewoon kon praten. Toen onze groep ging inpakken om terug te keren, heeft hij dagenlang gehuild. Dit gebeurt ook bij ons in Nederland en dat moeten we proberen te voorkomen.'

Communiceren is de basis

Wat zou je tegen die moeder willen zeggen?

'Je moet vanaf het begin goed communiceren met je kind. Als je wilt dat je kinderen Somalisch spreken, leer ze de taal. Maar ik mis aandacht van sommige Somalische ouders voor hun kind. Zo’n kind hoeft niet terug naar Somalië. In Toronto, in Amsterdam, in Den Haag heb je ook goede scholen. Ouders moeten geleerd worden dat ze zich meer informeren waar hun kind mee bezig is. Wij communiceren vaak niet met onze kinderen. Wij luisteren niet. Dan zeggen we wel, jij moet je wel zo gedragen als in Somalië, maar zo werkt dat niet. Zo’n kind gaat de hele dag naar school en hoort daar van alles. Ik heb zelf vier kinderen, vier meiden, die in Nederland opgegroeid zijn. Ik had ook mijn werk, maar ik heb ze wel altijd gevraagd wat ze op school hadden gedaan. Bij mooie cijfers, zei ik: Wat goed! Je moet leren om je kind te complimenteren en te belonen. Dat mis ik nog in onze gemeenschap. Ik hoop dat Jiheeye daarbij helpt. Communiceren is de basis.'

Op 2 oktober 2020 ging de alliantie in gesprek met Tweede Kamerleden over veranderen van binnenuit. Wat zou jij hen nog willen meegeven?

'Ik wil graag Jiheeye implementeren in de gemeenschap. Dat kan niet als het "in de kast" blijft liggen. Ik wil  [na totaal zo’n 100 bijeenkomsten] ermee doorgaan binnen de gemeenschap. Drie bijeenkomsten per groep zijn niet genoeg. Het is een kwestie van lange adem om mentaliteit te veranderen. Ik verwacht van de regering en de Tweede Kamerleden dat ze ons helpen om met dit soort informatie de gemeenschap te veranderen. Mijn vraag aan de regering is dus om support.'