Experts blijken echter positiever over zelfhulpprogramma’s dan ik verwachtte. Sommige programma’s zijn inderdaad puur sensatie, maar deskundigen uit de praktijk vinden ook dat de Nederlandse televisie programma’s brengt die ‘oprechte zorg voor een ander’ bovenaan plaatsen.

Natuurlijk speelt het maken van een aantrekkelijk programma een rol, maar de mogelijkheid om via nationale televisie problemen zichtbaar te maken en op te pakken is uitzonderlijk, zelfs bijna jaloersmakend. Vele hulpverleners in Nederland zouden ervan dromen om op tv te kunnen tonen wat er mis gaat in Nederland; dat de complexiteit van regels, belangen, gewoonten en meningen in onze samenleving ertoe leidt dat te veel mensen de afgrond inglijden en uitgesloten worden.

In 2016 nam het platform Zorg+Welzijn samen met Movisie zeven zelfhulpprogramma’s onder de loep in de serie ‘Wat werkt op tv’. Een expert en een hulpverlener beoordeelden programma’s als ‘Vier handen op een buik’ en ‘Dubbeltje op zijn kant’. Regelmatig maken zij gevallen mee die nog schrijnender zijn dan die op tv: “Het gedrag van de jongeren in het programma ‘Het is hier geen hotel’ lijkt heftig, maar ik kom in de praktijk helaas veel ergere situaties tegen.” Maar deze experts vinden het een goede zaak dat er zo aandacht is voor de wanhoop en complexiteit rond dit soort sociale problemen.

Wat vonden de deskundigen ervan? In veel zelfhulpprogramma’s moet een Bekende Nederlander een sociaal probleem oplossen. De experts en hulpverleners merken op dat er dan veel fout gaat. Deelnemers worden bijvoorbeeld belerend aangesproken of horen enkel wat zij fout doen. Uit de praktijk blijkt dat juist zoveel mogelijk werken vanuit mogelijkheden, talenten en vermogens van probleemhebbers veel beter werkt.

Tussen de programma’s onderling zitten grote verschillen. Van de karikaturale vraag ‘Wat doet dat met je?’ uit ‘Family Island’ tot de passievolle benadering door de docenten in ‘Dream School’. De experts beoordelen deze laatste serie zeer positief. De docenten uit de serie versterken de leerlingen echt en voorzien hen van kennis en vaardigheden waardoor zij in de toekomst rechtop kunnen blijven staan. Bij dit programma ervaren de experts dat er geen bekende artiesten maar ervaren professionals aan het werk zijn.

Want wat gebeurt er als de filmploeg weg is? Krijgen deelnemers daarna nog professionele ondersteuning? En realiseert de kijker zich dat er op tv veel meer mogelijk is wanneer een instantie plotseling een cameraploeg op de stoep heeft staan? Wat de kijker in de programma’s ziet, blijkt vaak niet overeen te komen met de werkelijkheid. Dit kan ertoe leiden dat kijkers een vertekend beeld krijgen van de hulpverlening en van de mogelijkheden in Nederland.

Hoe voorkomen we teleurstelling? Het helpt wanneer tv-makers voorafgaand aan het programma expertise inschakelen en aan het einde van hun programma de kijker informeren over hoe het verder is gegaan met de deelnemers. Ook helpt het als kijkers lezen waar zij gelijksoortige hulp kunnen krijgen of als de makers een disclaimer plaatsen dat de aanwezigheid van een filmploeg deuren opent die in de werkelijkheid niet altijd geopend kunnen worden.

Het is hartverwarmend om te zien dat veel televisiemakers echt vanuit maatschappelijke betrokkenheid en goede intenties mensen willen helpen. Daarom roep ik televisiemakers en professionals uit zorg en welzijn op om de handen vaker ineen te slaan. Denk out of the box over hoe jullie samen reële maatschappelijke problemen zoals armoede, depressie en uitsluiting kunnen agenderen en aanpakken. Sociale professionals kunnen tv-makers begeleiden bij de gespreksvoering, onderbouwde methodieken aanreiken én zij kunnen deelnemers verdere ondersteuning verlenen bij problemen en vragen die niet centraal staan in het programma. Want voorzorg èn nazorg zijn heel belangrijk in het hulpverleningstraject; in een week zijn de problemen niet opgelost. Daarna begint het pas echt.

Maaike Kluft was tot juli 2017 werkzaam bij Movisie en heeft meegewerkt aan de serie 'Wat werkt op tv'.