‘Zinvolle dagactiviteiten voor mensen met dementie: naar een aanbod dat voldoet aan ieders behoefte’

Onderzoek naar stand van zaken in gemeenten

Op verzoek van het ministerie van VWS heeft Movisie in het voorjaar van 2021 onderzoek gedaan naar het huidige aanbod van ontmoetingsmogelijkheden en zinvolle dagactiviteiten voor mensen met dementie in Nederland. Zinvolle dagactiviteiten zijn voor mensen met dementie en hun naasten van belang om meerdere redenen. In de eerste plaats om zoveel als mogelijk gezond te blijven, in de tweede plaats om in contact te blijven met anderen en in de derde plaats om te leren omgaan met (de gevolgen van) dementie.

Mensen met dementie geven aan dat hun kwaliteit van leven wordt verbeterd wanneer zij zich nuttig voelen, plezier beleven aan activiteiten en sociale contacten onderhouden. Het aanbieden van zinvolle activiteiten biedt een mogelijkheid tot sociale participatie voor mensen met dementie. Vooral het van betekenis kunnen zijn voor een ander, maakt het leven van mensen met dementie de moeite waard. Bij het bieden van persoonsgerichte zorg is het ook belangrijk om iemand ruimte te geven voor eigen initiatief. Zinvolle dagbesteding heeft niet alleen een gunstig effect op de persoon zelf, maar ook op mantelzorgers. Het kan voor beiden een vorm van respijt zijn, juist ook om het in de thuissituatie vol te kunnen houden.

Download het onderzoeksrapport

Nationale Dementiestrategie

In het najaar van 2020 werd de uitwerking van de Nationale Dementiestrategie 2021–2030 aan de Tweede Kamer aangeboden. Voor het thema ‘Mensen met dementie tellen mee’ is één van de doelstellingen als volgt geformuleerd: ‘In 2030 heeft 80% van de thuiswonende mensen toegang tot een ontmoetingscentrum voor mensen met dementie in de nabijheid van hun eigen woning. Hier krijgt men het aanbod van zinvolle activiteiten.’ In de praktijk betekent dit dat mensen met dementie elkaar moeten ontmoeten in ontmoetingscentra voor dementerenden. dat ze informatie over dementie krijgen en de mogelijkheid hebben om zinvolle activiteiten uit te voeren, zoals (vrijwilligers)werk. En dat ze hierbij ondersteuning kunnen krijgen van deskundigen/professionals en vrijwilligers. Dit is conform de aanbevelingen uit de Zorgstandaard Dementie (2020).

Van aanbod naar vraag 

Gemeenten geven aan redelijk tot goed zicht te hebben op het aanbod en omvang van zinvolle dagactiviteiten voor mensen met dementie. Gemeenten hebben echter niet in alle gevallen zicht op het percentage van mensen met dementie in hun gemeente dat hiervan gebruik maakt. Dat er geen zicht op het gebruik is, wil niet zeggen dat er geen sprake van (passend) gebruik of inzet van dagactiviteiten is. Er kan sprake zijn van onderbenutting of ongearticuleerde vraag. Het lijkt erop dat gemeenten met samenwerkingspartners het aanbod aanpassen op de vraag, in die zin: startend bij het aanbod wordt gekeken hoe de vraag ingepast kan worden. Behoefte van de mensen zelf (en hun naasten) lijkt nog niet principieel het uitgangspunt, ondanks dat gemeenten aangeven dat de behoeften van de mensen zelf één van de leidende principes zouden moeten zijn bij de doorontwikkeling van dagactiviteiten.

'Zinvolle dagbesteding heeft niet alleen een gunstig effect op de persoon zelf, maar ook op mantelzorgers'

Vormen van dagbesteding

Zinvolle dagactiviteiten worden momenteel in gemeenten vooral aangeboden in de vorm van dagbesteding en ontmoetingscentra. Dagbesteding wordt voornamelijk aangeboden als maatwerkvoorziening. Gemeenten geven aan dat in ontmoetingscentra en Odensehuizen voornamelijk vrij toegankelijke dagactiviteiten worden aangeboden, al zijn er ook gemeenten waar er beperkt zicht op het gebruik is. Andere gemeenten geven aan dat er geen wachtlijsten zijn. Kleinere aanbieders lijken zich met name te richten op bijzondere doelgroepen. 

Voornamelijk zorg- en welzijnsorganisaties zijn betrokken bij het aanbod van zinvolle dagactiviteiten. In de helft van de gevallen betreft het ook buurt- of burgerinitiatieven. Sportverenigingen, culturele en religieuze instellingen worden op het moment minder vaak benoemd als betrokken organisatie. Ze worden wel benoemd als belangrijke partij bij het vormgeven van laagdrempelige voorzieningen. Burger- en buurtinitiatieven zijn belangrijk om te betrekken bij het aanbieden van laagdrempelige dagactiviteiten in de wijk, maar willen zoveel mogelijk autonomie over hun initiatief behouden met zo weinig mogelijk invloed vanuit gemeenten of welzijnsorganisaties. Gemeenten geven aan deze initiatieven te willen stimuleren, bijvoorbeeld als het gaat om vervoer of faciliteiten, om zo tegemoet te komen aan de creativiteit van inwoners en vooral mensen in kwetsbare posities te ondersteunen.

Bevindingen op hoofdlijnen

  • In meer dan de helft van de gemeenten maakt nog geen 50% van de thuiswonende mensen met dementie gebruik van zinvolle dagactiviteiten vanuit de Wmo. De 80% uit de Nationale Dementiestrategie (zie kader) is nog vrijwel nergens realiteit.
  • Gemeenten willen naar een situatie waar de wensen en behoeften van mensen met dementie leidend zijn in het aanbod van zinvolle dagactiviteiten, maar op dit moment wordt er nog veel vanuit aanbod geredeneerd.
  • Gemeenten zien meer kansen in het samenvoegen van aanbod en beter benutten van voorzieningen dan het uitbreiden van het bestaande aanbod.
  • Burger- en buurtinitiatieven zijn belangrijk om te betrekken bij het aanbieden van laagdrempelige dagactiviteiten in de wijk, maar willen zoveel mogelijk autonomie over hun initiatief behouden met zo weinig mogelijk invloed vanuit gemeenten of welzijnsorganisaties.
  • De beweging naar het voorliggende veld en voorliggende voorzieningen zou volgens gemeenten gepaard moeten gaan met beschikbaarstelling van financiële middelen.
  • Bij de transformatie van het huidige aanbod is er aandacht voor doe-gerichte en belevingsgerichte activiteiten.
  • Aanbieders van ontmoetingscentra en Odensehuizen, belangrijke voorzieningen waarin dagactiviteiten wordt voorzien, geven aan structureel te worstelen met financiën.
  • Vervoer wordt nog altijd als een belangrijk knelpunt gezien bij de realisatie van dagactiviteiten; de noodzaak van lokaal en dichtbij organiseren van dagactiviteiten wordt hierdoor onderstreept.

Doorontwikkeling

Bij de doorontwikkeling van dagactiviteiten ligt in gemeenten minder nadruk op het uitbreiden van het huidige aanbod (mede veroorzaakt door financiële krapte), als wel op het stimuleren van passend maken van het huidige aanbod. Gemeenten zijn op 3 manieren bezig het aanbod met betrekking tot zinvolle dagactiviteiten door te ontwikkelen:

  1. Het huidige aanbod wordt verruimd en getransformeerd, passend bij behoeften en wensen van de doelgroep. 
    Hierbij is aandacht voor doe-gerichte en belevingsgerichte activiteiten.
  2. Gemeenten maken maatwerkoplossingen breder toegankelijk.
    Drempels worden met de grond gelijk gemaakt. Waar voorheen doelgroepen scherp(er) werden afgebakend, is dat nu minder het geval. En er wordt in samenwerking met partners gezocht naar laagdrempelige plekken in de wijk, dichtbij waar mensen wonen.
  3. De beweging naar de dementievriendelijke samenleving en het betrekken van de mensen om wie het gaat. 
    Dit is ingezet als één van de pijlers van het Deltaplan Dementie. Gemeenten zeggen zich hiervan bewust te zijn, in gemeenten waar dit reeds succesvol plaatsvindt.