Dag 2: Vroegsignalering

Wees er vroeg bij

Voorkomen is beter dan genezen. Met de wijziging van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) per 1 januari 2021 is vroegsignalering van schulden een wettelijke taak voor gemeenten geworden. Vroegtijdig signaleren voorkomt dat schrijnende situaties en problematische schulden (schulden die zonder hulp niet binnen drie jaar zijn op te lossen) ontstaan of verergeren. Het is daarom belangrijk om te weten hoe het beleid van de gemeente eruit ziet en welke rol jij en jouw organisatie daarbij kunnen spelen.

Bekijk deze video:

Signaleren

Armoede en schulden zijn niet altijd zichtbaar. Er verstrijkt gemiddeld vijf jaar tussen het ontstaan van schulden en het doen van een beroep op schuldhulp. Dit komt omdat mensen over het algemeen de ernst van problemen lastig kunnen inschatten: mensen denken tot het echt niet meer gaat het hoofd zelf boven water te kunnen houden. Ook schaamte speelt een rol, hierdoor klopt men niet aan voor hulp. Daarnaast weten mensen niet altijd waar ze terecht kunnen. Bovendien passen oplossingen aangedragen door schuldenaren zelf, niet altijd bij bestaande wetten en (ongeschreven) regels en het aanwezige hulpaanbod. Tot slot krijgen mensen die wél (bijtijds) aankloppen niet altijd passende hulp of steun.

‘Als je auto een lekke band krijgt, bel je de ANWB. Maar wie bel je als je financieel in de problemen raakt? Niemand kon mij vertellen waar ik moest zijn…’ Uit: Werken aan bestaanszekerheid, p.6

‘Durf de inwoner te vertrouwen. Als hij of zij een (hulp)vraag stelt, dan heeft hij of zij daar echt wel goed over nagedacht. Je stelt niet zómaar een (hulp)vraag…’ Uit: Werken aan bestaanszekerheid, p.10

'Mensen hoeven zich, zeker in deze tijd, niet te schamen als ze in de financiële problemen dreigen te komen, want ze kunnen er niks aan doen. Al een aantal jaar neemt de bestaanszekerheid voor grotere groepen af, door slechte inkomenspositie door flex contracten, de dure woningmarkt, verlies van inkomsten door corona voor zzp’ers en kleine ondernemers. De huidige torenhoge inflatie en prijsstijgingen van energie waren niet helemaal te voorzien, maar maken des te meer duidelijk dat er nu echt iets moet gebeuren.’
- Mirjam Andries, projectleider aanpak en preventie armoede en schulden bij Movisie.

Hardnekkigheid van problemen

Marc Mulder, ervaringsdeskundige Armoede en Schulden bij Movisie geeft in het artikel ‘Doorbreek zo snel mogelijk de escalatie van schulden’ voorbeelden van situaties waarbij sprake is van huurachterstand of huurschuld. Deze voorbeelden laten zien hoe schulden snel kunnen oplopen. Dit maakt het lastig de cirkel te doorbreken.

De dilemma’s die mensen voor hun kiezen krijgen:

De keuze waarvoor mensen gesteld worden, is onmogelijk. Vanwege beslag op inkomen is er geen ruimte om andere schulden af te lossen. Een autoverzekering wordt stopgezet zolang deze niet volledig is betaald. Zonder auto kun je niet naar je werk en heb je nog minder inkomen. Wat kun je doen? Onverzekerd rondrijden of toch maar wéér de huur niet betalen? Uiteindelijk wordt er gekozen om de huur weer niet te betalen. De huurachterstand stijgt, maar ook de schaamte omdat het almaar niet lukt om de problemen op te lossen.’ (Mulder, 2022)

Onrealistische afspraken over het afbetalen van huurachterstanden:

‘In de praktijk zie ik vaak dat mensen een regeling hebben afgesproken die niet past bij hun mogelijkheden. Er is geen rekening gehouden met sparen voor reserves en toekomstige uitgaven. Regelmatig wordt de regeling opgedrongen terwijl het totaal niet realistisch is. Het gevolg is dat mensen andere schulden maken of dat ze alsnog niet betalen. Hierdoor ontstaat ten onrechte een beeld dat deze mensen zich niet aan afspraken willen houden. Voor de inwoner voelt dit als falen, en dat doet eigenwaarde en zelfvertrouwen geen goed.’ (Mulder, 2022)

Challenge van de dag: armoede en schulden in jouw praktijk, kun je het zien?

In de praktijk zien we vier vormen van schulden. Deze staan hieronder omschreven:

• Overbestedingsschulden (men geeft meer uit dan er aan geld binnen komt)
• Aanpassingsschulden (door een verandering in leefsituatie, denk aan een scheiding, moet men leren omgaan met minder geld)
• Compensatieschulden (door psychische problemen, zoals een laag zelfbeeld, stress of verslaving, compenseert men door dingen te kopen)
• Overlevingsschulden (men heeft te weinig inkomsten om de dagelijkse lasten te betalen)

De afgelopen jaren zien we een toename van overlevingsschulden: mensen krijgen het steeds moeilijker met het betalen van vaste lasten als zorg, huur en gas/water/licht (Nibud).

1. Kun je per schuldvorm een voorbeeld noemen uit jouw eigen praktijk?
2. Welke oorzaken van het niet kunnen rondkomen zie jij vooral in jouw werkgebied?
3. Hoe zien de plannen in de gemeente waar jij werkt eruit als het gaat om vroegsignalering en wat is daarin de rol van jouw organisatie en jouzelf?

Tip: Zet dit punt op de agenda van je teamoverleg en kom samen tot een plan over hoe jullie daaraan kunnen bijdragen. 

Ik heb deze challenge afgerond

Jouw ervaringen delen? Gebruik dan #movisiechallenge en tag ons!

Deze challenge is een initiatief van Movisie in samenwerking met Associatie Wijkteams, HAN, Armoedecoalitie Utrecht & Sociaal Werk Nederland.