Zeven tools om het gesprek aan te gaan met mantelzorgers

Elke mantelzorgsituatie is anders en mensen kunnen verschillende wensen en behoeften hebben om het mantelzorgen vol te houden. Een goed gesprek voeren is daarbij belangrijk. Er zijn verschillende tools die hierbij kunnen helpen. We zetten in dit artikel zeven tools op een rij. Elke tool legt andere accenten. Zo kan jij zelf bepalen welke tool het meest passend is om het gesprek aan te gaan met mantelzorgers. Het uitgangspunt hierbij is altijd om de mantelzorger en zijn of haar leefwereld centraal te stellen.

Welke tools gebruik jij om het gesprek met mantelzorgers aan te gaan? Heb jij tips of ervaringen met deze of andere tools! Laat het weten aan Lars Ramaker

1. Capabilities vragenlijst 

Movisie heeft in 2019 onderzoek gedaan naar intensieve mantelzorgsituaties en naar aanleiding daarvan is er een vragenlijst ontwikkeld op basis van de tien capabilities (mogelijkheden) van Martha Nussbaum om zo beter met mantelzorgers in gesprek te kunnen. De vragenlijst gaat over verschillende thema’s die in iemands leven spelen, zoals de eigen gezondheid en hobby’s en maakt het mogelijk om met de mantelzorger te reflecteren wat voor invloed de zorgsituatie heeft, hoeveel ruimte de mantelzorger heeft om zelf keuzes te maken en wat kan helpen om keuzes te maken. 

De drie vragen die centraal staan bij het bespreken van de capabilities zijn:

  • Is de situatie zoals je wenst?
  • Heb je ruimte om het anders te doen?
  • Wat helpt om (andere) keuzes te maken?

Door het reflecteren op deze verschillende capabilities kunnen mantelzorgers er achter komen dat er soms meer mogelijkheden zijn dan men denkt. Deze reflectie wordt door mantelzorgers gezien als een verademing, zo blijkt uit het onderzoek. Het actieonderzoek en de manier van vraagstelling inspireerde tot het herontdekken en opnieuw leven inblazen van vriendschap(pen). Wil je meer weten over de capability approach en intensieve mantelzorg? Lees dan het rapport ‘Intensieve mantelzorg’ van Movisie.   

Intensieve Mantelzorg, Op weg naar betere ondersteuning

Digitale vragenlijst
Kosten: gratis
Doelgroep: alle mantelzorgers

Speelkaarten maken de draaglast duidelijk en concreet

2. BordjeVol

BordjeVol brengt voor mantelzorgers spelenderwijs in kaart welke activiteiten energie kosten, hoe lang de situatie nog vol te houden is en welke mensen kunnen helpen. BordjeVol bestaat uit een doosje speelkaarten en een set werkbladen. De speelkaarten maken de draaglast duidelijk en concreet. Ook wordt door de speelkaarten duidelijk wat op dit moment niet lukt, of later een probleem kan worden. De mantelzorger doorloopt de methode meestal samen met een professional of vrijwilliger.

Bij Steunpunt Informele zorg Breda (STIB) werken ze met Bordjevol, Joyce Luijbregts vertelt: ‘Deze methode sluit erg aan op de belevingswereld van de mantelzorger. Mantelzorgers krijgen goed inzicht in alle taken die op hun schouders liggen. Het mooie is dat er gaande weg duurzame oplossingen worden gevonden. De mantelzorger draagt deze zelf aan en het netwerk wordt betrokken.’ 

Dit werd goed zichtbaar bij mantelzorger M. die met de maatschappelijk werkster Bordjevol gebruikte. De maatschappelijk werkster zag dat M. als mantelzorger zichzelf tekort deed (in haar relatie met haar hulpbehoevende man) en moeite had om grenzen te stellen. Dit is een patroon wat in 40 jaar is opgebouwd en niet zomaar te veranderen. Door Bordjevol kreeg M. inzicht in haar gedrag, namelijk dat ze de neiging had om alles van haar man over te nemen. Dat zorgde voor afhankelijkheid bij haar man. M. leerde grenzen te stellen en zo dingen te veranderen voor haarzelf en voor haar man. Het resultaat is dat M. meer rust en tijd voor zichzelf heeft.

BordjeVol

Fysiek kaartspel met digitale ondersteuning
Diverse uitvoeringen en pakketten
Doelgroep: alle mantelzorgers

3. Aan de slag met MIJZELF

Wil je als mantelzorger zelf aan de slag? De module MIJZELF geeft je als mantelzorger inzicht in wat je zelf kan doen om de situatie waarin je nu verkeert, prettiger te maken. Er zijn vijf thema's die je informatie, opdrachten, suggesties en tips bieden. De opdrachten helpen je om in balans te blijven, tijd te nemen voor jezelf en beter grenzen te stellen, bijvoorbeeld door hulp te vragen. Daarna is het onderwerp 'omgaan met veranderingen' aan de beurt.

Elke opdracht bestaat steeds uit vier stappen die je kunt doorlopen. De gegevens die je invoert, worden automatisch opgeslagen en kun je aan het einde van het thema in een overzicht nalezen, opslaan en naar jezelf mailen of printen. Na elke opdracht vind je een korte nabespreking en handige suggesties. Je kunt de hele module doorlopen of alleen de onderwerpen kiezen die voor jou nu belangrijk zijn.

Aan de slag met MIJZELF

Online tool
Kosten: gratis
Doelgroep: werkende mantelzorgers

Zicht krijgen op overbelasting

4. Op weg naar vitaliteit 

Met de tool ‘Op weg naar vitaliteit’ kun je op een creatieve manier reflecteren op mantelzorg. Met zogeheten ‘vitaliteitskaarten’ kan je samen met mantelzorgers meer zicht krijgen op wat ervoor zorgt dat mantelzorg prettig blijft of weer wordt. De kaarten zijn ingedeeld in vier thema’s: lichaam, hoofd, hart en ziel. Ze laten mantelzorgers stilstaan bij vragen als ‘Hoe blijf ik gezond?’ en ‘Wat is voor mij belangrijk?’. Er zijn zowel ingevulde voorbeeldlandkaarten als lege kaarten om zelf mee aan de slag te gaan. De tool bestaat uit een boekje met inspiratievragen, de landkaarten (met lege invulvellen) en vier korte filmpjes

Op weg naar vitaliteit

Online tool
Kosten: gratis
Doelgroep: alle mantelzorgers

5. Mantelscan

De MantelScan biedt inzicht in de kracht van het informele netwerk van een zorgvrager en in risico’s op overbelasting van de mantelzorgers. De scan doorloopt in één uur tijd vijf stappen en sluit af met een advies om de overbelasting van mantelzorgers te verminderen en het mantelzorgnetwerk van de zorgvrager te versterken. In sommige gevallen is meer tijd nodig of minder tijd voorhanden. Dit wordt opgelost door meerdere korte of één langere sessie te organiseren. Eerst wordt kennisgemaakt met de familie met behulp van een Genogram. Vervolgens wordt de zorgsituatie in kaart gebracht aan de hand van acht vragen. De derde stap richt zich op het bespreken van de ervaren belasting van de mantelzorger(s). In de vierde stap wordt het zorgnetwerk in kaart gebracht met behulp van een Ecomap.

De MantelScan wordt afgesloten met een advies, aansluitend bij wat de mantelzorgers ‘kunnen, weten en willen’. De mantelscan is een bewezen effectieve sociale interventie. 

Mantelscan

Online tool
Kosten: gratis
Doelgroep: alle mantelzorgers 

6. ‘Wat Telt’

‘Wat telt’ is een instrument voor inwoners, professionals en gemeenten en gaat over wat telt in het leven van een inwoner. Vul deze vragenlijst eens in met een inwoner die mantelzorg verleent! Het instrument bevat 14 verschillende leefgebieden waarbij de inwoner kan aangeven welke leefgebieden belangrijk zijn voor hem of haar en hoe goed het gaat op deze leefgebieden. Hierbij staat de beleving van de inwoner centraal. Het instrument biedt echter per leefgebied ook de ruimte voor de indruk van de professional of een naaste op de situatie van de inwoner. De professional en inwoner prioriteren samen de leefgebieden waarop de inwoner problemen ervaart en formuleren vervolgens samen doelen. Het instrument sluit af met één verdiepende vraag over de kwaliteit van het leven van de inwoner in het algemeen.

Door ‘Wat telt’ na verloop van tijd opnieuw in te vullen, wordt duidelijk of doelen gehaald worden en of dit resulteert in verandering op de besproken leefgebieden en daarmee verbetering in het leven van de inwoner. 

Wat telt

Offline en digitale tool
Kosten: fysiek: €15,- excl btw, Digitaal: gratis
Doelgroep: professionals, inwoners en mantelzorgers
Ontwikkeld door: Movisie en de gemeenten Utrecht en Eindhoven samen met de daar werkende buurt- en WIJ-teams.

7. Gespreksmodel mantelzorgondersteuning

‘Gespreksmodel mantelzorg ondersteuning’ is een formulier dat op eenvoudige en snelle wijze een helder beeld geeft van de situatie van de mantelzorger. Dit formulier bevat een meetinstrument om de subjectieve belasting te meten (EDIZ), een lijst om de kenmerken van de mantelzorgsituatie te omschrijven en een ecogram om de zorgdeelopties helder in kaart te krijgen. Op basis van al deze elementen wordt samen met de mantelzorger gereflecteerd op wat deze persoon anders wil en, met hulp van het instructieformulier, hoe dit het best kan worden bereikt. 

Voorkom overbelasting mantelzorger

Online tool, maar ook printbaar
Kosten: gratis
Doelgroep: mantelzorgers van naasten in de palliatieve fase
 

Vroeg of laat zijn we allemaal een keer aan de beurt

Door de vergrijzing neemt het aandeel mantelzorgers af en de druk op mantelzorgers toe, met mogelijk ontsporing of burn-out tot gevolg. Met dit toekomstbeeld in ons achterhoofd, blijkt wel het belang van aandacht voor mantelzorgers. Vroeg of laat zijn we allemaal een keer aan de beurt. Welke ondersteuning kunnen gemeenten en welzijnsorganisaties bieden? Hoe zorgen we er als samenleving voor dat mantelzorgers het op een prettige manier volhouden?
Praat met mantelzorgers over wat hen in balans houdt