Vorig jaar hebben we vanuit landelijk kennisinstituut Movisie, samen met Divosa, het initiatief genomen om een aantal praktijken bijeen te brengen in de ontwikkelgroep ‘Waardevol werken’. Hier worden ervaringen, kennis en expertise gedeeld van initiatieven die zich richten op waardevol werk.

Voorbeelden uit de praktijk

‘Dat ons systeem en onze aanpak niet toereikend zijn, is voor iedereen nu wel duidelijk’, vertelt Margriet Jongerius, senior-adviseur Participatie van Movisie. ‘Met de huidige arbeidsmarkt vallen mensen om of ze komen er überhaupt niet tussen.’ Jongerius is – samen met Marcel van Druenen van Divosa - trekker van een ontwikkelgroep van experts om kennis en ervaring te delen en bouwstenen aan te reiken voor een andere inrichting. ‘We kijken naar voorbeelden uit de praktijk die de Participatiewet koppelen aan dagbesteding en andersom, waar mensen met verschillende achtergronden aan de slag zijn. We laten dus vooral zien hoe de conclusies van bovengenoemde adviescommissies al worden vormgegeven in de praktijk, welke vraagstukken er leven en waar men tegenaan loopt. Hoe kunnen we werk socialer maken? Hoe zorgen we ervoor dat zowel publieke als private partijen zich gaan inzetten voor het creëren van waardevol werk? Welke consequenties zijn er voor het systeem?’

De focus verschuift van moeten naar ontmoeten, ontwikkelen en meedoen

Zo kan het ook

Margriet Jongerius: ‘De waarde van werk is betekenis hebben, positieve gezondheid en een gevoel van eigenwaarde en erkenning voor je kwaliteiten en inzet. Willen we de arbeidsmarkt voor iedereen toegankelijk maken, dan moeten we de definitie van regulier werk oprekken en maatschappelijk zinvolle werkplekken creëren. Daarvoor moeten we de miljarden uitkeringsgelden anders gaan inzetten, gericht op intensieve persoonlijke begeleiding. Met financiering van plekken en niet meer op basis van indicaties en regelingen. Opgebracht met uitkeringsgelden, Wmo, Participatiewet, Wet langdurige zorg én zorg. Daarbij is een mix van groepen verrijkend: van langdurig werklozen tot stagiairs en gepensioneerden. Zo vergroten we de sociale cohesie en is er minder eenzaamheid, minder sociale problematiek, minder vervuiling en uitputting van grondstoffen dankzij hergebruik en is er meer welzijn en geluk. Het betekent een omslag van institutionele re-integratiekosten naar begeleidingskosten op de werkvloer. En een andere vorm van begeleiden, want de focus verschuift van ‘moeten’ naar ‘ontmoeten, ontwikkelen en meedoen’.

Elf gemeenten

Elf gemeenten vonden ruimte in de wet voor een sociaal experiment: wat gebeurt er als je bijstandontvangers beter begeleidt, meer ruimte geeft om zelf te bepalen hoe zij kunnen bijdragen aan de samenleving en ze beloont voor hun extra inzet? De afgelopen jaren kregen vele duizenden bijstandsontvangers in die gemeenten juist meer ruimte en meer zeggenschap over hun eigen lot. De gemeenten Uden, Oss en Wageningen doen mee aan de ontwikkelgroep.

Athos in Maastricht

Anita Bastiaans, projectmanager bij Athos in Maastricht, is één van de experts die haar kennis inbrengt bij de ontwikkelgroep. Athos is een ontmoetings- en ontwikkelplek dat in vijf jaar is uitgegroeid tot een inclusieve samenleving. ‘In 2015 zijn we voorzichtig gestart. Het heeft energie, bloed en zweet gekost, met af en toe een traantje. Maar we hebben het samen voor elkaar gekregen, met de gemeente Maastricht en de collega’s van Athos. De gemeente financiert de plekken als algemene voorziening. Naast gemeentelijke financiering en de Wet langdurige zorg zijn er ook inkomsten uit de verkoop van producten. Werken zonder indicatie vergt andere werkprocessen op verschillende plekken. De uitvoeringskosten kunnen naar beneden en daarmee is het maatschappelijk en financieel gezien een succes.’

‘Indicatieloos plaatsen is bij ons nu vastgesteld gemeentelijk beleid geworden’

Eet, Maakt, Doet

Zo’n 135 mensen uit meer dan twintig verschillende landen komen wekelijks terug op de verschillende werkplaatsen van Athos: Eet, Maakt en Doet. De deelnemers zijn voornamelijk mensen die nog niet meedoen in de maatschappij. Maar Athos is niet bedoeld als eindstation. Bastiaans: ‘Iedereen is welkom, of je nu van het UWV, de COA of uit de Wajong komt, dakloos, bejaard, professional, amateur of iemand met ’wat tijd over’ bent, of je nu kennis komt brengen of komt halen. Naar een indicatie wordt niet gevraagd. Al net zo min wordt er eentje aangemaakt. Je wordt ingezet naar kunnen en kennen en wie wil, kan en mag steeds doorleren en groeien. Het is een veilige plek waar nieuwe skills worden ontwikkeld. Soms als schakelpunt naar een opleiding, inburgering of baan, maar ook om vereenzaming tegen te gaan. We kijken naar de mens en niet naar diens label en we werken bewust met een gemixte doelgroep. Werk is een krachtig en mooi middel. Door een vertrouwde en veilige setting te bieden, werken we toe naar een hogere mate van participeren.’ Marike Arents, directeur Sociaal Beleid en Ontwikkeling bij de gemeente Maastricht bevestigt dit: ‘Indicatieloos plaatsen is bij ons nu vastgesteld gemeentelijk beleid geworden.’

WerkRaat in Doetinchem

WerkRaat in Doetinchem biedt leerwerkplekken voor jonge mensen die zijn vastgelopen in onderwijs of werk. Claudia Wienholts: ‘Je kunt bij ons binnenlopen en de draad weer oppakken. We gaan ook aan de slag als er nog geen indicatie of beschikking is. Het stimuleren en ontwikkelen van talent is de belangrijkste drijfveer binnen WerkRaat. We zijn een sociale onderneming en hebben onze leerwerktrajecten binnen diverse labels ondergebracht. Alle labels kennen dezelfde opzet: een vakkundig leermeester die de deelnemer de kneepjes van het vak leert. Naast het overbrengen van kennis en vakvaardigheden hebben we specifieke activiteiten gericht op persoonlijke vaardigheden, zoals zelfvertrouwen, communicatie en identiteitsontwikkeling. Door alle labels heen zijn er mogelijkheden voor het behalen van certificaten en diploma’s. Daarnaast bieden we trainingen en workshops. De deelnemer stelt een eigen leer- en ontwikkelarrangement samen en wordt begeleid door de trajectbegeleider van WerkRaat.’

Deal in Den Haag

In de naoorlogse wijken van Den Haag Zuidwest dreigde zich afgelopen jaren een sociale ramp te voltrekken, vertelt Marja Pelzer, programmamanager Human Capital Energietransitie Den Haag. Sinds de jaren tachtig is het zuidwesten van Den Haag, waar 70.000 mensen wonen in de wijken Moerwijk, Morgenstond, Bouwlust en Vrederust, qua samenstelling meer en meer uit balans geraakt. Den Haag kwam met een Actieplan Regio Deal dat erop gericht is om dat fundament weer te herstellen. Dit plan haakt aan op het Werkoffensief +500, een programma om jaarlijks 500 van de meest kwetsbare mensen naar werk te begeleiden.
Pelzer: ‘Alles start met participatie en sociale cohesie en dat begint hier in de wijken. Er zitten in Den Haag 27.000 mensen in de bijstand waarvan 21.000 langdurig. Ze hadden al vijf jaar niet meer gesproken met de gemeente. In het actieplan staat dat we iedereen binnen twee jaar willen spreken over hun ontwikkeling, waarbij we aansluiten bij initiatieven in de wijk. Er is een nieuw wijkbedrijf, Allekanten gekomen, met een sociaal ondernemer. Dit wordt mede gefinancierd met gelden van de Regiodeal. Hier worden taallessen gegeven, zijn kookgroepen bezig en zijn mensen op velerlei wijze actief en ontmoeten elkaar. Zo gaan bewoners met behoud van een uitkering kleine klussen in de wijk verrichten. Het is belangrijk dat mensen weer zingeving hebben en een bijdrage leveren. Bovendien kan dit een opmaat zijn naar betaald werk.’

Energieacademie Den Haag

Pelzer: ‘Vanuit het Werkoffensief hebben we met 52 bedrijven uit de bouw, techniek en energie een sectordeal en werkakkoorden gesloten en helpen we minstens 388 mensen op korte termijn aan een baan. Een van de resultaten voortvloeiend uit de sectordeal is de Energieacademie in Den Haag, een technische vakschool voor iedereen, met focus op bijstandsgerechtigden en kwetsbare jongeren. In een praktijkgericht leerwerktraject van drie maanden worden in twee jaar tijd 560 werkzoekenden klaargestoomd voor een baan of vervolgopleiding in de bouw, techniek of energietransitie. Alleen al in Den Haag komen er naar verwachting drie- tot vijfduizend banen per jaar bij op het gebied van energietransitie en circulaire economie. Op die manier kunnen we de verbinding leggen tussen het sociaal domein en het bedrijfsleven. Maar we maken ook de koppeling tussen de verschillende geldstromen.’

Sociale coöperaties

Op diverse plekken in het land nemen mensen met weinig inkomen het initiatief om via eigen coöperatieve activiteiten hun inkomenspositie te verbeteren. Het gaat om kleinschalige buurt-economische activiteiten die in samenwerking worden opgezet door mensen die zelf zeggenschap hebben over het initiatief. Erna Smeekens, oprichter van LaNSCO: ‘Een sociale coöperatie bestaat uit een groep mensen die ondernemen met behoud van hun uitkering. Ieder lid van de coöperatie heeft een eigen onderneming. Of de leden hebben een gezamenlijke onderneming, bijvoorbeeld een catering. Zo kan de coöperatie functioneren als sociaal bedrijf waar mensen met behoud van hun uitkering samen en naar vermogen hun eigen bedrijf kunnen opzetten. In een paar jaar tijd zijn er in Nederland meer dan twintig sociale coöperaties ontstaan. Hier kunnen mensen meedoen en onder de vlag van een coöperatie een deel van hun uitkering zelf verdienen. Dat doen ze door te ondernemen naar vermogen en door te werken aan het vergroten van hun geluk, ook als daar niet direct een verdienmodel uit voortvloeit.’