Zzp’ers in het sociaal werk: wie zijn het en hoe staan ze ervoor?
Volgens het CBS waren in 2022 13.000 zzp’ers werkzaam in de branche sociaal werk. Het aandeel zelfstandigen onder de totale groep sociaal werkers nam bovendien sterk toe. Movisie onderzocht wie die zzp‘ers in het sociaal werk zijn, hoe zij ervoor staan en wat het betekent voor sociaal werkers in loondienst. Onderzoeker Barbara Panhuijzen licht de belangrijkste resultaten toe.
Wat was de aanleiding voor jullie onderzoek?
‘In de peiling Stand van het land (2021) zagen we een redelijke respons vanuit zelfstandige sociaal werkers. Maar wie was die groep precies? Informatie die we konden vinden was vooral over de hele zorg- en welzijnssector, maar niet specifiek over het sociaal werk. Is er in het sociaal werk ook een toename? Wat zijn motieven om als zzp’er te starten? En wat betekent het voor het werk, ook voor sociaal werkers in loondienst? Juist dat laatste vinden we ook belangrijk, om vanuit meerdere perspectieven ernaar te kijken.’
Minder salaris zal niet zorgen voor minder zzp'ers
Het CDA wil een einde maken aan wildgroei zelfstandigen in ggz. Het is te lonend om als zelfstandige (zzp'er) in de ggz te werken, vindt CDA-Kamerlid Joba van den Berg. Steeds meer instellingen zien hun vaste personeel verdwijnen waardoor ze genoodzaakt worden om zzp'ers in te huren. Die verdienen veel meer dan personeel in vaste dienst. Movisie-deskundige Sonja Liefhebber reageert op het ANP: ‘Politieke partijen willen de salarissen van zzp'ers in de GGZ aan banden leggen, ze denken daarmee de enorme groei van het zzp-schap te stoppen. Ik zie hierin drie denkfouten schuilgaan. Uit onderzoek van Movisie onder zzp’ers in het sociaal werk blijkt namelijk dat een hoger salaris niet de voornaamste redenen is om zzp’er te worden. Flexibiliteit, zelf kunnen bepalen van de werkinhoud, zoeken naar meer werkplezier en dichter bij de bedoeling van het werk komen, zijn veel belangrijkere redenen voor hen. Zzp’ers ontvangen wel feitelijk meer salaris, maar zij moeten hiervan ook hun verzekeringen, pensioen, scholing, vakantiegeld en andere bedrijfskosten nog betalen. Wat overblijft van dit salaris is voor de meesten geen vetpot. Tot slot wordt de indruk gewekt dat de zzp’er een profiteur of invasieve exoot is. Nee, die zzp'er is in zorg en welzijn juist vaak een deskundige, bevlogen en betrokken ex-werknemer die er bewust voor heeft gekozen om het werk op een andere, voor hem werkende manier te doen. Daarmee blijven ze behouden voor de sector. De enorme toename van het zzp-schap zie ik als een signaal dat de huidige werknemers het niet langer pikken. Werkgevers in zorg en welzijn kunnen veel beter hun energie steken in het aantrekkelijker maken van het werk in loondienst, want het zzp-schap zal meer dan ooit lonken.’
Werken ze overal in de sector?
‘Deze peiling geeft een inkijkje, geen overall beeld. Maar als we de reacties zien dan lijkt het er op dat relatief veel zzp’ers actief zijn bij gemeenten en in het brede welzijnswerk. Maar ook een derde, veelal in individuele begeleiding, biedt diensten particulier aan. Ruim 80% verwerft zelf opdrachten en klanten. Ruim een derde wordt ingehuurd door een detacherings- of uitzendbureau. Dit zijn deels ook dezelfde personen. Een combinatie met een dienstbetrekking in loondienst zien we ook regelmatig terug.’
Zzp’ers zijn bevlogen in hun werk en ervaren veel werkplezier
Hoe beoordelen de zzp’ers hun werk?
‘Over het algemeen zijn zzp’ers heel erg tevreden met hun werksituatie. Ze zijn bevlogen in hun werk en ervaren veel werkplezier. Daarbij zijn ze over het algemeen trots op het opzetten van hun eigen diensten en vinden het erg fijn dat ze niet te maken hebben met de regelgeving die binnen (grote) organisaties komt kijken. Hierdoor zijn ze erg flexibel in hun werkzaamheden en is er meer afwisseling. Dat vergroot hun werkplezier verder vergroot en stimuleert hun creativiteit. Toch zijn zeker niet alle organisaties en opdrachtgevers enthousiast of waarderend. En dat merk je als zzp’er in de mate van verantwoording en de manier waarop je wordt benaderd. Dit kan beknellend werken.’
Waarom kiezen mensen ervoor om zzp’er te worden?
‘De meest genoemde reden is de flexibiliteit in het inrichten van het eigen werk, al snel volgt het zelf kunnen bepalen van werkinhoud. Enerzijds gaat het hierbij om bijvoorbeeld afwisseling, onafhankelijkheid, en grip op eigen planning. Anderzijds gaat het om keuzes kunnen maken in het werk, de eigen inbreng in het inrichten van de geboden zorg. Autonomie en eigen regie zijn dus belangrijke elementen. Die blijken veel belangrijker dan waardering - financieel of anderszins - wat je vaak hoort.’
Wat vinden de in loondienst werkende sociaal werkers van de groeiende groep zzp'ers?
‘Daar zijn verschillende beelden bij. Enerzijds prijzen zij zzp’ers om de frisse blik, de kennis van buiten, het kunnen doorpakken, niet gehinderd worden door een arbeidsrelatie en uiteraard de flexibiliteit als toegevoegde waarde voor het werk. Maar ze vinden ook dat zzp’ers vaak minder binding hebben, met zowel de organisatie als met inwoners. Daarbij ervaren zij ook gevolgen in hun eigen werk: organisaties maken verschil in taken en afspraken van zzp’ers en sociaal werkers in loondienst. Dit zorgt voor scheve gezichten en kan ook leiden tot meer werkdruk voor vast personeel.'
Versnippering van taken maakt goede overdracht noodzakelijk, maar dat lukt niet altijd goed
Verandert hun werk hierdoor en wat betekent dit voor het sociaal werk in het algemeen?
‘Het werk kan daar zeker door veranderen! Het ligt erg aan de ervaringen die zij zelf hebben gehad, hoe hiernaar gekeken wordt. Sommigen hebben ervaren dat zzp’ers andere taken kregen dan zij zelf, waardoor bij henzelf bijvoorbeeld een hogere administratie- en regeldruk ontstond. Of ze merkten dat het een negatieve invloed had op hun cliënten en inwoners. Versnippering van taken maakt goede overdracht noodzakelijk, maar dat lukt niet altijd goed. En als dat niet goed lukt lijdt ook de continuïteit voor een inwoner eronder.’
Welke resultaten vielen je verder op?
‘Ik vind het interessant dat in reacties soms te proeven is hoe de zzp’er en de sociaal werker in loondienst wat tegenover elkaar lijken te staan, terwijl ze als je dieper kijkt ze ook veel dezelfde elementen ervaren. In hoeverre kennen ze elkaars perspectief? En zou het leren zien van dat perspectief ook bij kunnen dragen aan een vruchtbare samenwerking of in ieder geval een minder negatief beeld?’
Hoe ziet de verhouding tussen mensen in loondienst en zzp’ers er over 5 jaar uit, denk je?
‘Dat ligt, denk ik, sterk aan hoe de arbeidsmarkt zich gaat ontwikkelen. En daarvoor zijn organisaties zelf ook aan zet. Zzp’ers zijn niet snel geneigd om (weer) in loondienst te treden, maar voor sociaal werkers in loondienst lonkt het zelfstandige perspectief wel! Organisaties moeten dus actief gaan uitzoeken hoe zij hun medewerkers kunnen binden. De elementen waar een zzp’er het werkplezier en motivatie uit put zijn waarschijnlijk goede elementen om in te investeren.'
Zorg voor verbinding en betrokkenheid waar mogelijk, en wees flexibel en ad hoc waar nodig
Wat vinden jullie als onderzoekers dat moet veranderen en wie zijn daarbij aan zet?
‘Idealiter is de benadering van zzp’ers en sociaal werkers in loondienst in de basis gelijkwaardig, en waar dit verschilt zijn transparantie en onderbouwing belangrijk. Ga uit van waar de toegevoegde waarde van de inzet ligt en bouw daarop voort. Zorg voor verbinding en betrokkenheid waar mogelijk, en wees flexibel en ad hoc waar nodig. Zo kunnen collega’s onderling – dus die in loondienst en de zelfstandigen - ook meer op basis van gelijkwaardigheid en acceptatie met elkaar samenwerken. Dan ontstaat een eerlijker en realistischer beeld van elkaars inzet, rol en verantwoordelijkheden en van de invloed daarop. Zorg dus voor dialoog als de verschillen nu groot zijn. Dan kun je de negatieve beeldvorming hopelijk positief bijstellen.’
‘Een aanbeveling voor werkgevers is: geef je personeel in loondienst voldoende aandacht. En neem bij het maken van keuzes zowel hun perspectief, dat van de zzp’er en dat van de inwoner/client mee. Daarnaast lopen zzp’ers in hun werk tegen een aantal hobbels waar collectieve aandacht of facilitering veel in zou kunnen betekenen. Denk aan zaken als pensioenvoorziening, mogelijkheden voor professionalisering of de (verplichte) arbeidsongeschiktheidsverzekering die nu veel in het nieuws is.’
Hoe pakt Movisie dit onderwerp verder op?
‘Met deze peiling brachten we de situatie van zzp’ers in het sociaal werk in kaart, vanuit de sociaal werkers zelf. Voor het vervolg willen we dit beeld verdiepen samen met professionals. Maar we willen vooral ook bekijken hoe we op organisatie- en brancheniveau hieraan een vervolg kunnen geven. Dat gaat bepalen hoe het sociaal werk over vijf jaar eruitziet.’
Reactie Lex Staal, directeur-bestuurder Sociaal Werk Nederland
‘Het is handig en verstandig om een bepaald aantal zzp’ers in de sector te hebben, om flexibel te kunnen inspelen op tijdelijke drukte en vervanging en om specifieke expertise te kunnen inschakelen die je als sociaalwerkorganisatie zelf niet in huis hebt. Wel is het belangrijk dat er in de sector een gezonde balans blijft tussen zzp’ers en sociaal werkers in vaste dienst. Wat ons opvalt in het onderzoek is dat zzp’ers en medewerkers in loondienst niet gelijkwaardig lijken te worden behandeld in het toedelen van taken en administratie. De indruk ontstaat dat zzp’ers de krenten uit de pap krijgen en de medewerkers in loondienst de ‘left overs’. Dat zou wat ons betreft eerder andersom moeten zijn.’
